ACEMZÂDE HÜSEYİN EFENDİ: AİLE İLİŞKİLERİ, SİYASİ ETKİSİ VE HAYIRSEVERLİK İMGESİ ÜZERİNDEN BİR İNCELEME

Year 2024, Issue: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 603 - 624, 30.09.2024

Nejla Dogan

https://doi.org/10.28981/hikmet.1504948

Abstract

Acemzâde Hüseyin Efendi, Osmanlı İmparatorluğu’na siyasi ve kültürel alanlarda önemli katkılar sunan etkili bir devlet adamı olarak öne çıkmaktadır. Farklı devlet görevlerini üstlenerek hacegân sınıfına yükselmiş ve kariyeri boyunca en dikkate değer vazifesini reisülküttaplık makamında icra etmiştir. Bu çalışmada, literatürde henüz yer bulmamış olan Hüseyin Efendi’nin hayatına kapı aralamak amacıyla üç ana konuya odaklanılmıştır. İlk olarak, İmparatorluğun merkez bürokrasisi için vazgeçilmez bir unsur olan reisülküttaplık makamına atanmasında aile ilişkileri ve bağlarının nasıl etkili olduğu hususu irdelenecektir. İmparatorluk’ta aktif bir görev üstlendiği için Fazıl Ahmed Paşa ile kurduğu yakın ilişkilerin bir patronaj veya himaye sistemi oluşturup oluşturmadığı sorgulanacaktır. İkinci olarak, İbrahim Paşa’nın ölümünde oynadığı role değinilecektir. Dönemin kaynakları ışığında Paşa’nın ölümünün haklı veya haksız olduğu konusunda makul bir değerlendirme yapıldıktan sonra, Acemzâde’nin ölümüne değinilecektir. Hüseyin Efendi’nin trajik ölümü, dönemin içinde bulunduğu güç mücadelelerinin, entrikaların, karmaşık ve belirsiz siyasi atmosferinin nasıl somut bir örneği olduğu değerlendirilecektir. Son kısımda ise, Hüseyin Efendi’nin mevcut vakfiyesi ışığında hayırseverlik kaygısının boyutu irdelenecektir. Acemzâde’nin hayır işlerinde etkin bir rol oynamasının halk nezdinde olumlu bir imaj yaratma amacını içerip içermediği tartışılacaktır. Böylece, Osmanlı tarihinde önemli bir figür olan Acemzâde’nin İmparatorluk nezdindeki konumu belirlenerek, Osmanlı Devleti içindeki etkisi ve değeri hakkında daha objektif bir değerlendirme yapılacaktır.

Keywords

Acemzâde Hüseyin Efendi, Biyografi, Vakıf, Osmanlı Siyasi ve Kültür Tarihi

ACEMZÂDE HÜSEYİN EFENDİ: A STUDY ON FAMILY RELATIONS, POLITICAL INFLUENCE, AND THE IMAGE OF PHILANTHROPY

Abstract

Acemzâde Hüseyin Efendi is regarded as a prominent statesman who made substantial political and cultural contributions to the Ottoman Empire. He assumed various roles within the bureaucracy, ultimately attaining the rank of hacegân. Throughout his career, he fulfilled his most notable duty in the office of reisülküttap. This study addresses three principal areas of investigation in order to elucidate hitherto uncharted aspects of Hüseyin Efendi’s life. First, this study will examine the role of family relations and ties in his appointment to the office of reisülküttap, which was an indispensable element of the central bureaucracy of the Empire. The question will be posed as to whether his close relations with Fazıl Ahmed Pasha, as he assumed an active role in the Empire, constituted a system of patronage or protection. Secondly, this study will examine the role that Hüseyin Efendi played in the death of Ibrahim Pasha. Subsequently, a reasonable assessment will be made of whether the pasha’s death was justified or unjustified in light of the sources from the period in question. The death of Hüseyin Efendi will also be addressed. The article posits that Hüseyin Efendi’s untimely demise serves as a tangible illustration of the intense power struggles and intricate political milieu that pervaded the era. The final section will examine Hüseyin Efendi’s philanthropic concerns in the context of his surviving waqf and investigate whether his active role in charity was intended to create a positive image in the eyes of the public. This analysis will determine the position of Acemzâde Hüseyin Efendi, an important figure in Ottoman history, in the history of the empire and provide a more objective evaluation of his influence and value in the administrative structure.

Keywords

Acemzâde Hüseyin Efendi, Biography, Waqf, Political and Cultural History of the Ottoman Empire.

References

• Ali Emiri, Süleyman II/ AE. SSÜL. II. 28/2791
• İbnülemin Vakıf / İE. EV. 19/2243
• Kamil Kepeci defterleri/ KK. d. 2468.
• MAD.d. 7906
• MAD.d. 2747.
• Tapu ve Kadastro Temel Müdürlüğü Defterleri/ TK. GM.d /2210
• Topkapı Sarayı Müze Arşivleri defterleri/TS. MA. d. 3480.
• Ahmed Resmi Efendi. Sefinetü’r Rüesa. İstanbul: Millet Yazma Eser Kütüphanesi, 1269.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiat. haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zılli. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. C. 8, haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Gökçek, Mehmet Fatih. Behcetî Seyyid İbrahim Efendi “Târîh-İ Sülâle-i Köprülü” (Transkripsiyon ve Tahlil). İstanbul: Marmara Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Hafız Hüseyin Ayvansarayi. Vefayat-ı Selatin ve Meşahir-i Ricali. haz. Fahri Ç. Derin, Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• İnan, Göker. Hasan Esiri'nin Mi’yarü’d-Düvel ve Misbarü’l- Milel isimli Tarih ve Coğrafya Eseri (İnceleme-Transkripsiyon). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2017.
• Karaçay Türkal, Nazire. Silahtar Fındıklılı Mehmet Ağa- Zeyl-i Fezleke. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2012.
• Mustafa bin Musa, Tarih-i Sefer ve Feth-i Kandiye. haz. M. Aydın, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2016.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani. C.3, haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Mühürdar Hasan Ağa, Cevahirü’t Tevarih. haz. Ebubekir Sıddık Yücel, Sivas: Asitan Kitap, 2013.
• Özbek, Şeyma. Tarih-i Mu‘teber Feth-i Kandiye (Transkript ve Tahlil). Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Özkasap, Hande Nalan. Tarih-i Nihadi (152b-233a). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Raşid Mehmed Efendi, Tarih-i Raşid ve Zeyli. C. 1., haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Üsküdarî Abdullah Efendi, Vâkı‘ât-ı Rûzmerre. haz. Erhan Afyoncu, Cilt III, , Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017. Yılmaz, Mehtap. Vekayi’name (Vekayi-i Beç). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yılmaz, Merve. Mustafa Zühdî, Ravzatü’l-Gazâ (Târih-İ Uyvar) (1663-1665) Tahlil ve Metin. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Adıyeke, Nuri. Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Afyoncu, Erhan-Demir, Uğur. Turhan Sultan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016.
• Ahıshalı, Recep. “Reisülküttap”. TDV İslam Ansiklopedisi. 34/546-549. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Ahıskalı, Recep. Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttaplık (XVIII. Yüzyıl). İstanbul: Timaş, 2023.
• Altınay, Ahmet Refik. Kadınlar Saltanatı. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015. Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi. C. IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Çalışır, Muhammed Fatih. A Virtuous Grand Vizier: Politics and Patronage in the Ottoman Empire during the Grand Vizierate of Fazıl Ahmed Pasha (1661-1676). Georgetown University, Doktora Tezi, 2016.
• Gülsoy, Ersin. Girit Fethi ve Adada Osmanlı İdaresinin Tesisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Hammer, Joseph V. Büyük Osmanlı Tarihi. çev. Mehmet Ata, Vecdi Bürün, Refik Özden, İstanbul, 1990.
• Hallaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye- Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar III. Köprülüler Devri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• İpşirli, Mehmet. “Hacegan”. TDV İslam Ansiklopedisi. 14/430-431. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Kuyûd-ı Kadîme Arşiv Kataloğu. haz. Sevgi Işık, Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır, Ankara: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Kolçak, Özgür. “Vasvar Antlaşması”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 14/25-88. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Kolçak, Özgür. “XVII. Yüzyıl Osmanlı-Habsburg Diplomasi Tarihine Bir Katkı: 1664 Vasvar Antlaşması’nın Tasdik Sürecine Dair Yeni Bulgular”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22/43, (2017), 25-88.
• Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdari Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat, 2008.
• Özcan, Abdülkadir. “Fatih'in Teşkîlat Kanûnnamesi ve Nizam-ı Âlem İçin Kardeş Katli Meselesi”, Tarih Dergisi 33, (1982), 7-57.
• Özcan, Abdülkadir. “Melek İbrahim Paşa”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 12, (1998), 221-235.
• Özcan, Abdülkadir. “Kara İbrahim Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21/329-330. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Sarıcaoğlu, Fikret. “Köprülü Damadı Siyavuş Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 37/313-315. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Sezer, Musa. “Acemzâde Hüseyin Efendi ve Kandiye Kalesi’ndeki Vakıfları”. Anasay 25, (2023), 18-39.
• Şakul, Kahraman. II. Viyana Kuşatması- Yedi Başlı Ejderin Fendi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu, .1988