Babaya Duyulan Özlem, Kadınlığa Geçişin Gölgesi: Aşk-ı Memnu’da Baba-Kız İlişkisine Psikanalitik Bir Yaklaşım

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 494 - 504, 25.10.2025

Aslıhan Pulat Dalkın

https://doi.org/10.28981/hikmet.1739748

Öz

Bu makalede Halit Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu adlı romanı, baba-kız ilişkisi merkezinde psikanalitik kuram temelinde incelenmektedir. Romanın genç kadın karakteri Nihal’in psikolojik gelişimi, erken yaşta annesini kaybetmiş olmasının sonucu olarak babası Adnan Bey’e yönelttiği yoğun sevgi, kıskançlık ve bağımlılık duyguları çerçevesinde ele alınır. Nihal’in kadınlık kimliği ile çocukluk kimliği arasına sıkışmış hali, Elektra kompleksi (Jung, 1959) ve iğdiş korkusu (penis hasedi) (Freud, 1905) gibi kavramlar doğrultusunda değerlendirilmiştir. Nihal’in babasını bir sevgi nesnesi olarak sahiplenme arzusu, onun üvey annesi Bihter’e karşı geliştirdiği düşmanlığı da açıklamaktadır. Adnan Bey’in Nihal üzerindeki biçimlendirici tavrı ve Nihal’in hiçbir zaman tamamlanamayacak bir kadın kimliğiyle temsil edilmesi, romandaki baba-kız ilişkisinin derinliğini gözler önüne serer. Roman sonunda yeniden kurulan baba-kız birliği, Nihal’in kadınlaşma sürecinden vazgeçerek tekrar çocuk kimliğine dönüşünü simgeler. Bu bağlamda Aşk-ı Memnu, yalnızca toplum tarafından benimsenmiş ahlak sınırlarını zorlayan yasak bir aşkın hikâyesi olarak değil; aile içi duygusal dinamikleri, bastırılmış arzuları ve bireysel gelişim süreçlerini sorgulayan çok katmanlı bir metin olarak okunabilir.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil , Aşk-ı Memnu , Nihal , Baba-kız ilişkisi , Elektra kompleksi , psikanaliz

Longing for the Father, Shadowing the Passage into Womanhood: A Psychoanalytic Approach to the Father-Daughter Relationship in Aşk-ı Memnu

Öz

This article examines Halit Ziya Uşaklıgil's novel Aşk-ı Memnu, centered on the father-daughter relationship, based on psychoanalytic theory. The psychological development of Nihal, the young female character in the novel, is explored within the framework of the intense love, jealousy, and dependency she feels toward her father, Adnan Bey, as a result of losing her mother at an early age. Nihal's state of being caught between her feminine and childhood identities is analyzed through the lens of concepts such as the Elektra complex and the fear of castration (penis envy). Nihal's desire to possess her father as an object of love also explains the hostility she develops toward her stepmother, Bihter. Adnan Bey's formative influence on Nihal and her representation of a never-to-be-completed female identity reveal the depth of the father-daughter relationship in the novel. The reestablished father-daughter bond at the end of the novel symbolizes Nihal's abandonment of her femininity and her return to her childish identity. In this context, Aşk-ı Memnu can be read not only as the story of a forbidden love that pushes the boundaries of morality adopted by society, but also as a multi-layered text that questions the emotional dynamics within the family, repressed desires, and individual development processes.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil , Aşk-ı Memnu , Father-Daughter Relationship , Electra Complex , Psychoanalysis , Nihal

Kaynakça

• Aytemiz, Beyhan, Uygun. Aşk-ı Memnu’da Ebeveyn Çocuk İlişkileri, Tobider (2023), Vol. 7/3, ss. 355-370.
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete 1839–1923. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Freud, Sigmund. “Some Psychical Consequences of the Anatomical Distinction Between the Sexes.” In The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Vol. 19, 243–258. Ed. & Trans. J. Strachey. London: Hogarth Press, 2001. (Orijinali 1925)
• Freud, Sigmund. Three Essays on the Theory of Sexuality. In The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Vol. 7, 123–245. Ed. & Trans. J. Strachey. London: Hogarth Press, 2001. (Orijinali 1905)
• Freud, Sigmund. Toplu Psikoloji ve Ego Analizi. Çev. S. Aydın. İstanbul: Payel Yayınları, 1997.
• Halit Ziya Uşaklıgil. Aşk-ı Memnu. İstanbul: Özgür Yayınları, 2009.
• Jung, Carl Gustav. The Archetypes and the Collective Unconscious. Trans. R. F. C. Hull. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1959.
• Jung, Carl Gustav. Psikolojik Tipler. Çev. S. Bülbül. İstanbul: Say Yayınları, 2000.
• Kaplan, Mehmet. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1997.
• Kayabaşı, Özlem. Aşkı-ı Memmnu Romanını Psikanalitik Bir Çözümleme Denemesi, The Journal of Social Science Studies 55 (2017), 371-385.
• Klein, Melanie. “Notes on Some Schizoid Mechanisms.” The International Journal of Psychoanalysis 27 (1946): 99–110.
• Kristeva, Julia. “Women’s Time.” In The Kristeva Reader, 187–213. Ed. Toril Moi. Oxford: Basil Blackwell, 1986.
• Kucuradi, Ioanna. “Elektra Kompleksi ve Psikanaliz”. Felsefe Arşivi 13 (1986): 21–34.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Yalçın, Hakan. Türk Romanında Baba-Kız İlişkisi: Psikanalitik Bir Yaklaşım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Žižek, Slavoj. The Plague of Fantasies. London: Verso, 1997.