Celal Bayar Arşivi Belgelerinde İbo Osman (Bekir Ağa)’ın Millî Mücadele Hatıraları

Year 2023, Volume: 2 Issue: 1, 90 - 110, 30.06.2023

Kaan Cem Geniş

Abstract

Celal Bayar, Türk siyasi tarihinde önemli bir figürdür. Gerek Millî Mücadele döneminde üstlendiği rol, gerekse cumhuriyet döneminde hem başbakan hem de cumhurbaşkanı olarak ifa ettiği görevler göz önüne alındığı vakit yakın dönem cumhuriyet tarihimizi aydınlatmada çok önemli bir vazife üstlenmiştir. Bu çalışmada Celal Bayar’ın kişisel arşivi kullanılarak, Millî Mücadele’nin güney cephesinde Fransızlarla olan mücadelede İbo Osman lakaplı Bekir Ağa’nın bölgedeki gözlemlerine yer verilecektir. Bu gözlemler verilirken güney cephesinde gerçekleşen olaylarla karşılaştırılarak aktarılacaktır. Bu çalışma ile amaç, Fransızlarla birebir müsademe eden bir Kuvay-ı Milliye neferinin gözünden dönemin küçük bir panoramasını ortaya koymaktır. Bunu yapmaya çalışırken Celal Bayar’ın kişisel arşivinin yanı sıra o dönemi yansıtan çeşitli araştırma eserlere de müracaat edilecektir. Karşılaştırmalı bir tarih bakış açısıyla, Millî Mücadele’de güney cephesindeki Türk askerlerinin durumu, Fransızlarla olan mücadelesi ve bunun yeni Türk Devleti’nin kuruluşuna olan etkileri tarafsız bir gözle aktarılmaya çalışılacaktır. Bu çalışmanın erken dönem Cumhuriyet dönemine ve yakın dönem Türk Siyasi Tarihi’ne katkı sağlaması umulmaktadır.

Keywords

Türk Siyasi Tarihi, Türk-Fransız İlişkileri, Milli Mücadele'de Güney Cephesi, Celal Bayar, İbo Osman (Bekir Ağa)

References

• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2166.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 1.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 2.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 3.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 4.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 5.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 6.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 7.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 8.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 9.
• CBA, 16 Numaralı Savaş Dosyası, Vesika No: 2169, s. 10.
• Kuvayı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2012.
• TBMM Albümü (1920-2010), C. I, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No:1, Ankara 2010.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C: XIX, Devre: 1, Birleşim: 40, TBMM Matbaası, Ankara 1959.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C: XX, Devre: 1, Birleşim: 43, TBMM Matbaası, Ankara 1959.
• Türk İstiklal Harbi IV. Cilt, Güney Cephesi, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• Ali Nazima ve Faik Reşad, Mükemmel Osmanlı Lügati, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2011.
• Redhouse, James W., Müntahabat-ı Lügat-i Osmaniyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• Ener, Kasım, Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Şalvuz, İsmail Ferahim, Kurtuluş Savaşı’nda Kahraman Çukurovalılar (Adana, Tarsus, Mersinliler), (Çev. Halil Atılgan), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Tufan, Osman, Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Arma Yayınları, İstanbul 1998.
• Ursavaş, Ali Saip, Çukurova Acıklı Olayları ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşları, (Çev. Selim Ak), Kurtuluş Matbaası, Şanlıurfa 1984.
• Akbıyık, Yaşar, Millî Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Ayhan, Yusuf, Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu, İpek Matbaası, Adana 1963.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• Cebesoy, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2017.
• Damadyan, Mihran, Bir Ermeni Komitecinin İtirafları, (Haz. Haluk Selvi), Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
• Delikoca, Yusuf, Çukurova Kahramanları, Çukurova Yayınları, Adana 2006.
• Delikoca, Yusuf, Yiğit Bir Memleket Karaisalı, Karaisalı Belediyesi Yayınları, Adana 2021.
• Hatipoğlu, Süleyman, Fransa’nın Çukurova’yı İşgali ve Pozantı Kongresi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Hatipoğlu, Süleyman, Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri 1915-1921), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2001.
• İğdemir, Uluğ, Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• Onar, Mustafa, Kurtuluş Savaşında Haçın Gavuru, Doğuş Matbaası, İstanbul 1975.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları (24 Nisan 1920- 21 Şubat 1921), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1985.
• Toros, Taha, Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• Aysal, Necdet, “Savaş Dönemi ve Cepheler (Askeri ve Siyasi Gelişmeler)”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Timuçin Faik Ertan), Siyasal Kitabevi, Ankara 2017, s. 117-133.
• Bildirici, Yusuf Ziya, İstiklal Harbinde Çukurova’da Yıkıcı Faaliyetler”, Belgi, C: II, S: 20, Denizli 2020, s. 2409-2427.
• Bolat Bozaslan, Neslihan, “Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüklerinde Millî Mücadele Karşı Çıkan Yerel Unsurlar”, Journal of History and Future, C: I, Sayı: 1, 2015, s. 39-50.
• Çelik, Kemal, “Çukurova’nın İşgal Döneminde, Fransız Propaganda ve Casusluk Faaliyetleri ile Milli Kuvvetlerin Buna Karşı Yayımladığı 1920 Tarihli Yeni Bir Belge”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. II, S. 3, Ankara 2008, s. 103-124.
• Çelik, Kemal, “Millî Mücadele’de Adana (Güney) Havalisi Komutanları”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 623-670.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Adana”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: I, İstanbul 1988, s. 349-353.
• Hatipoğlu, Süleyman, “Adana Kuva-yı Milliyesi’nin Karaisalı’da Teşkilatlanması”, Millî Mücadele’nin 100. Yılı Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya Geçişi ve Kongreler Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2021, s. 873-890.
• İdem, Tekin, “Ahmet Remzi Yüreğir’in Hayatı ve 8. Yasama Dönemi Meclis Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, Y: 8, S: 22, Elâzığ 2015, s. 323-351.
• İslam, İbrahim, “Kurtuluş Savaşı’nda Milletvekili, Vali, Milli Eğitim Bakanı Bir İttihatçı İsmail Safa (Özler) Bey (1885-1940)”, The Journal of Academic Social Science Studies, C. V, Sayı: 6, Elâzığ 2012, s. 263-285.
• İslam, İbrahim, “Kurtuluş Yıllarında Çukurova “Sosyo-Ekonomik Bir Değerlendirme”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: XX, S: 58, Ankara 2004, s. 47-64.
• Küçük, Cevdet, “Sykes-Picot Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXXVIII, İstanbul 2010, s. 204-206.
• Özlü, Hüsnü, “Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüklerinde Millî Mücadele’de Adana ve Pozantı Yöresinde Yapılan Muharebeler”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 309-338.
• Öztoprak, İzzet, “Adana ve Çevresinde Müdafaa-i Hukuk Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: VIII, S: 22, Ankara 1991, s. 117-140.
• Savaş, Mevhibe, “Millî Mücadele’de Adana Cephesi”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Adana 2008, s. 1-22.
• Şavkılı, Cengiz, “Adana’nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu ve Kurtuluş Bayramı Kutlamalarının Basına Yansımaları (1922-1938)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XXIV, S.1, Afyon 2022, s. 350-364.
• Şıvgın, Hale, “Güney Cephesi’nin Değerlendirilmesi”, Türk İstiklal Harbi’nde Kuvayı Milliye, Düzenli Ordu ve Cepheler (16 Mayıs 2014), Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 13-32.
• Yıldız, Filiz ve Ünal, Sevda, “Millî Mücadele’den Günümüze Yerel Bir Gazete: Yeni Adana”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: XXX, S: 3, Adana 2021, s. 223-234.
• Çatalbaş, Erkan “Kurtuluş Savaşı’nda Gayrinizami Harp ve Güney Cephesi”, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• Çelik, Kemal, “Millî Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1993.
• İdem, Tekin, “Adana Vilayeti Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ahmet Remzi (Yüreğir) Bey”, M.K.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay 2004.
• İslam, İbrahim, Millî Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1995.
• Öcal, Tülay, “Karaisalı Şehir Coğrafyası”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Ünlü, Rehşan, “Çukurova’da Fransız İşgal Yönetimi (1918-1922)”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 2019.
• Bozkurt, Birgül, “Karboğazı Baskını”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/karbogazi-baskini/ (E.T. 01.03.2023)
• Burgaç, Murat, “Mustafa Nuri Conker”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mehmet-nuri-conker-1881-1937/ (E.T. 22.03.2023)
• İnce Erdoğan, Dilşen, “King-Crane Heyeti”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/king-crane-heyeti/ (E.T. 10.06.2023)
• Karataş, Ahmet, “Adana’nın Millî Mücadele Dönemi Destanına Tanıklık Eden Üç Kardeş”, https://www.altinrota.org/yazilar/adananin-milli-mucadele-destanina-taniklik-eden-uc-kardes/103 (E.T. 29.03.2023)
• Polat, Ziya, “Karaisalı’nın Köşe Taşları İbo Osman, O Bir Karaisalı Kahramanı”, https://www.karaisalihaber.net/?Syf=22&Mkl=1191407 (E.T. 17.02.2023)
• Şafak, Hasan, “Kuvayi Milliye’de Bolahat Köyü”, https://www.karaisalihaber.net/?Syf=22&Mkl=807877 (E.T. 08.03.2023)
• Yurtsever, Cezmi, İbo Osman ve Karaisalı Cephesinin Destanlaşan Mücadelesi”, http://cezmyurtsever-karaisaltarihi.blogspot.com/2010/12/ibo-osman-ve-karaisali-cetesinin.html (E.T. 17.02.2023)
• https://www.altayli.net/ermeni-soykirimi-aldatmacasi-ve-1919-1920-adana-katliamlari.html (E.T. 20.02.2022)
• https://satemer.sakarya.edu.tr/tr/icerik/19869/102034/mihran-damadyan-ve-itiraflari (E.T. 19.02.2022)
• https://www.tarsus.bel.tr/tr/haberler/haberler/haber.aspx?id=51462(E.T. 08.03.2023)