Some Border Incidents in Turkey and the Turkish-Iranian Border against the Occupation of Iran during the Second World War

Year 2025, Volume: 17 Issue: 3, 557 - 577, 15.08.2025

Kamuran Karabalık

https://doi.org/10.9737/historystudies.1544681

Abstract

The Second World War began on September 1, 1939. After the start of the war, the Iranian government declared its neutrality. However, the Persian Gulf was important for the allies both for the delivery of aid to Soviet Russia and because it was located on the route to India. For this reason, Iranian territory was occupied by Soviet Russia and Britain after a while. The invasion of Iran became one of the most important issues discussed in Turkish public opinion, since Iran was both on the Turkish border and a country with a dense Turkish population. There were also concerns that the invasion of Iran could lead to the invasion of Turkey.
After the invasion of Iran, some border incidents occurred on the Turkish-Iranian border. These border incidents started to occur between Soviet Russia, which occupied the northern regions of Iran, and Turkey. Although long negotiations were held between the two states for the solution of the border incidents, no result was reached. In 1943 and 1944, when the commissions established could not solve the border incidents, the situation was referred to higher authorities.
The aim of this study is to examine the Turkish public opinion's view of the invasion of Iran during the Second World War and some border incidents that took place on the Turkish-Iranian border.

Keywords

World War II, Iran, Turkey, England, border incidents

İkinci Dünya Savaşı Sırasında İran’ın İşgali Karşısında Türkiye ve Türk-İran Hududunda Meydana Gelen Bazı Hudud Hadiseleri

Abstract

İkinci Dünya Savaşı, 1 Eylül 1939’da başladı. Savaş başladıktan sonra İran hükümeti tarafsızlığını ilan etti. Ancak İran Körfezi, hem Sovyet Rusya’ya yardım ulaştırılması için hem de Hindistan yolu üzerinde bulunması hasebiyle Müttefikler için önemli bir konumdaydı. Bu sebeple İran toprakları bir süre sonra Sovyet Rusya ve İngiltere tarafından işgal edildi. İran’ın işgal edilmesi Türk kamuoyunda tartışılan önemli meselelerden biri oldu. Çünkü İran hem Türkiye hududunda hem de yoğun bir Türk nüfusunun olduğu bir ülkeydi. Ayrıca İran’ın işgal edilmesi Türkiye’nin de işgal edilebileceği endişelerini taşıyordu.
İran işgal edildikten sonra Türk-İran hududunda bazı hudud hadiseleri meydana geldi. Bu hudud hadiseleri İran’ın kuzey bölgelerini işgal eden Sovyet Rusya ile Türkiye arasında yaşanmaya başladı. Hudud hadiselerinin çözümü için iki devlet arasında uzun görüşmeler yapılmasına rağmen bir neticeye varılamadı. 1943 ve 1944 yıllarında kurulan komisyonlar da yaşanan hudud hadiselerini çözemeyince durum daha üst makamlara sevk edildi.
Bu çalışmanın amacı, İkinci Dünya Savaşı sırasında Türk kamuoyunun İran’ın işgaline olan bakışını ve Türk-İran hududunda meydana gelen bazı hudud hadiselerini incelemektir.

Keywords

İkinci Dünya Savaşı, İran, Türkiye, İngiltere, hudud hadiseleri

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Türk Diplomatik Arşivi
• Bugün. “İran Ordusu Uyanık” (22 Ağustos 1941), 1-2.
• Cumhuriyet. “İran Meselesi ve Dünya’daki Akisleri” (26 Ağustos 1941), 3-4.
• Cumhuriyet. “İran’a Yapılan Tecavüz” (26 Ağustos 1941), 3-4.
• Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler Abrahamian, Ervand. Modern İran Tarihi, Çev. Dilek Şendil. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. Ahmadi, Nemat ve Sadeghi, Yunes. “Cengi Cehani Devvom Huzur-ı Müttefikin der İran (ba Takid ber Nekşi İngilis).” Pojoheşname-i Tarihi 8, no. 32 (1392 [2013]): 1-21.
• Akdevelioğlu, Atay ve Kürkçüoğlu, Ömer, “Ortadoğu’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1980. Cilt 1. Editör Baskın Oran, 357-370. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Barutçu, Faik Ahmet. Siyasi Anılar, 1939-1954. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1977.
• Benhür, Çağatay “İkinci Dünya Savaşında İran’ın İşgali ve Türk Basını (1941).” Turkish Studies 10, no. 9, (2015): 75-104. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8319
• Bor, Yunus. “İkinci Dünya Savaşı’nda İran ve Türkiye ile İlişkileri 1939-1947.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022. Eshraghi, F. “The Immediate Aftermath of Anglo-Soviet Occupation of Iran in August 1941.” Middle Eastern Studies 20, no. 3 (1984): 324-351.
• Ghani, Cyrus. Iran and the Rıse of Reza Shah From Qajar Collapse to Pahlavi Rule. London: I.B. Tauris, 2001. Gökçe, Orhan Rahmi. “İran Meselesi Karşısında”. Anadolu, 11 Ağustos 1941, 1-2.
• Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem. Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2013.
• Görgen, İsmail. “Rus Kaynaklarına Göre Kafkaslarda Rus-Alman Nüfuz Mücadelesi (1933-1945).” Doktora tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, 2021.
• Gürakar, Tolga. Türkiye ve İran Gelenek, Çağdaşlaşma, Devrim. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2012.
• Hasanlı, Cemil. Soğuk Savaşın İlk Çatışması İran Azerbaycanı. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2005.
• Hüseyni, Seyyid Nasır. “Aya İşgali Nizami İran der Cengi Cihani Devvom Yek Ameliyat Mürekkeb Bud?” Fesılname-i Ulum ve Fununi Nizami 11 (1386 [2007]): 1-17.
• Kara, Polat. “Türkiye-İran İlişkileri (1923-1960).” doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Koçak, Cemil. Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945). İstanbul: İletişim yayınları, 2023.
• Liddell, Hart Basil. İkinci Dünya Savaşı Tarihi. Çev. Kerim Bağrıaçık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Matıni, Calal. “İngiliz Devletinin İran Politikasına İlişkin Tarihi Belgeler.” çev. Abdüsselam Bilgen, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 33, no. 1-2 (1990): 31-35.
• Mekki, Hüseyin. Tarih-i Bist Sale-i İran. Cilt 7. Tehran: İntişart-ı İlmi, 1380.
• Rezun, Miron. The Soviet Union And Iran Soviet Policy in Iran from the Beginings of the Pahlavi Dynasty until the Soviet Invasion in 1941. Geneve: Sijthoff & Noordhoff International Publishers, 1981.
• Sadak, Necmeddin. “İran’ın İşgali Harbi Kazandırır mı?” Akşam, 28 Ağustos 1941, 1-2.
• Sadak, Necmeddin. “Türk Efkarıumumiyesi İran’ın İşgali Sebeplerini Haklı Göremez.” Akşam, 26 Ağustos 1941, 1-2.
• Şehitoğlu, Mustafa. “İkinci Dünya Savaşı’nda ve Sonrasında İran (1938-1953).” Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, 2017.
• TBMM Meclis Tutanakları, D.6, C.21, T.3, B.3, (1941). Tuncer, Hüner. İsmet İnönü’nün Dış Politikası 1938-1950-İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2022. Yalçın, Hüseyin Cahit. “İran Türkleri”. Yeni Sabah, 11 Birinci teşrin 1941, 1-2. Yalçın, Hüseyin Cahit. “Yeni Hükümetler”. Yeni Sabah, 19 Eylül 1941, 1-2.