Laikliğin Partiye Yönelik Tutum Üzerindeki Etkisinde Lider İmajının Düzenleyici Rolü

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 91 - 113, 30.04.2024

Mutlu Sesli , Ali Köroğlu

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1401158

Öz

Bazı Çağdaş demokrasiyle yönetilen sistemlerde seçmen davranışlarını etkileyen nedenleri araştırmak her zaman önemli gündem maddesi olarak yerini korumaktadır. Çünkü seçmenin nelerden etkilenip nelerden etkilenmediği iktidara gelmek isteyen parti ve liderlerin öğrenmek istediği en önemli sorunlardan biridir. Bu anlamda seçmenin oy değişkenliğini etkileyen pek çok sosyo-ekonomik nedenler bulunmaktadır. Bu nedenle seçmenlerin siyasal partilerine desteklerinde düşüş ve yükselişler yaşanmaktadır. Bu değişimler en açık biçimde seçim sonuçlarında görülmektedir. Çok karmaşık etkiler sonucu oluşan seçmen davranışları çoğu zamanda kesin bir öngörüye dayanmaz. Özellikle kitle iletişim araçlarının gelişmiş olduğu günümüzde seçmenin davranışını güncel konular, siyasal olaylar, liderlerin imajı, seçmenin bireysel özellikleri ve sosyoekonomik faktörlerinin yanında seçmenin laiklik görüşü de etkileyebilmektedir. Günümüz siyasi atmosferinde, belirli siyasi partilerin liderleri, sadece partilerinin değil, aynı zamanda geniş kitlelerin dikkatini çeken önemli figürler haline gelmiştir. Bu liderler, sadece politik eylem ve söylemleriyle değil, aynı zamanda kişisel özellikleriyle de belirli bir çekim gücü oluşturmuşlardır. Bazı seçmenler, bu liderlerin kişisel karizması ve vizyonu nedeniyle, bağlı oldukları partiden ziyade bu liderlere oy verme eğilimindedirler. Diğer yandan, bazı seçmenler ise bu liderleri partiyle özdeşleştirmekte ve liderin imajını partinin politikalarıyla bağdaştırmaktadır. Bu liderlerin toplum nezdindeki algılanan imajı, siyasi partiye yönelik tutumların şekillenmesinde etkili olan çeşitli faktörlerin etki düzeyleri üzerinde belirleyici bir rol oynayabilir. Özellikle, laiklik gibi önemli bir kavramın, bir siyasi partiye yönelik tutumlar üzerindeki etkisini değerlendirirken, lider imajının bu etkide düzenleyici bir rol oynayıp oynamadığını anlamak büyük önem taşımaktadır. Bununla beraber bazı parti liderleri eylemleri, söylemleri ve özellikleri ile partilerinden daha fazla ön planda olmaktadır. Bazı seçmenler sırf bu liderden dolayı partiye oy verirken bazıları da lider ve partiyi özdeşleştirmektedir. Bu liderlerin algılanan imajı partiye yönelik tutum üzerinde etkili olan faktörlerin etki düzeyleri üzerinde belirleyici olabilmektedir. Bu bağlamda, yapılan çalışmanın odak noktası, laiklik algısının bir siyasi partiye yönelik tutumları nasıl etkilediği ve lider imajının bu etkide düzenleyici rolünün incelenmesidir. Diğer bir ifadeyle bu çalışmanın amacı laikliğin partiye yönelik tutum üzerindeki etkisinde lider imajının düzenleyici rolünü incelemektir. Bu amaçla Tokat’ta yaşayan 18 yaş üstü bireyler üzerinde bir araştırma gerçekleştirilmiştir (n=396). Araştırmada kolayda örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen verileri analiz etmek için SPSS PROCESS Makrosu kullanılmıştır. Laikliğin partiye yönelik tutum üzerindeki etkisinde lider imajının düzenleyici rolünü incelemek amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada dört parti (AK Parti, CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi) araştırmaya dahil edilmiştir. Araştırmaya dahil edilecek partiler seçilirken partilerin laiklik ve laiklik karşıtı söylemleri dikkate alınmıştır. Bu doğrultuda CHP, laiklik söylemlerini en yoğun olarak kullanan parti olarak, Saadet Partisi ise laiklik karşıtı söylemlere en fazla yer veren parti olarak araştırmaya dahil edilmiştir. AK Parti ve İYİ Parti ise hem laik hem de muhafazakar seçmene yönelik söylemleri olan iki parti olarak araştırmada yer almıştır. Diğer bir ifadeyle laiklik ve muhafazakarlığı yoğun bir şekilde kullanan partiler ve bu konularda daha ılımlı olan partiler araştırmaya dahil edilmiştir. Araştırmada ayrıca Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), İYİ Parti ve Saadet Partisi’ne yönelik tutumlar ve bu partilerin liderlerinin imajı incelenmiştir. Araştırma sonucunda laikliğin AK Parti’ye yönelik tutum üzerinde pozitif etkisi olduğu ve Recep Tayyip ERDOĞAN’ın algılanan imajının bu ilişkide düzenleyici rolü bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca laikliğin CHP’ye yönelik tutum üzerindeki etkisinde Kemal KILIÇDAROĞLU’nun algılanan imajının düzenleyici rolü bulunmaktadır. Son olarak laikliğin Saadet Partisi’ne yönelik tutum üzerindeki etkisinde Temel KARAMOLLAOĞLU’nun algılanan imajının düzenleyici rolü bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Laikliğin CHP, İYİ Parti ve Saadet Partisine yönelik tutum üzerinde etkisinin olmadığı da tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra laikliğin İYİ Parti’ye yönelik tutum üzerindeki etkisinde Meral AKŞENER’in lider imajının düzenleyici rolü bulunmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Laiklik, İmaj, Lider İmajı, Partiye Yönelik Tutum, Siyasal Davranış

The Moderating Role of Leader Image in the Effect of Secularism on Attitude Towards the Party

Öz

In systems governed by contemporary democracy, investigating the factors influencing voter behavior remains an enduringly important agenda item. This is because understanding what influences voters and what does not is one of the most crucial issues for political parties and leaders aspiring to come into power. In this regard, there are numerous socio-economic reasons that influence the variability of voter support for political parties, leading to fluctuations in support for these parties. These changes are most visibly observed in election results. Voter behaviors, which result from complex interactions, often do not rely on a definitive prediction. Especially in today's political climate, certain leaders of specific political parties have become significant figures who capture the attention not only of their own party members but also of broader masses. These leaders have not only created a gravitational pull through their political actions and discourse but also through their personal characteristics. Some voters, due to the personal charisma and vision of these leaders, tend to vote for these leaders rather than being loyal to their parties. On the other hand, some voters tend to associate these leaders with their parties and align the leader's image with the party's policies. The perceived image of these leaders in society can play a decisive role in shaping attitudes towards political parties. Particularly, understanding whether the leader's image plays a regulatory role in this influence when evaluating the impact of a significant concept such as secularism on attitudes towards a political party is of great importance. Furthermore, some party leaders are more prominent than their parties due to their actions, discourse, and characteristics. While some voters vote for a party solely because of these leaders, others identify the leader and the party together. The perceived image of these leaders can be decisive in influencing the factors that affect attitudes towards the party. In this context, the focus of the study is to examine the regulatory role of the leader's image in the influence of secularism on attitudes towards a political party. To achieve this goal, a research was conducted on individuals aged 18 and over living in Tokat (n=396). The convenience sampling method was used in the research. SPSS PROCESS Macro was used to analyze the obtained data. In this study, four parties (AK Party, CHP, İYİ Party, Saadet Party) were included to examine the regulatory role of the leader's image in the influence of secularism on attitudes towards a political party. When selecting the parties to be included in the study, the parties' statements on secularism and anti-secularism were taken into account. Accordingly, CHP, as the party that most intensively uses secularism discourse, and Saadet Party, as the party that gives the most emphasis to anti-secularism discourse, were included in the study. AK Party and İYİ Party, on the other hand, were included in the research as two parties with discourse targeting both secular and conservative voters. In other words, parties that heavily use secularism and conservatism in their discourse and parties that are more moderate on these issues were included in the research. In addition to attitudes towards the Justice and Development Party (AK Party), the Republican People's Party (CHP), the İYİ Party, and the Saadet Party, the study also examined the perceived image of these parties' leaders. As a result of the research, it was determined that secularism has a positive effect on attitudes towards the AK Party, and Recep Tayyip ERDOĞAN's perceived image plays a regulatory role in this relationship. Furthermore, it was found that in the influence of secularism on attitudes towards the CHP, Kemal KILIÇDAROĞLU's perceived image plays a regulatory role. Finally, it was concluded that in the influence of secularism on attitudes towards the Saadet Party, Temel KARAMOLLAOĞLU's perceived image plays a regulatory role. It was also determined that secularism does not have an effect on attitudes towards the CHP, İYİ Party, and Saadet Party. Additionally, in the influence of secularism on attitudes towards the İYİ Party, Meral AKŞENER's leader image does not play a regulatory role.

Anahtar Kelimeler

Secularism, Image, Leader Image, Attitude Towards Party, Political Behaviour

Kaynakça

• Abduljaber, M. (2018). The determinants of political cleavages in Jordan, Tunisia, and Yemen: An analysis of political attitudes structure in the Arab World. Digest of Middle East Studies, 27(1), 97-120. https://doi.org/10.1111/dome.12132
• Aiken, L.S., West, S.G., & Reno, R.R. (1991). Multiple regression: Testing and interpreting interactions. Sage
• Altan, C., & Kapusızoğlu, M. (2017). Gelir düzeyi-siyasal tercih ilişkisi: Mersin örneği. Journal of Current Researches on Business and Economics, 7(2), 319-336. https://doi.org/10.26579/jocrebe-7.2.20
• Baron, R.M., & Kenny, D.A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of personality and social psychology, 51(6), 1173. https://doi.org/10.1037//0022-3514.51.6.1173
• Bazoğlu Sezer, D. (2002). The electoral victory of reformist Islamists in secular Turkey. The International Spectator, 37(4), 7-19. https://doi.org/10.1080/03932720208456997
• Castle, J.J., Layman, G.C., Campbell, D.E., & Green, J.C. (2017). Survey experiments on candidate religiosity, political attitudes, and vote choice. Journal for the Scientific Study of Religion, 56(1), 143-161. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/26651861
• Çarkoğlu, A. (2004). Religiosity, support for şeriat and evaluations of secularist public policies in Turkey. Middle Eastern Studies, 40(2), 111-136. https://doi.org/10.1080/00263200412331302007
• Damlapınar, Z., & Balcı, Ş. (2005), Seçmenin zihnindeki aday imajını belirleyen etkenler: 28 Mart 2004 yerel seçimleri alan araştırması. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 4(1), 58-79. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/177994
• Dennison, J., & Draege, J. (2021). The dynamics of electoral politics after the Arab Spring: evidence from Tunisia. The Journal of North African Studies, 26(4), 756-780. https://doi.org/10.1080/13629387.2020.1732216
• Duman, F. (2006). Din ve siyaset, Mümtaz’er Türköne (Ed.), Siyaset, (ss.523-557). Ankara: Lotus Yayınevi
• Dündar, S., & Taylan, Ö. (2017). İki laiklik modeli ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP). Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(14), 236-245. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/duiibfd/issue/34038/376704
• Ertürk, K.Ö. (2009). Yazılı basının siyasi liderlik imajına katkıları. Beşeri Bilimler, 4(1), 88-99. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/nwsahuman/issue/19940/213384
• Gegez, A. E. (2007). Pazarlama araştırmaları, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım
• George, D. & Mallery, P. (2010). SPSS for windows step by step: a simple guide and reference 17.0 update, 10. Baskı, Boston: Pearson.
• Gökçe, O., Akgün, B., & Karaçor, S. (2002). 3 Kasım seçimlerinin anatomisi: Türk siyasetinde süreklilik ve değişim. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2(4), 1-44. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/issue/28439/302944
• Gölbaşı, H. (2018). 16 Nisan 2017 referandum sonuçlarına göre alevilerin tercihi (Sivas ili örneği). Journal of Alevism-Bektashism Studies, (17), 75-96. Erişim adresi: https://abked.de/index.php/abked/article/download/72/50
• Guida, M., & Tuna, T. (2009). Centre-periphery divide as a key to understand electoral choices in Istanbul. European Journal of Economic and Political Studies, 2(2), 129-143. Erişim adresi: Erişim adresi: https://www.arastirmax.com/en/publication/european-journal-economic-and-political-studies/2/2/centre-periphery-divide-key-understand-electoral-choices-istanbul/arid/69fa2cb6-0227-43bd-ad80-229f30fb0146
• Gürbüz, S. (2019). Siyasi lider imajına etki açısından fotoğrafın rolü: 2017 halkoylaması örneğinde liderlerin sosyal medya fotoğrafları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 318-331. https://doi.org/10.17755/esosder.445504
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Hirschl, T.A., Booth, J.G., & Glenna, L.L. (2009). The link between voter choice and religious identity in contemporary society: Bringing classical theory back in. Social Science Quarterly, 90(4), 927-944. https://doi.org/10.1111/j.1540-6237.2009.00670.x
• Kalaycıoğlu, E. (2014). Local elections and the Turkish voter: looking for the determinants of party choice. South European Society and Politics, 19(4), 583-600. https://doi.org/10.1080/13608746.2014.993511
• Karagöl, E. T., & Dama, N. (2015). Partilerin vaatleri seçim sonuçlarını nasıl etkiler. Seta Perspektif, 101, 1-5. Erişim adresi: https://www.setav.org/partilerin-vaatleri-secim-sonuclarini-nasil-etkiler/
• Karagöz, Y. (2019). SPSS-AMOS-META uygulamalı İstatistiksel Analizler. Güncellenmiş 2. Basım, Ankara: Nobel Yayıncılık
• Knutsen, O. (1995). The impact of old politics and new politics value orientations on party choice–a comparative study. Journal of Public Policy, 15(1), 1-63. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/4007525
• Kumbaracıbaşı, A.C. (2014). Cumhuriyet halk partisi oylarının birikimli düzey analizi ve Türkiye'de merkez solun seçim coğrafyasının incelemesi. Amme İdaresi Dergisi, 47(4), 59-92. Erişim adresi: https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/47/4/3_kumbaracibasi.pdf
• Kurtoğlu, R., & Sönmez, A. (2016). Marka imaji ve marka faydasinin marka sadakati ve pozitif ağizdan ağiza iletişim (wom) üzerindeki etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(4), 1127-1138. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/52991/701194
• Larsson, T., & Thananithichot, S. (2023). Who votes for virtue? Religion and party choice in Thailand’s 2019 election. Party Politics, 29(3), 501-512. https://doi.org/10.1177/1354068822107
• MacCallum, R.C., Widaman, K.F., Preacher, K.J. & Hong, S. (2001). Sample size in factor analysis: The role of model error, Multivariate Behavioral Research, 36(4), 611-637. https://doi.org/10.1207/S15327906MBR3604_06
• Mehrez, A. (2023). When right is left: Values and voting behavior in tunisia. Political Behavior, 1-23. https://doi.org/10.1007/s11109-023-09879-6.
• Omar, N.A., Farhan, A., Alam, S.S., Shukor, S.A., & Sidek, F. (2021). The effect of political brand religious ımage and religious-secular divide on voters citizenship behaviour. Akademika-Journal of Southeast Asia Social Sciences and Humanities, 91(2), 129-144. https://doi.org/10.17576/akad-2021-9102-11
• Ozen, H.E. (2018). Egypt’s 2011–2012 parliamentary elections: Voting for religious vs. secular democracy?. Mediterranean Politics, 23(4), 453-478. https://doi.org/10.1080/13629395.2017.1327171
• Ozen, H. E. (2020). Voting for secular parties in the Middle East: evidence from the 2014 general elections in post-revolutionary Tunisia. The Journal of North African Studies, 25(2), 251-279. https://doi.org/10.1080/13629387.2018.1544072
• Önen, E. (2014). 22 Temmuz seçim sonuçları ve İzmir üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 1(1), 147-152. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211105
• Özbudun, E. (2006). From political Islam to conservative democracy: the case of the Justice and Development Party in Turkey. South European Society & Politics, 11(3-4), 543-557. https://doi.org/10.1080/13608740600856561
• Özel, Z. (2012). Siyasi lider imajları: gerçekliğin yeniden üretilmesi. Erişim adresi: https://tasam.org/Files/Icerik/File/siyasi_lider_imajlari_gercekligin_yeniden_uretilmesi_3ea3a7a9-839a-4c8c-a5f1-8db99a18d9bc.pdf
• Paker, K.O., & Akçalı, S.İ. (2013). Laikliğe ilişkin tutumlar üzerine bir ölçek geliştirme çalışması, Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 33(1), 41-53. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/404919
• Preacher, K.J., & Hayes, A.F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing ındirect effects in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40, 879-891. https://doi.org/10.3758/BRM.40.3.879
• Sesli, M. (2019). İngiltere, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’de laiklik uygulamaları, 1. Baskı, İstanbul: Hiperyayın
• Sitembölükbaşı, Ş. (2005). Seçimlerde yaşanan oy değişkenlikleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55345
• Sökmen, A., Kenek, G., & Ekmekçioğlu, E.B. (2017). Etkileşimsel adalet ve duygusal bağlılık ilişkisi: algılanan örgütsel desteğin düzenleyici rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(4), 196-214. https://doi.org/10.20491/isarder.2017.327
• Şahin, Y.E. (2007). 2007 seçimlerinde İzmir ili kentsel alanında oy verme davranışı üzerine bir araştırma. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 1(1), 27-44. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211090
• Tabachnick, B.G. & Fidell, L.S. (1996). Using multivariate statistics, New York, USA: Harper Collins Publication
• TDK. Laikliğin Tanımı. Erişim adresi: http://www.tdkterim.gov.tr/bts/
• Ünal Erzen, M. (2012). Siyasi lider imajlarının seçimlerde etkisi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi | Istanbul University Faculty of Communication Journal, 31, 65-80. https://doi.org/10.17064/iüifhd.75625
• Weithman, P.J. (1991). The separation of church and state: some qu¬estions for professor audi, Philosophy&Public Affairs, 20(1), 52-65. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2265345
• Yağci, M.İ., & İlarslan, N. (2010). Reklamların ve cinsiyet kimliği rolünün tüketicilerin satın alma davranışları üzerindeki etkisi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 11(1), 138-155. Erişim adresi: https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php
• Yaşar, A. (2019). Siyasal parti aidiyeti ve seçmen davranışı: Kütahya ve Afyonkarahisar’da CHP’ye oy veren seçmen örneği. Folklor Akademi Dergisi, 2(3), 577 – 599. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/folklor/issue/50692/646059
• Yaşlıoğlu, M.M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/369427
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Zorlu, F. (2007). Seçim sonuçlarını sentetik bir modelle okumak. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 1(1), 73-90. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211099