Öz
Tarihsel süreçten günümüze kadar kurulan Türk
Devletlerindeki meclis yapılanmasının rolü ve işlevi teorik bağlamda ele
alınarak, meclisin devlet yönetimi ve karar alma üzerindeki etkisinin
incelendiği bu çalışmada, genel olarak meclisin devlet yönetimi üzerinde etkin
bir rolünün olduğu, karar alma bağlamında meclisin en üst karar alma
organlarından biri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte tarihsel
süreç içinde zaman zaman meclis kurumunun devlet yönetimi ve karar alma
bağlamında etkisiz kaldığı dönemler de bulunmaktadır. Osmanlının yükselme devri
ile birlikte meclis kurumunun devlet yönetiminde etkisiz ve karar almada
yetkisiz bir kuruma dönüşmüş, tüm yetkiler padişahta toplanmıştır. Osmanlının
son dönemlerinde meclis, devlet yönetiminde yeniden etkin bir kuruma
dönüştürülmeye çalışılsa da, yapılan düzenlemeler yetersiz kalmış ve karar alma
noktasında padişahın meclis üzerindeki etkisi giderilememiştir.
Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile birlikte yapılan
anayasal düzenlemeler ile yasama, yürütme ve yargı güçleri ayrılmış, devlet
yönetiminde meclis yasama ve yürütmeyi denetleme işlevlerine kavuşturulmuştur.
Ancak 1923-1950 döneminde tek partili sistemin hayatta olması nedeniyle,
meclisin yürütmeyi denetleme veya kısıtlama işlevlerinin anayasal anlamda ve
modern devlet yönetimi bağlamında yerine getirmesi mümkün olmamıştır. Çok
partili dönemde meclis asli fonksiyonlarına döndürülmüş olsa da, askeri
darbeler, siyasal çekişmeler vb. gibi nedenler yüzünden meclis asli
fonksiyonlarından uzaklaşmış, kimi zaman yönetim tıkanıklarının da asli unsuru
haline gelmiştir. 16 Nisan 2017 tarihli referandum ile başlayan ve 24 Haziran
2018 tarihli seçimler ile hayata geçirilen Cumhurbaşkanlığı Yönetim veya
Hükümet Sistemi ile meclis, devlet yönetiminde asli fonksiyonu olan yasama
faaliyetlerine döndürülmüş, yürütme üzerindeki olumsuz (güvenoyu, gensoru, vb.)
etkileri de ortadan kaldırılmıştır.
Türk Devlet geleneğinde meclis kurumu vazgeçilmez ve asli bir unsur
olarak her zaman var olmuş ve bundan sonraki süreçlerde de var olacaktır. Ancak
meclisin devlet yönetimi ve karar alma bağlamında, yürütmeyi kısıtlayıcı ve
yürütme üzerinde tahakküm kuran bir kurumdan ziyade, yasama ve denetleme
fonksiyonları ile etkin bir kurum olması gerekmektedir. Dolayısı ile meclisler
hükümet veya devlet yıkan bir kurum olmak yerine, asli görevlerini yerine
getiren bir kurum olarak var olmalıdırlar. Bununla birlikte devletlerin
devamlılığı ve etkin bir devlet yönetimi için, güçler ayrılığı ilkesinden taviz
verilmemeli, yasama, yürütme ve yargı erkleri anayasal çerçevede bağımsız ve
birbirleri üzerinde tahakküm kurmadan faaliyetlerini yürütmeleri gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akın, R. (2001). Türkiye Büyük Millet Meclisi Devleti (1920-1923). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Arsel, İ. (1975). Teokratik Devlet Anlayışından Demokratik Devlet Anlayışına. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
- Atçeken, Z., Bedirhan, Y. (2012). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. 2. Baskı, Konya, Eğitim Yayınevi.
- Berber, Ş.G. (2012). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Sivil Hükümet Darbesi: CHP’de 35’ler Vakası. Akademik Bakış, 6(11), 131-150.
- Cin, H., Akgündüz, A. (1990). Türk-İslâm Hukuk Tarihi, C.I, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Çakır, A. (2007). Bozkır Kültür Çevrelerinde Sosyal Yapı ve Teşkilatlanma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Çerçi, F. (2003). Hunlar’da Sosyal, Siyâsî Hayat ve Devlet- Halk İlişkileri. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 5 (1), 59-98.
- Erdoğan, M. (1999). Türkiye'de Anayasalar ve Siyaset. Ankara: Liberte Yayınları.
- Erdoğan, A. (2014). İslamiyet’ten Önce Türk Devletlerinde Meclis Anlayışı: Toy, Kengeş, Kurultay Örneği. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (1), 39-52.
- Ergin, M. (1987). Orhun Kitabeleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Halaçoğlu, Y. (1991). Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK Basımevi.
- Kafesoğlu, İ. (2015). Türk Milli Kültürü. 40. Baskı, Ankara: Ötüken Neşriyat.
- Karatepe, Ş. (1996). “Osmanlıda Devlet ve Yönetim. Komisyon”, Osmanlı Ansiklopedisi, içinde 3-167, İstanbul: İz Yayıncılık.
- Karatepe, Ş., Alkan, H., Atar, Y., Bingöl, Y. ve Durgun, G.B. (2017). Sorularla Cumhurbaşkanlığı Sistemi. Yayın No.24, Ankara: Memur-Sen Yayınları.
- Köprülü, F. (1981). Osmanlı Devletinin Kuruluşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Köymen, M.A. (2011). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi 3. Cilt Alp Arslan ve Zamanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Kutlu, M. (2001). Kuvvetler Ayrılığı (Temelleri-Gelişimi Hukuk Devletinin Kökenleri). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Onar, E. (2003). Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını.
- Özbudun, E. (1990). Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.
- Özcan, A. (1998). “Mezopotamya ve Akdeniz Havzasında Kutsal Otorite: Derin Devlet”. içinde Türkiye'de Yönetim Geleneği (Ed. Davut Dursun), İstanbul: İlke Yayıncılık.
- Özgüdenli, O.G. (2013). Selçuklular, I: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
- Salman, H. (2013). “Türk Adı, Türklerin Anayurdu ve Göçler”. Türk Tarihi ve Kültürü, İçinde 3-8 (Ed. Cemil Öztürk). 5. Baskı, Ankara: Pegem Akademi.
- Sevim, A., Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: TTK Basımevi.
- Seyitdanlıoğlu, M. (1994). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala. Ankara: TTK Basımev
- Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 28 (45), 1-11.
- Soysal, M. (1997). 100 soruda Anayasa'nın Anlamı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Tanör, B. (1996). Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri(1789-1980). İstanbul: Alfa Yayıncılık.
- Taşağıl, A. (2008). Göktürk Devletlerinin Kuruluşları ve Çöküşleri. Kuruluş ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu, 5-6 Kasım 2007, Sakarya, 21-45.
- TBMM (2017). 21.01.2017 Tarih ve 6717 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6771.html, Erişim Tarihi: 04.10.2018.
- T.C. 1924 Anayasası (1924). 491 Sayılı Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm, Erişim Tarihi: 04.10.2018.
- Teşiklatı Esasiye Kanunu (1921). https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm, Erişim Tarihi:30.09.2018
- Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Tarihi. Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Weber, M. (2011). Bürokrasi ve Otorite. Ankara: Adres Yayınları.
- Yavuz, B., Bülbül, M. (2012). Çift Meclis Sistemi ve Türkiye. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVI(1), 217-260.
- Yazıcı, N. (2002). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 12 Sayı: 1 |
