Analysis of Metaphors in the Water-Related Idioms in Nevâdirü’l-Emsâl

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 21, 349 - 362, 15.03.2023

Lale Yeşilova , Ayşe Melek Özyetgin

https://doi.org/10.20304/humanitas.1228657

Öz

In this study, it is aimed to examine the idioms about water in Mîrek Muhammed Nakşîbendî-i Taşkendî’s dictionary of idioms Nevâdirü’l-Emsâl (NE) according to Lakoff Johnson's metaphor theory. NE is a rare dictionary of proverbs, idioms and other stereotyped phrases written in Persian Turkish. The work, which was written at the beginning of the 17th century, has been the source of many idiomatic lexicons after it. In this article, 6 water-related idioms, which are the head of the Persian item in NE are discussed. In line with their connotation areas and the meanings they have gained in Turkish, it will be questioned which target areas the source “water” concept points to, and which target areas have been reached from the “water” source area will be revealed through Persian Turkish language relations and words.

Anahtar Kelimeler

idiom, metaphor, water, lakoff, johnson, Nevâdirü’l-Emsâl

Nevâdirü’l-Emsâl’deki Su Konulu Deyimlerde Metaforların İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada, Mîrek Muhammed Nakşîbendî-i Taşkendî’nin Nevâdirü’l-Emsâl (NE) adlı deyimler sözlüğünde bulunan su konulu deyimlerin, Lakoff Johnson metafor teorisine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Nevâdirü’l-Emsâl, Farsça Türkçe yazılmış atasözleri, deyimler ve diğer kalıplaşmış ifadelerin bulunduğu nadide bir sözlüktür. 17 yüzyıl başlarında kaleme alınan eser kendinden sonraki pek çok deyim sözlüğüne kaynaklık etmiştir. Eser, nadir kullanılan deyimlerin madde başı olarak seçilmesi bakımından da bilinen deyimlerin pek de bilinmeyen anlamlarına yer verilmesi bakımından da oldukça önemlidir. Bu makalede NE’de Farsça madde başı olan 6 su konulu deyim ele alınmıştır. Bunların çağrışım alanları, Türkçede kazandığı karşılıklar doğrultusunda kaynak “su” kavramının hangi hedef alanları işaret ettiği sorgulanıp Farsça Türkçe dil ilişkileri ve kelimeler yoluyla, “su” kaynak alanından hangi hedef alanlarına ulaşıldığı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Deyim, Metafor, Su, Lakoff, Johnson, Nevâdirü’l-Emsâl

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (Haz.) (2011). Türkçe sözlük (TüS) (11. baskı) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (1987). Anlambilimi ve Türk anlambilimi ana çizgileriyle (3. baskı). Ankara: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin anlamsal zenginlikleri deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları.
• Aristoteles. (2011). Retorik. (M. Temelli, Çev.) İstanbul: Özgü Yay.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1333-1342/1915-1923) Osmanlı müellifleri I-III. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Çiçekler, A. N. ve Aydın, T. (2019). Kavramsal metafor kuramı ve belagat: Karşılaştırmalı bir inceleme. Rumeli Araştırmaları Dergisi, (16), 14-26.
• Dehkhodâ, A. (1998-1999). Loghatnâme (encyclopedic dictionary). Ed.: Mo’in, M. ve Shahidi, J. Tehran: Tehran University Publications.
• Dehkhodâ, A. (1395/ 2016). Emsâl u hikem (2. baskı). Tehran: Parmis Yayınları.
• Deutscher, G. (2013). Dilin aynasında. (C. Yardımcı, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Düşmez, Ö. A. (2014). Türk atasözlerinde geçen hayvan adlarına göre hayvan profilleri (bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler adlı eser örnekleminde), (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Düşmez, Ö. A. ve Özyetgin, A. M. (2021). 16. yüzyıla ait Nevâdirü’t-Tevarih’te geçen deyimler üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 64-83.
• Erdem, M. (2003). Türkmen Türkçesinde metaforlar. Ankara: Köksav.
• Erdem, S. (2010). Atasözlerinde metaforların işleyişi. Milli Folklor, 22(88), 33-37.
• Humboldt, W. Von. (1988). On language: The diversity of human language-structure and its influence on the mental development of mankind. (P. Heath, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.
• Kanar, M. (1993). Büyük Farsça Türkçe sözlük. İstanbul: Birim Yayıncılık.
• Mîrek Muhammed Nakşîbendî-i Taşkendî (1020/1611). Nevâdirü’l-Emsâl, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, (Hamidiye: 1213).
• Yunusoğlu, M. K. (2016). Budist Türk çevresi eserlerde metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kittay, E. F. (1991). Metaphor its cognitive force and linguistic structure. Oxford: Clarendon Press.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. London: University of Chicago Press.
• Öz, Y. (2010). Tarih boyunca Farsça Türkçe sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sinan, A. T. (2015). Türkçenin deyim varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Steingass, F. J. (2005). A comprehensive Persian-English dictionary. London: Routledge & Kegan Paul Limited yayınları.