NÖROLOJİK TEDAVİLERDE KULLANILAN BAZI ŞİFALI BİTKİLERİN ADLARI ÜZERİNE KÖKENBİLİMSEL BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 17, 27.01.2019

Mayagül Ergenekon Nermin Bölükbaşı Okan Bölükbaşı

Öz

Bu araştırmada, nörolojik tedavilerde kullanılan bazı
şifalı bitkilerin dilbilimsel açıdan incelenmesi konu edilmiştir. Fitonimler  (bitki adları) anlambilim ve kökenbilim
açısından ele alınmıştır. Tıp üzerine yazılan eski metinlerde bu sözcüklerin
kullanımına dair örnekler ortaya konmuştur. Araştırma yöntemi olarak tarihsel
karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. Sağlık alanında kullanılan
şifalı bitki adlarının kökenbilim açısından incelenmesi iki yönden önemlidir.
Birincisi sağlık ile ilgili sözcükler sağlık meslek örgütünü doğrudan
ilgilendirmektedir. İkincisi, sağlıkla ilgili sözcükler dillerin en eski
sözvarlığını oluşturmaktadır.  Sağlıkla ilgili sözcükler, bir dilin zaman içindeki yolculuğu
hakkında bize kapsamlı bilgiler vermektedir. Antik Yunan ve Latin
dillerinin ortak kültürel mirası sayesinde hastalıkların ve şifalı bitkilerin
Latince adları uluslararası kabul görmektedir. Ancak her dilde bitkinin kendi
özel adları ve eş anlamları vardır. Türk tıp ve farmakoloji terminolojisinde,
geniş bir grup terim, hastalıkların, bitkilerin ve ilaçların adlarını oluşturmaktadır.
Çalışmamızda değinilen fitonimlerin çoğunun Yunan-Latin kökenleri vardır ve bu
sözcüklerin uluslararası kullanımı mevcuttur. Makalede incelenen fitonimler
çoğunlukla Türkçenin İngilizce, Farsça, Arapça, Fransızca, Yunanca ve Latince
gibi dillerle olan ilişkileri sonucu dilimize kazandırılan sözcüklerden
oluşmaktadır. Araştırma konusu olan nörolojik tedavilerde kullanılan bazı
şifalı bitkilerin adları Latince bilimsel, Türkiye Türkçesi ve halk arasında
kullanılan adları olarak verilmiştir. Alanla ilgili terminoloji büyük ölçüde
İngilizce olarak üretilmiş olduğu için, terimlerin İngilizce karşılıkları da
parantez içinde verilmiştir. Ayrıca diğer dillere de başvurulmuştur. Bitkilerin
Latince bilimsel adları Uluslararası Bitki, Mantar ve Alg Adlandırma Yasası
(Melborn Yasası) (İnternatıonal Code of
Nomenclature of algae, fungi and plant) dikkate
alarak belirlenmiştir. Şifalı bitkilerin kökenini, yapısını, çevredeki
gerçekliğin çeşitli kavramları ile olan bağıntısı incelemek, dilsel bir
malzemedir. Bu çalışma ilerde ‘Şifalı bitki terminolojisi ve tarifi’ eğitim
kılavuzlarını yazmak için örnek bir çalışmadır ve sözlük bilimciler, dil bilimciler,
toplum dilbilimciler, hekimler ve tıp öğrencilerine faydalı olacak bir kaynak
oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dilbilim, Kökenbilim, Farmakofitonim, Bitki Adları, Tıp Terminolojisi

AN ETYMOLOGİCAL ANALYSIS ON THE NAMES OF SOME MEDICINAL HERBS USED IN NEUROLOGICAL TREATMENTS

Öz

In this study, linguistic examination of some
medicinal plants used in neurological therapies is discussed. Phytomins are
handled both semantically and etymologically. 
Besides, examples for the use of these words in the old texts about
medicine are presented. Historical comparative research is used as methodology.
It is important to investigate the etymology of the medicinal herbs used in
health for two reasons. First, there is a direct interest between these words
and healthcare organizations. Second, the words related with health constitute
the oldest vocabulary of the languages. These words give comprehensive
information about the journey of a language over time. Thanks to the common
cultural heritage of the Ancient Greek and Latin languages the Latin names of
diseases and medicinal plants are acknowledged internationally. However, plants
in each language have their own special names and synonyms. In Turkish medicine
and pharmacology terminology, a large group of terms form the names of
diseases, plants and medicines. Most of the phytomins handled in the study,
have Greek-Latin origins and international uses. They consist of the words
which have brought in our language as a result of the relationship between the
Turkish and the different languages like English, French, Arabic, Greek, Latin
and Persian. Some of the medicinal herbs in the study, which are used for
neurological treatments, presented with the technical terms in Latin, Turkish
languages and as used by the public. Since the terminology related to the field
is mostly produced in English, the English equivalents of the terms are given
in parentheses. The other languages are also used.  The technıcal terms of the phytomins have
been identified by taking account the International Code of Nomenclature for
algae, fungi and plants (Melbourne Code). Investigating the roots and structure
of the medicinal herbs or their connections with the several concepts of the
authenticity around is a linguistic material. Accordingly, this study is an
example for the future studies about the terminology and recipes of medicinal
herbs and it also contains a useful bibliography for the linguists,
lexicologists, sociologists, doctors and medicine students.

Anahtar Kelimeler

Linguistics, Phenomenology, Pharmacophytic, Plant Names, Medical Terminology

Kaynakça

• Akar, A. (2009). Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar II. Turkish Studies - Türkoloji Araştırmaları Dergisi: 4/8.
• Aksan, D. (1999). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayın Evi
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil. Ankara: TDK
• Alkayiş, M. F. (2007). Türkiye Türkçesinde Bitki Adları (Doktora Tezi). Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baytop, T. (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (TBAS). Ankara: Nobel Yan.
• Baytop, T. (1984). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Ankara: TDK Yayınları.
• Bedevıan, A. K. (1936). Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names. Cairo.
• Boissier, E. Flora Orientalis . https://doi.org/10.5962/bhl.title.20323
• Bugayev, İ.V. (2010). Nauçnıye i Narodnıye Nazvaniya Rasteniy i Gribov. Tomsk: TML-Press.
• Demirezer, L.Ö. (2007). Tedavide Kullanılan Bitkiler. Ankara: Nobel Yan.
• Duke, J.A. (1992). Handbook of Phytochemical Constituents of GRAS Herb and Other Economik Plants. Boca Raton, FL. CRC Press.
• Duran, A. (1998). Türkçede Bazı Bitki Adlarının Veriliş Sebepleri. Ankara: Türk Dili (555).
• Esad Şerefeddin (Köprülü). (1912).Nebatat-ı Saydalaniye. İstanbul.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (KBS). Ankara: TDK Yayınları.
• Gray, S.F. (1821). Natural Arrangement of British Plants. https://doi.org/10.5962/bhl.title.43804
• Honigberger, J.M. (1852). Thirty-Five Years in the East. London.
• Hüseyin Kazım Kadri. (1943) Türk Lügati. Ankara: TDK Yayınları.
• Kameoka, H., Nakai, K. (1987). Components of Essential Oil From the Root of Glycyrrhiza-Glabra. Nippon Gogeikagaku Kaishi: 61(9).
• Karol, S., Suludere, Z., Ayvalı C. (2010). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk (DLT).(Atalay, B. çevirisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Kuun, G. (1880). Codex Cumanicus . Budapestini.
• Küçüker, P. (2010). Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları (LME). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (3/11).
• Mehmed Ali Paşa. (1901). Nebatat-ı Tıbbiye. İstanbul.
• Meyer, G. (1893).Türkische Studien. 1. Die Griechischen und Romanischen Bestandtheile im Wortcshatze des Osmanisch- Türkischen.
• Mohammad Emin, Amıragaı1 Ali Koç. (2016). Ekim Zamanı ve Azot Uygulamalarının Mayıs Papatyasının (Matricaria chamomilla l.)
• Verim ve Uçucu Yağ Üretimine Etkileri. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Dergisi (47/1).
• Nadelyaeva, D.M. ve diğ. (1969). Drevnetyurkskiy slovar (DTS). Leningrad: Nauka.
• Hauenschild, I. (1989). Türksprachige Volksnamen für Kräuter und Stauden mit den Deutschen, Englischen und Russischen Bezeichnungen (TVKS). Wiesbaden.
• Osmanlıca-Türkçe Bahçe ve Bitki Sözlük Denemesi (BBSD) http://www.middleeastgarden.com/garden/english/
• Önler, Z. (1990). 14 ve 15. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri. Harvard: Journal of Turkish Studies: Volume 14.
• Önler, Z. (1998). XIV-XV Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Söz Varlığı. Ankara: Kebikeç.
• Önler, Z. (2000). Revnak-ı Bustan, Ankara: TDK Yayınları.
• Rubtsova, O.G. (2015). Nazvaniya rastenit v raznostrukturnıh yazıkah. (Doktora Tezi). Çeboksarı. http://www.dslib.net/sravnit-jazykoved/nazvanija-lekarstvennyh-rastenij-vraznostrukturnyh-jazykah.html
• Salih Efendi. (1865). İlm-i Hayvanat ve Nebatat. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Sevgi, E., Kızılaslan, Ç. (2013). Bir İsim Çok Bitki - Mayasıl Otu. Avrasya Terim Dergisi: 1 (1).
• Superanskaya, A. B. (1973).Obşaya Teoriya İmeni Sobstvenogo. Moskova: Nauka.
• Şahin, H. (2007). Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları: Volume 2/2.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. İstanbul: Simurg.
• TDK, Büyük Türkçe Sözlük (BTS) http://tdkterim.gov.tr/bts/
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük (GTS). http://www.tdk.gov.tr
• TDK, Türkiye Türkçesi Ağızlar Sözlüğü. http://tdkterim.gov.tr/ttas/
• Türkçe Sözlük (TS). (1988). Ankara: TDK Yayınları.
• Varbot, J.J., Juravlev, A.F. (1998). Kratkiy Ponyatiyno-Terminologiçeskiy Spravoçnik po Etimologii i İstoriçeskoy Leksikologii.
• Moskova: RAN. Veysman, V. (1899). Greçesko-ruskiy slovar. Sankt-Petersburg.