Reaction of Turkish Public Administration to Mass Human Mobilisations: 1989 Bulgarian Mass Migration Movement

Year 2024, , 126 - 151, 31.05.2024

Eyüp Çalışır Ali Zafer Sağıroğlu Mehmet Karakaş

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1321610

Abstract

Every migration phenomenon possesses unique characteristics, and the reactions of societies and states to migration flows can differ significantly. To understand the variations in migration management, it is essential to examine the reactions of public administrations. To understand the reacts to the recent large-scale migration flows in Turkey, it is valuable to analyze the reactions to similar migration flows in the past. The aim of this study is to uncover and analyze the reactions and policies of the Turkish public administration towards migrants who were forced to move to Turkey due to the increase in oppressive assimilation policies targeting Turkish and Muslim populations in Bulgaria. The study is based on qualitative research methods and analyze the data from archival documents, as well as face-to-face interviews with public officials who witnessed the period. Forced migrants from Bulgaria hold a special place among the mass migration flows to Anatolia throughout the history of the Republic of Turkey. The forced migration from Bulgaria, often referred to as 'cognate migration,' is viewed as a critical turning point in Turkey's political and social life. The findings of the study indicate that the public reaction to the mass migration movements from Bulgaria has been instrumental in furnishing crucial insights for the subsequent mass migration movements that are scheduled to occur in the ensuing periods.

Keywords

Turkey, Mass Migration Administration, Bulgaria

Kamu Yönteminin Kitlesel İnsan Hareketliliklerine Reaksiyonu: 1989 Bulgaristan Kitlesel Göç Hareketi

Abstract

Her göç olgusu kendine has özellikler taşır. Bu açıdan göç hareketliliklerine, göçü karşılayan toplumların ve devletlerin reaksiyonları farklı farklıdır. Göç yönetimlerinin nasıl farklılaştığını anlamak için kamu yönetimlerinin tepkilerini anlamak önemlidir. Bu nedenle, Türkiye’nin son yıllarda aldığı büyük göç hareketliliklerini açıklamak ve anlamak için geçmişte meydana gelen benzer hareketlilikler karşısında verilen tepkileri incelemek değerlidir. Bu çalışmanın amacı; 1989 yılında Bulgaristan’da iktidara gelen hükümetin Türk ve Müslüman halka karşı baskıcı asimilasyon politikalarının artması sonucu Türkiye’ye zorla göç ettirilen göçmenlere yönelik Türk kamu yönetiminin gösterdiği reaksiyon ve izlediği politikaları derinlikli ve arşiv belgelerine dayalı verilerle ortaya koymak ve analiz etmektir. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerine dayalı olarak kamu yönetimi arşivlerinden elde edilen belgelerin ve döneme tanıklık eden kamu görevlileriyle yüz yüze yapılan mülakatların analizine dayanmaktadır. Bulgaristan’dan göç etmeye zorlanan zorunlu göçmenler Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca Anadolu’ya yönelik meydana gelen kitlesel göç akınları içinde özel bir yere sahiptir. Büyük oranda ortak bir soy birlikteliği düşüncesi üzerine kurulu ve “soydaş göçü” olarak isimlendirilen Bulgaristan zorunlu göçü, Türkiye’nin siyasal ve toplumsal hayatında önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. Çalışmanın ortaya koyduğu sonuçlar Bulgaristan’dan gelen kitlesel göç akınına verilen kamu tepkisinden sonraki dönemlerde gerçekleşecek kitlesel göç akınlarına dair önemli deneyimler edinildiğini göstermektedir.

Keywords

Türkiye, Kitlesel Göç Yönetimi, Bulgaristan

References

• Akgün, B. (2001). Mekânsal imge-mekânsal pratik ilişki/ilişkisizliğinin Bursa’da 1950-1951 ve 1989 Bulgaristan Göçmenleri üzerinde incelenmesi (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Ana Bilim, Ankara.
• Akıllıoğlu, T. (1989). Bulgaristan'ın Türk azınlıga karşı giriştigi uygulamaların uluslararası insan hakları bakımından incelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Alişoğlu, B., ve Kayıran, M. (2021). Eskişehir basınında 1989 Bulgaristan Göçü. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 4(7), 17-40.
• Arı, T. (2004). Geçmişten günümüze Orta Doğu: siyaset, savaş ve diplomasi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Arıdemir, H. ve Acar, A. (2018, Ocak-Şubat). Türkiye’nin Orta Doğu politikasına yönelik sürekliliğin I. Körfez Savaşı bağlamında değerlendirilmesi. Akademik Bakış Dergisi, (65), 82-93.
• Arslantekin, S. (2019). 1989-1993 yılları arası Bulgaristan’dan Türkiye’ye zorunlu göç ile gelen kişilerin kültürlenmede ruhsal durum ile ilişkisi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi.
• Atasoy, E. (2010). Siyasi coğrafya ışığında Bulgaristan Türklerinin 1989’daki zorunlu göçü. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, (19), 10.
• Atasoy, E. (2011). Bizden olan ötekiler asimilasyon kıskacında Bulgaristan Türkleri. Bursa: MKM Yayıncılık. Başaran, M. (2021). Bir köyün anatomisi ve göç (Yasenkovo). Edirne: Ceren Yayıncılık.
• Bölge Valiliği. (1992, Ekim 16). 1991 yılında ülkemize gelen Irak uyruklu sığınmacılar (1892 sayılı ve istenilen bilgiler konulu yazı eki:1). Diyarbakır.
• Uslu, İ., ve Ceylan, A. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelen kitlesel göç hareketleri ve kabul mekanizmasındaki yaklaşımlara ilişkin bir inceleme: 1989 Bulgaristan, 1991 Irak ve 2011 Suriye göçleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (36), 199-221.
• Ciğerci, N. (2016). Bursa-Kırcaali Hattı: 1989’da gelen Bulgaristan Göçmenleri örneği (3. Bs.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çağlayan, S. (2007). Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçler (Bulgaristan Halk Cumhuriyeti’nin ilanından günümüze)(Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çetin, T. (2008). Bulgaristan’daki soydaşlarımızın Türkiye’ye göç etme süreçlerini etkileyen bazı değişkenlerin incelenmesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8(1), 55-75.
• Çetin, T. (2011). Bulgaristan’dan göç eden Türk nüfusun dağılışını etkileyen coğrafi ve kültürel faktörler. Ankara Üniver-sitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, 3-5.
• Çetin, T. (2015, Eylül 6). Bulgaristan’dan göç eden Türk nüfusun dağılışını etkileyen coğrafi ve kültürel faktörler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi, 71-82.
• Danış, D., ve Parla, A. (2009). Nafile soydaşlık: Irak ve Bulgaristan Türkleri örneğinde göçmen, dernek ve devlet. Toplum ve Bilim, 131-158.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2004). Dünden bugüne Başbankanlık (1920-2004). (17). Ankara.
• Devlet Bakanlığı. (1991, Haziran 10). Iraklı sığınmacılar hakkında değerlendirme raporu(91). Ankara.
• Devlet Bakanlığı. (1993, Ocak 29). (898). Ankara.
• Devlet Bakanlığı. (1994, Temmuz 6). (783). Ankara.
• Dişbudak, C., Akgün, G., ve Balmumcu, Ö. (2012). Göçmenlerin Türkiye’de "yaşamaya devam etme kararlarının" sosyo ekonomik belirleyenleri: 1989 Bulgaristan Göçmenleri örneği. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1-10.
• Dışişleri Bakanlığı. (1991, Temmuz 3). Iraklı sığınmacılar(7490). Ankara.
• Doğanay, F. (1996). Türkiye’ye göçmen olarak gelenlerin yerleşimi. Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
• Edirne İl Emniyet Müdürlüğü. (2000, Mayıs 25). Soydaşlar (2126). Edirne.
• Emniyet Genel Müdürlüğü. (1992, Ocak 14). Irak uyruklu şahıslar (20265), 1-4. Ankara.
• Emniyet Genel Müdürlüğü. (1994, Temmuz 21). Soydaşların pasaportları (189930). Ankara.
• Eren, G. (2019). Bulgaristan göçmenlerinin yaşadıkları sorunlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(65), 611-627.
• Gündüz, A. O. (2013). Bulgaristan’dan Türkiye’ye Türk göçü (1989 Örneği). Kırklareli Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 1-9.
• Hacıoğlu, A. (2020). Bulgaristan'dan Türkiye'ye göçler. R. Ç. Ulutürk (Ed.). Bulgaristan Türkleri'nin büyük göçü '89 içinde (s. 35-50). İstanbul: Hiperyayın.
• Hacısalihoğlu, N. E., ve Hacısalihoğlu, M. (2012). Giriş. 89 Göçü Bulgaristan’da 1984-89 Azınlık politikaları ve Türkiye’ye zorunlu göç içinde İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi.
• Hakov, C. (2020). Bulgaristan Türklerinin göçmenlik kaderi ve 1989 Göçü. R. Ç. Ulutürk (Ed.). Bulgaristan Türkleri'nin büyük göçü '89 içinde ( s. 27-33). İstanbul: Hiperyayın.
• Hergüvenç, B. (2020, June). 89 Bulgaristan göçmenlerinin kimlik kurguları üzerinden şehre uyum pratikleri: Sakarya örneği. Journal of Balkan and Black Sea Studies, 3(4), 35-62.
• Hocaoğlu, B. (2011). Bulgaristan’dan Türkiye’ye yönelik göçler ve göçmen yerleşme alanlarında sosyo-ekonomik ve mekansal özellikler. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İçduygu, A. (2014). Göç: Son yüzyılda dünya ve Türkiye, Türkiye’nin uluslararası göç politikaları 1923-2023: ulus devlet oluşumundan ulus devlet ötesi dönüşümlere. İstanbul: Koç Üniversitesi Koç Araştırmaları.
• İnanç, H., ve Yazıcı, B. (2018). Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçler, Bulgaristan diasporası ve Uluslaşma. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 84.
• İnginar, A. (2010). Bulgaristan'dan Türk göçü (1985-1989) (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Karpat, K. (2019). Osmanlı’dan günümüze etnik yapılanma ve göçler. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaynak, M. (1992). Iraklı sığınmacılar ve Türkiye (1988-1991). Ankara: Tanmak Yayınları.
• Kemaloğlu, A. İ. (2012). Bulgaristan’dan Türk göçü (1985- 1989). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kirişçi, K. (2001, January). UNHCR and Turkey: Cooperating for improved implementation of the 1951 Convention relating to the status of refugees. Mayıs 15, 2023 tarihinde International Journal of Refugee Law: https://doi.org/10.1093/ijrl/13. adresinden alındı
• Kirişçi, K., ve Karaca, S. (2015). “Hoşgörü ve çelişkiler: 1989, 1991 ve 2011’de Türkiye’ye yönelen kitlesel mülteci akınları”. M. M. Kaya içinde, Türkiyenin göç tarihi: 14. yüzyıldan 21. yüzyıla Türkiye’ye göçler (s. 303). İstanbul: Bilgi Ünv. Yayınları.
• Kırklareli Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. (2016, Temmuz 22). Bilgi notu ve ekleri. Kırklareli.
• Kırklareli Valiliği. (2021, Mayıs 11). Bilgi ve belge talebi. (5314). Kırklareli.
• Kırklareli Valiliği Özel Kalem Müdürlüğü. (1991, Aralık 11). Göçmen konutlarının satış işlemleri. (91/86). Kırklareli.
• Kızılay Dergisi 1989 Özel Sayısı. (1989). Kızılay, Bulgaristan'dan zorla sınırdışı edilen soydaşlarımıza yardımlarını sürdürüyor. Ankara.
• Konukman, E. (1990). Tarihi belgeler ışığında büyük göç ve anavatan (Nedenleri, boyutları, sonuçları). K. Doğan (Ed.), Ankara: Türk Basın Birliği.
• Korkmaz, N., ve Öztürk, A. (2017, Aralık). Bulgaristan Türklerinin göç süreci ve göçmenlerin Türkiye’deki iskan ve iş gücüne dayalı entegrasyonu. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(3), 268-289.
• Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü. (2005, Mayıs). Devir işlemleri. Edirne.
• Kuyucuklu, N. (2012, Ocak 5). Bulgaristan'dan 1989 Göçünün nedenleri, oluşumu ve olası sonuçları. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi(3-4-5).
• Küçük, H. (2020). 1989 Zorunlu göçü'nün Türkiye-Bulgaristan ilişkilerine etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı , Bursa.
• Lütem, Ö. E. (2012). 1984–89 Dönemi Türkiye’nin Bulgaristan politikası ve 89 Göçü. N. Ersoy, ve H. M. Hacısalihoğlu (Ed.). 89 Göçü Bulgaristan’da 1984-89 Azınlık Politikaları ve Türkiye’ye zorunlu göç içinde ( s. 137-169). İstanbul: Balkar & Balmed.
• Maral, F. (2010). Bulgaristan’dan Türkiye’ye 1989 Göçü (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı , İstanbul.
• Mülkiye Teftiş Kurulu Başkanlığı. (2022, Eylül 17). Türkiye’nin kitlesel göç yönetim kapasitelerinin mukayesesi. Ankara: İçişleri Bakanlığı.
• Neziroğlu, İ., veYılmaz, T. ( 2014). Başbakanlarımız ve genel kurul konuşmaları (Cumhuriyet hükümetleri dönemi) (Cilt 8). Ankara: TBMM Basımevi.
• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. (1994, Temmuz 15). Bulgar soydaşların sosyal güvenlik hakları. (55917). Ankara.
• OHAL Bölge Valiliği. (1990, Kasım 24). (5528). Diyarbakır.
• OHAL Bölge Valiliği Genel Sekreterliği. (1992, Ekim 16). Irak uyruklu sığınmacılara ilişkin istenilen belgeler. (1892). Diyarbakır.
• Okur, M. A. (2008, Ocak 1). Uluslararası hukuk ve Irak Savaşı'nın meşruiyeti. KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9.
• Oran, B. (1993). Balkan Türkleri üzerine incelemeler (Bulgaristan, Makedonya, Kosova). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 48(1), 130.
• Ölmez, A. (2021). Türkiye’de göçmenlere vatandaşlık verilmesi üzerı̇ne bir inceleme: 1989’da Bulgaristan’dan ve 2011’de Suriye’den gerçekleşen göçlerı̇n karşılaştırılması. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Özlem, K. (2015). Türkiye’nin Balkan Türkleri politikasının analizi (1991-2014) (Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Edirne.
• Pınar, A., Yılmaz, H., Koyuncu, E. (2008). Köy hizmetlerinin yerelleştirilmesi. Ankara: TEPAV.
• Pınar, M. (2014). Bulgaristan Türklerinin 1950-1951 ve 1989’da Türkiye’ye göçleri ve iki göçmen grubunun kültürel özelliklerinin karşılaştırılma: Bursa örneği (Doktora Tezi) , Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Bursa.
• Progonati, E. (2020). Balkanlar'da bir insanlık dramı: 1989 zorunlu göçü. R. Ç. Ulutürk (Ed.). Bulgaristan Türkleri'nin Büyük Göçü '89 içinde (s. 51-57). İstanbul: Hiperyayın.
• Resmi Gazete. (1989, Haziran 29). (20210).
• Resmi Gazete. (1989, Eylül 15). (20283).
• Resmî Gazete. (1989, Temmuz 4). (20215). Resmî Gazete ile yayımı : 4.7.1989 Sayı : 20215. adresinden alındı
• Ruhi, M. E. (2005). Türkiye’de özelleştirmenin hukuksal boyutu. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜEHFD), IX(3-4), 235-290.
• Sabev, O. (2012). Osmanlı sonrası Bulgaristan’da ‘yeniden doğuş’ süreçleri. N. Ersoy, ve H. M. Hacısalihoğlu (Ed.). 89 Göçü Bulgaristan’da 1984-89 Azınlık Politikaları ve Türkiye’ye zorunlu göç içinde (s. 121-136). İstanbul: Balkar & Balmed.
• Şen, H. (2020). İnsani boyutuyla 1989 Göçü. R. Ç. Ulutürk (Ed.). Bulgaristan Türkleri'nin Büyük Göçü '89 içinde (s. 84-95). İstanbul: Hiperyayın.
• Şimşir, B. N. (1986). Bulgaristan Türkleri: 1878-1985. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Şirin, N. A. (2021). Göçmenlerin vatandaşlık kazanımları: 1989 Göçmenleri ve Ahıska Türkleri. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3), 113-134. doi:DOI: 10.53443/anadoluibfd.973073
• T ve ÜDKEİD. (2013, Temmuz 25). T&BÜDKEİD'nin İçişleri Bakanlığına hitaben yazdığı 25.7.2013 tarihli yazı. Edirne.
• T ve ÜDKEİD. (2022, Şubat 13). Bulgaristan Türklerinin zorunlu göçü. (2022-2 ). Edirne.
• TBMM. (2002, Haziran 18). Genel Kurul Tutanağı 21. Dönem 4. Yasama Yılı 114. Birleşim. https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/Tutanak_B_SD.birlesim_baslangic_yazici?P4=8002&P5=b&page1=41&page2=41 adresinden alındı
• TBMM Tutanak Dergisi. (1985, Ekim 17). Toplantı 3. Dönem 17, 19, 502. Ankara.
• TBMM Tutanak Dergisi. (1986, Ocak 14). Toplantı 3. Dönem 17, 24, 336. Ankara.
• TBMM Tutanak Dergisi. (1989, Haziran 15). 18. Dönem, 2. Toplantı. 29, 214. Ankara.
• Tekin, C., ve Altunsoy, Y. (2019). Cumhuriyet Döneminde Bulgaristan’dan Türkiye’ye kitlesel göçler. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi(2), 119-144.
• TOKİ Başkanlığı Göçmen Konutları Koordinatörlüğü. (2016, Haziran 23). Göçmen konutları. (24521). Ankara. Toplumla İlişkiler Daire Başkanlığı. (2004, Nisan 20). (79205). Ankara.
• Töre, N. (2017, Aralık 10). Değişen dünyada vatandaşlık. s.553-595. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/394401 adresinden alındı
• Tsoneva, D. (2005). The puzzle of the Bulgarian-Turkish ınterethnic cooperation in post-communist Bulgaria (Degree of Masters). Central European University, Budapest.
• Türk-Bulgar Dostluk Derneği. (1997, Mart 17). Basın bildirisi. Edirne.
• Türkiye Kızılay Derneği. (1989, Haziran 20). Devlet bakanlığına hitaben. (7421). Ankara.
• Türkiye Kızılay Derneği. (1990, Mart 6). Devlet bakanlığına hitaben. (3218). Ankara.
• Türkiye Kızılay Genel Merkezi. (1989). Faaliyet raporu. Ankara: Türkiye Kızılayı.
• Türkiye Kızılay Genel Müdürlüğü. (1990, Ocak 26). (1391, 977). Ankara.
• Türkiye Kızılay Genel Müdürlüğü. (1990, Ocak 30). (1483). Ankara.
• Türkiye Kızılayı. (2022). Türkiye’ye yönelen kitlesel göç hareketlerinin yönetimi ve idari uygulamaları. Ankara.
• Uslu, İ., ve Ceylan, A. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelen kitlesel göç hareketleri ve kabul mekanizmasındaki yaklaşımlara ilişkin bir inceleme: 1989 Bulgaristan, 1991 Irak ve 2011 Suriye Göçleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 199-221.
• Uslu, N. (2018). İslam işbirliği teşkilatı ve çatışmaların çözümü. IV. Uluslararası Orta Doğu Sempozyumu: Orta Doğu’da Barışı Tesis Etmek. İstanbul.
• Üstel, F. (2021). "Makbul vatandaş"ın peşinde, II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vasileva, D. (1992). Bulgarian Turkish emigration and return. International Migration Review, 26(2), 348-349.
• Yapıcı, Z. K. (2008). Bulgaristan Göçleri Bağlamında Türk Kadınlarının Göç Anlatıları (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yenigün Gazetesi. (1992, Eylül 12). Jirkov'un foyası ortaya çıktı. (2248).
• Yiğit, Y. (2012, December). Balıkesir’de 89 Göçü. Balikesir University The Journal of Social Sciences Institute, 15(28), 157-174.