Ara Söz Kavramı Hakkında Meddahtan Romana Karşılaştırmalı Bazı Tespitler

Year 2022, Volume: 6 Issue: 2, 602 - 622, 30.11.2022

Ahmet Dağlı

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1116715

Abstract

Makalenin konusu, kurguya dayalı edebî ürünlerdeki “ara söz” kullanımı üzerinedir. Ara söz, anlatıcı ya da yazarın metni zaman zaman geçici olarak durdurup dinleyiciye/okura çok çeşitli konularda kendi düşünce, yorum, duygu veya eleştirilerini aktardığı cümlelerdir. Metne ilgiyi artıran bu ara ifadelerde genellikle amaç kültür aktarımı yaparak insanları eğitmek, böylece aynı değerler etrafında sıkı bağları olan bir toplum oluşturmaktır. Bu makalede önce ara söz konusunda mevcut literatür bilgilerine ilave olabilecek değerlendirmeler yapılmıştır. Ardından meddah anlatılarındaki ara sözler ile roman türündeki ara sözler karşılaştırılmıştır. Edebî eserler ilhamını, konusunu toplumdan aldığı için onlar da yeni toplum düzenine uyum sağlayarak gelişir, dönüşür. Anadolu Türklerinin orta Asya’dan günümüze kadar kurgusal anlatılarına baktığımızda destanı, İslami destanı, halk hikâyesini, meddah anlatısını ve romanı gösterebiliriz. Bu türler içinde roman hariç diğerleri sözlü icra ortamı ürünüdürler. Bu kapsamda önce Meddah Behçet Mahir’in bir anlatısından ilk on ara söz alınıp içerik olarak değerlenmiştir. Sonra roman türünün ilk örneklerinden olan, Felatun Bey ve Rakım Efendi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, İntibah romanlarının ilk on ara sözleri tespit edilerek içerik incelemesi yapılmıştır. Romanda ara söz kullanımı teknik kusur olarak görülür. Çalışmada, incelenen romanlarda niçin ara söz kullanıldığı konusu, icra metinleri olan meddahlık anlatısı ile kıyaslanarak tartışılmış, tespit edilen sonuçlar ifade edilmiştir.

Keywords

Ara Söz, Meddah Hikayeleri, Roman, Anlatıcı, Batılılaşma

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

Some Comparative Findings from Meddah to Novel About the Concept of Digression

Abstract

The subject of the article is on the use of "digression" in fıctıonal literary products. Digressions are sentences in which the narrator or the author pauses the text from time to time and conveys his thoughts, comments, feelings or criticisms to the listener/reader on a wide variety of topics. The purpose of these phrases, which increase the charm of the narrative, is to educate people by transferring culture, thus creating a society with close ties around the same values. In this article, firstly, evaluations that can be added to the existing literature on the digression are made. Then, the digressions in the meddah narratives and the digressions in the novel genre are compared. Since literary works take their inspiration and subject from society, they develop and transform by adapting to the new social order. When we examinated the fıctıonal narratıves of the anatolıan turks from central asıan to the present, we can show the epic, the Islamic epic, the folk tale, the meditative narrative and the novel. Among these genres, except the novel, the others are the products of the oral performance environment. In this context, first ten digressions from a narrative of Meddah Behçet Mahir were taken and contextually evaluated. Then, the first ten digressions of the novels Felatun Bey ve Rakım Efendi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, İntibah, which are some of the first examples of the novel genre, were determined and a content examination was made. The use of digression in novel is seen count as a technical flaw. In the study, the subject of why digressions are used in the examined novels is discussed by comparing it with the narrative of meddah, which is the performance texts, and the detected results are stated.

Keywords

Digression, Meddah Stories, Novel, Narrator, Westernization

Project Number

-

References

• Ahmet Mithat Efendi, (2006). Felatun bey ile rakım efendi. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.
• Altun, I. (2014). Halk hikâyelerindeki olay ve düşünce aktarımlarında digression’dan yararlanma, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/3 111-122.
• Argunşah, H. (2006). Tanzimat’tan II. meşrutiyet’e türk romanı, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 4, Sayı 8, 23-100.
• Aytaç, G. (1990). Çağdaş türk romanları üzerine incelemeler, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Başgöz, İ. (2001). Sözlü anlatımda ara söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi, Çev:Metin Ekici, Ankara: Millî Folklor Yayınları. Sayı: 50, 86-105.
• Bayat, F. (2011). Haşiye metnin (ara söz ve cümlelerin masal anlatımında rolü, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (Azerbaycan Özel Sayısı-II), 5-14.
• Boratav, P.N. (1982). Folklor ve edebiyat, İstanbul: Adam Yayınları.
• Boratav, P.N. (2012). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği, Ankara: Tarih Vakfı.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Epik destan geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demir, Y. (2002). İlk dönem hikâyelerinde anlatıcılar tipolojisi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Derdiyok, İ.Ç. (2017). Nesirde istitrâdlı anlatım, Klasik Edebiyatımızın Dili Sempozyumunda Bildiri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 411-420.
• Ekici, M. (2003). Halk bilim araştırmalarında üçüncü boyut, Millî Folklor Yayınları, Sayı 60, 72-77.
• Görkem, İ. (2000). Çukurovalı âşık mustafa köse ve hikâye repertuvarı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karakaş, A. (2011). Çukurova türkü söyleme geleneğinde hikâyeli türküler (Adana- Osmaniye), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Kılınç, A. (2006), Folklor ürünlerinin geleceğe taşınmasında arasözün işlevi ve köroğlu destanı örneği, Folklor/Edebiyat, c.12, s. 403-428.
• Köprülü, F. (2012). Edebiyat araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bakış 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Namık Kemal. (2012). İntibah, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.
• Nutku, Ö. (1970). Orta oyunu'nda ‘yabancılaştırma’ kavramı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 33-47.
• Nutku, Ö. (1997). Meddahlık ve meddah hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Oral, Ü. (2003). Meddah kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Öztürk, B. (2007). Fıkra türünde kirlenmeye müdahale ve idealleştirilen fıkra tipinde arasözlerin izi: temel’li fıkralar, Millî Folklor, Sayı:75, 66-72.
• Sakaoğlu, S. vd. (1999). Meddah behçet mahir’in bütün hikâyeleri II, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Sılay, K. (1991). Ahmedî’nin osmanlı tarihinde arasöz (digression) tekniğinin kullanımı ve işlevi, Türkoloji Dergisi, Sayı: 1, 153-162.
• Şemseddin Sami, (2005). Taaşşuk-ı talat ve fıtnat, İstanbul: Beyaz Balina Yayınları.
• Şişman, B.(2004, Kasım). “Kültür aktarıcısı olarak meddahlar ve meddah behçet mahir örneği”, Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslar Arası Sempozyumunda Bildiri, 293-299.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19. asır türk edebiyatı tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Türkçe Sözlük, (2005). Ara söz maddesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, F. (2004). “Dede korkut hikâyelerinde ara sözler (digressions)”, TDAY Belleten, 1998/1, 153-160.
• Yayın, N. (2007). Ak möör destanı'ndaki ara sözler, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 261-288.