Realizm-Ütopizm Kıskacında Şehir ve İstanbul: Ev ve Şehir Vakfı, Deprem Çalışma Grubu ve Yeni Şehirler Projesi Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 22, 597 - 640, 31.05.2017

Halil İbrahim Düzenli

Öz

Bu makalede, 1999 İstanbul depremi sonrasında mimar Turgut Cansever’in öncülüğünde bir araya gelen İstanbul Deprem Çalışma Grubu’nun iki cilt halinde yayımladığı “Yeni Şehirler” raporları gündeme getirilecektir. Devamında Turgut Cansever’in bu çalışmaların üzerine bina ettiği, “Zeytinburnu Pilot Projesi” kapsamında hazırlanan “Üç Yeni Şehir Önerisi” irdelenecektir. Cansever önerisinin temelinde tarihsel vakıfların güncel bir yorumu sayılabilecek ve şehir kurucu aktörü olan Ev ve Şehir Vakfı bulunmaktadır. 1900-1950 yıllarında Ebenezer Howard’ın ortaya attığı, Bahçeşehir Derneği ve bir kooperatif kurarak uygulamalarını gerçekleştirdiği müstakil-bahçeli evlerden oluşan bahçeşehir modeli dikkate değerdir. Aynı yıllarda Osmanlı bakiyesi coğrafyalarda ve genç Türkiye Cumhuriyeti’nde kentler büyük oranda müstakil bahçeli evlerden oluşmaktaydı.  Makalede, Cansever önerilerinin, güncel ABD ve İngiltere konut istatistiklerinin, Türkiye halkının konut tercihlerinin, Ebenezer Howard’ın bahçeşehir önerisinin ve 1900-1950 arasındaki Türkiye kentlerinin geleneksel dokusunun farkındalığı ile hazırlanmış oldukları iddia edilmektedir. Bunlara ilaveten, şehir-mahalle önerilerinin pratikte uygulama imkanı olan öneriler mi, yoksa uygulama imkanı olmayan ütopist yaklaşımlar mı oldukları tartışmaya açılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ev ve Şehir Vakfı, İstanbul Deprem Çalışma Grubu, Turgut Cansever, Yeni şehirler, Pilot şehir, Zeytinburnu Pilot Projesi, İstanbul.

The City in the Horns of Dilemma of Realism and Utopianism: On the House and City Foundation, Earthquake Study Group

Öz

This essay deals with two reports of the Istanbul earthquake study group, started after the earthquake in 1999 under the direction of architect Turgut Cansever. The reports were published in two volumes. Subsequently a project of Turgut Cansever, particular “A Proposal for three new cities” will be analysed. This project bases on the mentioned two reports. At the base of Cansever’s proposal we find the House and City Foundation, an agency for founding new settlements, which can be regarded as a contemporary reinterpretation of historical foundations (waqf). Ebenezer Howard’s Garden City model, which was planned and built with its detached houses and private gardens between 1900-1950, was considerable. But in those years, the cities under the Ottoman rule and the early Turkish Republic consisted of detached houses with private gardens as well. This essay argues that Cansever’s proposals were planned according to awareness and understanding of the actual housing statistics in England and the USA, the garden city proposal of Ebenezer Howard further the housing requests of the Turkish inhabitants as well as the traditional urban fabric of Turkey’s cities between 1900 and 1950. In this meaning the essay discusses if the proposals are realistic or utopian

Anahtar Kelimeler

The House and City Foundation, Istanbul Earthquake Study Group, Turgut Cansever, New settlements, Pilot settlement, Zeytinburnu Pilot Project, Istanbul

Kaynakça

• ACS / American Community Survey (2013). National Multifamily Housing Council. www.nmhc.org (Erişim Tarihi: 01 Mart 2015). (2015 yılı verileri: http://www.nmhc.org/Content.aspx?id=4708#demographics) (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2017).
• Alkışer, Y., Dülgeroğlu-Yüksel, Y., Pulat-Gökmen, G. (2009). An evaluation of urban transformation projects, Archnet-IJAR (International Journal of Architectural Research), 3 (1), 30-44.
• Aşık, R., (2007). Kentsel dönüşüme aktörlerin bakışı: Zeytinburnu pilot projesi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İTÜ/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ayvazoğlu, B. (2012). Dünyayı güzelleştirmek: Turgut Cansever’le konuşmalar. İstanbul: Timaş.
• Can, A., Doğan, M. (Ed.) (2015). Bir şehir kurmak: Turgut Cansever’le konuşmalar. İstanbul: Klasik.
• Cansever, T. (1981). Thoughts and architecture. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Cansever, T. (1983). Turgut Cansever özel sayısı. Mimar-Çağdaş Mimarlık Dergisi, 4 (11), 5-67.
• Cansever, T. (1992). Şehir ve mimari üzerine düşünceler. İstanbul: Ağaç.
• Cansever, T. (1994). Ev ve şehir üzerine düşünceler. İstanbul: İnsan.
• Cansever, T. (1995). HABITAT II konferansı için şehir ve konut üzerine düşünceler. Ankara: Hak-İş.
• Cansever, T. (1997a). Kubbeyi yere koymamak. İstanbul: İz. Cansever, T. (1997b). İslam’da şehir ve mimari. İstanbul: İz.
• Cansever, T. (1998). İstanbul’u anlamak. İstanbul: İz. Cansever, T. (2005). Mimar Sinan, İstanbul: Albaraka Türk.
• Cansever, T. (2010a). Osmanlı şehri: Şiir’den şehir’e. İstanbul: Timaş.
• Cansever, T. (2010b). Sonsuz mekanın peşinde: Selçuk ve Osmanlı sanatında sütun başlıkları. İstanbul: Klasik.
• Cansever, T., Öğün, E., Öğün, M. (2004). Yıkıcı depremden etkilenecek Zeytinburnu ilçesi nüfusunu safhalar halinde yeni şehirlere yerleştirme projesi. 3 pafta. İstanbul: Turgut Cansever Mimarlık Mühendislik Planlama Danışmanlık Ltd.Şti.
• Cansever, T., Öğün, E., Öğün, M. (2005). Yıkıcı depremden etkilenecek Zeytinburnu ilçesi nüfusunu safhalar halinde yeni şehirlere yerleştirme projesi çerçevesinde Esenler’in kuzeyinde üç yeni şehir önerisi. 3 pafta. İstanbul: Turgut Cansever Mimarlık Mühendislik Planlama Danışmanlık Ltd.Şti.
• Düzenli, H. İ. (2009a). İdrak ve inşa: Turgut Cansever mimarlığının iki düzlemi. İstanbul: Klasik.
• Düzenli, H.İ. (2009b). Şehir kurmak: Turgut Cansever’in muhayyilesi ve uygulamaları. Hece, 150/151/152, 51-64.
• Düzenli, H.İ. (2010). Vefeyat: Turgut Cansever (1920-2009). İSAM İslam Araştırmaları Dergisi, 22, 160-181.
• Düzenli, H.İ. (2011). Turgut Cansever. 40 vakıf insan, Salih Tuğ (Ed.), içinde (s. 280-285). İstanbul: Türkiye Milli Kültür Vakfı. Düzenli, H.İ. (2013). İdeal şehir nedir ya da ‘ideal’ olana ‘pratik’ bir adım: Turgut Cansever ve yeni şehirler projesi. Şehir ve Düşünce, 1, 6-11. Düzenli, H.İ. (Ed.) (2015a). Ufkî Şehir: Turgut Cansever’in İzinde. İstanbul: Klasik.
• Düzenli, H.İ. (2015b). Turgut Cansever (d.1920-ö.2009): Düşünce ve mimari birlikteliği. Tanzimat’tan günümüze Türk düşünürleri, c. 4-B. S. Hayri Bolay (Ed.), içinde (s. 3170-3193). Ankara: Nobel.
• Düzenli, H.İ., Pulcu, S., Bölük, T., Günenç, Ö.F. & Taşar, E.S. (2015). Ufki şehre mümkün bakışlar: Aksaray’da bir mimari atölye deneyimi ve Turgut Cansever’in ‘yeni şehirleri’nin ilkeleri. Şehir ve Düşünce, 8, 38-51.
• Ekincioğlu, M. (Ed.) (2001). Turgut Cansever. İstanbul: Boyut.
• GENAR (2004a, Temmuz). Büyük sanayi raporu. Zeytinburnu pilot projesi kapsamında konut, ticaret, küçük sanayi ve sanayi bölgelerinde veri derleme ve değerlendirme projesi. İstanbul: GENAR.
• GENAR (2004b, Temmuz). Küçük sanayi raporu. Zeytinburnu pilot projesi kapsamında konut, ticaret, küçük sanayi ve sanayi bölgelerinde veri derleme ve değerlendirme projesi. İstanbul: GENAR.
• GENAR (2004c, Temmuz). Küçük sanayi, mahalle ve bölge raporları. Zeytinburnu pilot projesi kapsamında konut, ticaret, küçük sanayi ve sanayi bölgelerinde veri derleme ve değerlendirme projesi. İstanbul: GENAR.
• İDÇG / İstanbul Deprem Çalışma Grubu (2001). Yıkıcı depremden etkilenecek İstanbulluları yeni şehirlere yerleştirme projesi ön raporu. Turgut Cansever (Ed.), İstanbul: Erkam Matbaacılık.
• İDÇG / İstanbul Deprem Çalışma Grubu (2003). Yıkıcı depremden etkilenecek İstanbulluları yeni şehirlere yerleştirme amaçlı proje önerisi: pilot şehir uygulama raporu. Turgut Cansever (Ed.). İstanbul.
• Kubanek, J., Nolte, E.M., Taubenböck, H., Wenzel, F. & Kappas, M. (2014). Capacities of remote sensing for population estimation in urban areas. Eartquake hazard ımpact and urban planning, M. Bostenaru Dan, I. Armas, A. Goretti (Eds.), içinde (s. 45-66). Heidelberg, New York, London: Springer.
• Kubat, A. S., Eyüboğlu, E., Ertekin, Ö. & Sarı, F. (2008). Earthquake as a fact of Istanbul. Vulnerable cities: Realities, ınnovations and strategies, T. Kidokoro, J. Okata, S. Matsumura, N. Shima (Eds.), içinde (s. 275-298). Hicom, Japan: Springer.
• LGCHF / Letchworth Garden City Heritage Foundation (2017). www.letchworth.com (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2017).
• NKA / Nüfus ve konut araştırması / Population and housing census 2011 (2013). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• ONS / Office for National Statistics (2011). Home ownership and renting in England and wales-detailed characteristic. 2011 Census Analysis. http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/detailed-characteristics-on-housing-for-local-authorities-in-england-andwales/short-story-on-detailed-characteristics.html (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2017).
• Purdom, C.B. (1925). The building of satellite towns.
• J.M.Dent&Sons. Ragon, M. (2010). Modern mimarlık ve şehircilik tarihi. M. A. Erginöz (Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Tanyeli, U., Yücel, A. (2007). Turgut Cansever: düşünce adamı ve mimar. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi ve Garanti Galeri.
• TAYMKİE / Türk ailesinin yaşadığı mekânlara/konutlara ilişkin eğilimler (1999). c.I, Ankara: T.C. Başkanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.