Devlet Eliyle Yurtdışına Çevre Göçü Örneği: İşçi Göçü Dönemi Uygulanan Afet Kotası

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 15, 119 - 131, 31.01.2015

Damla B. Aksel

Öz

1961 yılında Federal Almanya’yla yapılan ikili işgücü
anlaşması sonrası başlayan Türkiye’den yurtdışına işçi göçü serüveni, ülkedeki
pek çok dengenin değişmesinde uzun yıllar etkili olmuş, pek çok araştırmanın
konusu olarak literatürde yerini almıştır. Ancak işçi göçüne dair bugüne kadar
ele alınmamış meselelerden birisi afet yaşamış bölgelerde yaşayan kişiler için
ayrılmış olan yurtdışı işçi kotasıdır. 1965-1972 yılları arasında Türkiye’den
yurtdışına işçi gönderimleri sırasında anonim işçi gönderimi içerisinde yüzde
15 oranında bir kota deprem, sel, toprak kayması gibi afetlerin ve baraj
inşaatı gibi çevresel dönüşümlerin sonuçlarından etkilenen bölgelere
ayrılmıştır. Bu çalışmada Türkiye’deki göç ve çevre literatürlerinde bugüne
kadar oldukça sınırlı yer edinebilmiş devlet eliyle yurtdışına çevre göçü
meselesi üzerinde durulmaktadır. Türkiye’den yurtdışına göçmen işçiler
gönderilmesi döneminde uygulanan afet kotası sistemi Millet Meclisi
tutanaklarına yansıyan tartışmalar üzerinden ele alınmaktadır. Karar alma
süreçlerine dair inceleme, kota uygulamasının afetler sonrası meydana gelen
maddi kayıpların giderilmesi gerekçesiyle hayata geçirildiğini ortaya
koymaktadır. Dönemin yönetim mantığına uygun olan bu uygulama ile, yapısal
meselelerin bireysel çabalarla giderilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

çevre göçü, işçi göçü, çevresel bozulma, afet kotası

A Case of State-led International Environmental Migration: Disaster Quota in the Decade of Labour Migration

Öz

The journey of labour migration from Turkey to abroad
which has begun after the 1961 bilateral labour agreement with the Federal
Germany, had significant impacts on the country for many years and has become
an important topic for research. 
However, it is interesting to notice that in the wealth of literature on
migration, a particular aspect has been relatively untapped: The labour
migration quota for people residing in areas with history of disasters or
environmental deterioration. In the period of 1965 to 1972, a quota of 15
percent was applied by the Turkish state to favor the populations of the
regions affected by disasters earthquake, flood, landslide and environmental
changes due to developmental projects during the anonymous worker transfer
programs. This study focuses on the issue of state-led international
environmental migration, which had received fairly limited space in the current
migration and environment literatures in Turkey. It analyzes the disaster quota
system through discussions reflected on the proceedings at the National
Assembly. The investigation of the decision-making processes illustrates that
the quota system has been implemented to overcome the financial damages that
occurred after disasters. It has been aimed at resolving structural issues
through individual efforts with this policy which shows accordance to the
management mindset of the era.

Anahtar Kelimeler

environmental migration, labour migration, environmental deterioriation, disaster quota

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (1976). Akdeniz ülkelerinden yurtdışına işgücü göçü. N. Abadan-Unat, R. Keleş, R. Penninx, H. Van Renselaar, L. Van Velzen & L. Yenisey (Der.), Uluslararası işçi göçünün Boğazlıyan İlçesindeki etkileri üzerine bir inceleme. Göç ve gelişme içinde (ss. 1-5). Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
• Abadan-Unat, N. (2002). Bitmeyen Göç Konuk İşçilikten Ulus-ötesi Yurttaşlığa. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Abadan-Unat, N. (2011). Turks in Europe: From Guest Worker to Transnational Citizen. New York and Oxford: Berghahn Books.
• Akşit, B. (1998). İçgöçlerin nesnel ve öznel toplumsal tarihi üzerine gözlemler: Köy tarafından bir bakış. Türkiye'de iç göç konferansı bildiriler kitabı içinde (ss. 22-37). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Burson, B. (2010). Environmentally induced displacement and the 1951 refugee convention: pathways to recognition. T. Afifi & J. Jager (Der), Environment, forced migration and social vulnerability içinde (ss. 3-16). Berlin Heidelberg: Springer.
• Castles, S. (2000). International migration at the beginning of the Twenty-First Century: Global trends and issues, International Social Science Journal, 52(165), 269-281.
• Çağlar, A. (2003). Barajlar: Yeniden Yerleşim ve Sosyal Etkileri. Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları.
• Gökçe, B. ve Parlak, I. (2005). Öncesi ve Sonrasıyla Keban Barajı: 30 Yıl Sonra Ağın ve Keban Köylerinin Sosyo-Ekonomik Durumu. Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları.
• Güler, P. Z. (2007). Dams and Sustainable Development. International Congress on River Basin Management, General Directorate of State Hydraulic Works, 22-24 March 2007, Antalya.
• İçduygu, A. ve Ünalan, T. (1998). Turkiye’de ic göç: Sorunsal alanları ve araştırma yöntemleri. Türkiye'de iç göç konferansı bildiriler kitabı. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Jacobson, J. L. (1988). Environmental Refugees: A Yardstick of Habitability. Worldwatch Paper 86. Washington, DC: Worldwatch Institute
• Kadirbeyoğlu, Z. (2009). Turkey Case Study Report, EACH-FOR Environmental Change and Forced Migration Scenarios, Project co-funded by the European Commission within the Sixth Framework Programme (2002-2006).
• Kadirbeyoğlu, Z. (2010). In the Land of Ostriches: Developmentalism, Environmental Degradation and Forced Migration in Turkey. T. Afifi & J. Jager (Der.), Environment, forced migration and social vulnerabilityiçinde (ss.223-235). Berlin Heidelberg: Springer.
• King, R. (2002). Towards a new map of European migration. International Journal of Population Geography, 8(2), 89-106.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1966a). Birleşim: 64, 14 Mart 1966, Oturum: 1.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1966b). Birleşim: 15, 7 Aralık 1966, Oturum: 1.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1966c). Birleşim: 13, 2 Aralık 1966, Oturum: 1.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1968). Birleşim: 24, 8 Ocak 1968, Oturum 2.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1970). Birleşim: 109, 23 Haziran 1970, Oturum: 1.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1971). Birleşim: 93, 30 Nisan 1971, Oturum: 1.
• Millet Meclisi Tutanakları. (1973). Birleşim: 42, 24 Ocak 1973, Oturum: 1.
• Myers, N. (2002). Environmental refugees: a growing phenomenon of the 21st century. Philosophical Transactions of the Royal Society, 357(1420), 609-613.
• Sayarı, S. (1986). Migration policies of sending countries: Perspectives on the Turkish experience. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 87-97.
• Suhrke, A. (1994). Environmental degradation and population flows. Journal of International Affairs, 47, 12–17.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı Ekonomik ve Sosyal İşler Genel Müdürlüğü. (1973). Yurtdışı Göç Hareketleri ve Vatandaş Sorunları. Ankara.