Türkiye’nin Değişen Vatandaşlık Rejimi ve Emek Göçü

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 15, 172 - 197, 31.01.2015

Görkem Dağdelen

Öz

Türkiye’nin sınırları dışından göçmen alma deneyimi
1990’lara kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar ve Kafkasya’daki eski
topraklarından gelen göçmenlerin iskân edilmesiyle şekillenmiştir. 1990’lardan
itibaren ise farklı kimliklere sahip göçmen grupların, Asya, Orta Doğu ve
Afrika’nın çeşitli ülkelerinden gelerek, iş piyasalarına girdikleri ve
Türkiye’ye yerleşmeye başladıkları görülmektedir. Bu iki dönemdeki göçmen
deneyimlerini göçmenleri “kimliklerine” göre kategorize eden vatandaşlık ve göç
rejimleri yoğun bir biçimde belirlemiştir. Vatandaşlık ve göç rejimindeki
2000’li yıllardaki yeniliklerle birlikte ise, geleneksel olarak makbul
kimlikten farklı kimliğe sahip yabancı göçmenlerin de belirli haklara ulaşması
mümkün hale gelmiştir. Ne var ki yeni yasalar kimlikler açısından görece daha
kapsayıcı olmalarına rağmen göçmenler arasında iş piyasalarının etkilerine
dayanan ayrımcılık ve farklılıklar yaratmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’deki
vatandaşlık ve göç rejiminin yabancı göçmenlerin deneyimlerine etkilerinin
sadece “kimlikleri” üzerinden değil aynı zamanda “sınıfsal” konumları ile de
yakından ilişkili olduğunu iddia edilmektedir. Son yirmi yıldır artan bir
şekilde yabancı göçmenlerin devlet ile temaslarının biçimi hem emek
piyasalarındaki konumlarından etkilemekte hem de bu konumlarını doğrudan
etkilemektedir. Konuyla ilgili akademik yazına ve alan çalışmalarına dayanılarak
geliştirilmiş tartışma vatandaşlık ve göç rejimlerinin göçmenlere “sınır”,
“emek piyasaları” ve “vatandaşlık” alanlarında etkilerini irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yabancı Göçmenler, Vatandaşlık Rejimi, Sınıf, Kimlik

Turkey`s Changing Citizenship Regime and Labor Migration

Öz

Historically the international immigration experience
of Turkey has been shaped by the settlement of immigrants who came from the
former lands of Ottoman Empire. From the 1990s on, immigrants having different
identities from the different countries of Asia, Middle East and Africa started
migrating to Turkey, incorporating into the labor markets, and settling
permanently. In these two different periods, the experiences of immigrants were
mostly shaped by the citizenship and immigration regimes that categorize
immigrants based on their supposed identity. With the changes in the
citizenship and immigration regimes after 2000s, it became possible that
immigrants who have different identities from the traditional understanding of
acceptability could gain some legal rights. However, although these new laws
are more inclusive in terms of identity, they created new discrimination and
differences in the labor markets. This article argues that the immigrants
experiences were not only related to their identities but also to their class
positions. In the last two decades, the mode of interactions of immigrants with
Turkish state is affected by their labor markets positions, and these
interactions affect directly their positions. By drawing on the existing
academic literature and fieldworks, the impacts of citizenship and immigrant
regimes on the immigrants and their strategies are analyzed in the domains of
“border”, “labor markets” and “naturalization”.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Foreign Immigrants, Citizenship Regime, Class, Identity

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (2006). Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akalın, A. (2012). Devlet Eliyle Güvencesizleşme. http://www.sdyeniyol.org/index.php/toplumsal-hareket/636-devlet-eliyle-guevencesizletirme-aye-akaln adresinden erişilmiştir Akpınar, T. (2009). Türkiye’ye Yönelik Düzensiz Göçler ve Göçmenlerin İnşaat Sektöründe Enformel İstihdamı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Aybay, R. (1998). ‘Teba-i Osmani’den T.C.Yurttaşı’na Geçişin Neresindeyiz?. 75 yılda Tebaa'dan Yurttaş'a Doğru içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Buğra, A., & Keyder, Ç. (Der.). (2007). Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Benhabib, S. (1999). Citizens, Residents, and Aliens in a Changing World: Political Membership in the Global Era. Social Research, 66, 709-744.
• Benhabib, S. (2005). Eleştiri, Norm ve Ütopya: Eleştirel Teorinin Temellerine Dair Bir İnceleme. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bianet (2009, 21 Eylül). Mülteciler Yine Eylemde: "Bize Yemek Verilmiyor". http://bianet.org/bianet/bianet/117172-multeciler-yine-eylemde-bize-yemek-verilmiyor adresinden erişilmiştir.
• Bianet (2009, 21 Eylül). Direnistanbul Kumkapı Göçmen Misafirhanesi'nde Eylemdeydi. http://bianet.org/bianet/dunya/117280-kimse-nedensiz-kacmaz-hepimiz-gocmeniz adresinden erişilmiştir.
• Bloemraad, Irene, Anna Korteweg, and Gökçe Yurdakul (2008). Citizenship and immigration: Multiculturalism, assimilation, and challenges to the nation-state. Annual Review of Sociology, 34(1): 153-179.
• Brubaker R. (1992). Citizenship and Nationhood in France and Germany. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Castells, M. (1975). Immigrant Workers and Class Struggles in Advanced Capitalism: the Western European Experience. Politics and Society, 1, 33-66.
• CNNTürk (2012, 1 Şubat). Türkiye'ye 127 ülkeden başvuru. http://www.cnnturk.com/2012/ekonomi/genel/02/01/turkiyeye.127.ulkeden.basvuru/647295.0/index.html adresinden erişilmiştir.
• Crompton, R. (2008). Class and Stratification (3. Baskı). Cambridge, UK: Polity Press.
• Çağaptay, S. (2002). Kemalist Dönemde Göç ve İskân Politikaları: Türk Kimliği Üzerine Bir Çalışma. Toplum ve Bilim, 93, 218-241.
• Çağlar, A. S. (2001). Constraining metaphors and the transnationalisation of spaces in Berlin. Journal of Ethnic and Migration Studies, 27(4), 601-613.
• Dağdelen, G. (2008). Changing Labour Market Positions and Workplace Interactions of Irregular Moldovan Migrants: The Case of Textile/clothing Sector in İstanbul, Turkey (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). ODTÜ, Ankara.
• Danış, D. (2006). Integration in Limbo: Iraqi, Afghan, Maghrebi and Iranian Migrants in İstanbul. İstanbul: MireKoc Research Projects.
• Danış, D., & Parla, A. (2009). Nafile Soydaşlık: Irak ve Bulgaristan Türkleri Örneğinde Göçmen, Dernek ve Devlet. Toplum ve Bilim, 144, 121-158.
• Dündar, F. (2008) Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği, 1913-1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eder, M. (2007). Moldovyalı Yeni Göçmenler Üzerinden Türkiye’deki Neo-liberal devleti Yeniden Düşünmek. Toplum ve Bilim, 108, 129-143.
• Ehrkamp, P., & Leitner, H. (2003). Beyond National Citizenship: Turkish Immigrants and The (Re)Construction of Citizenship in Germany. Urban Geography, 24(2), 127-146.
• Ekiz-Gökmen, Ç. (2011). Türk Turizminin Yabancı Gelinleri: Marmaris Yöresinde Turizm Sektöründe Çalışan Göçmen Kadınlar. Çalışma ve Toplum, 1(28), 201-232.
• Erder, S. (2000). Uluslararası Göçte Yeni Eğilimler: Türkiye Göç Alan Bir Ülke mi?. F. Atacan, M. Türkay, F. Ercan, & H. Kurtuluş (Der.), Mübeccel Kıray için Yazılar (235-260) içinde. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Erder, S., & Kaşka, S. (2003). Irregular Migration and Trafficking in Women: The Case of Turkey. IOM Raporu.
• Habervitrini (2007, 28 Mart). Van Sınırında 7 Kaçak Göçmen Donarak Öldü. http://www.habervitrini.com/magazin/van-sinirinda-7-kacak-gocmen-donarak-oldu-270057/ adresinden erişilmiştir.
• İçduygu, A. (2006). The Labour Dimensions of Irregular Migration in Turkey. http://www.eui.eu/RSCAS/e-texts/CARIM-RR2006_05_Icduygu.pdf adresinden erişilmiştir.
• İçduygu, A. (2009). Türkiye’de Uluslararası Göç ve Vatandaşlık Tartışması: Birey Düzeyinde Analiz. E. F. Keyman, & A. İçduygu (Der.), Küreselleşme, Avrupalılaşma ve Türkiye’de Vatandaşlık (227-255) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İçduygu, A. (2010). Türkiye’de Uluslararası Göçün Siyasal Arkaplanı: Küreselleşen Dünyada Ulus-devleti İnşa Etmek ve Korumak. B. Pusch, & T. Wilkoszewski (Der.), Türkiye’ye Uluslararası Göç (17-40) içinde. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• İçduygu, A., Toktaş, Ş., & Soner, B. A. (2008). The Politics of Population in a Nation-building Process: Emigration of non-Muslims from Turkey. Ethnic and Racial Studies, 31(2), 358-389.
• Kadıoğlu, A. (2008). Giriş. A. Kadıoğlu (Der.), Vatandaşlığın Dönüşümü: Üyelikten Haklara (13-19) içinde. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kasaba, R. (1993). Göç ve İmparatorluk: Bir İmparatorluk-Cumhuriyet Karşılaştırması. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar (336-343) içinde, Ankara: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kaşka, S. (2006). The New International Migration and Migrant Women in Turkey: The Case of Moldovan Domestic Workers. İstanbul: MireKoc Research Projects.
• Keyman, E. F., & İçduygu, A. (2009). Giriş. E. F. Keyman, & A. İçduygu (Der.), Küreselleşme, Avrupalılaşma ve Türkiye’de Vatandaşlık (1-25) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kirişçi, K. (2003). The Question of Asylum and Illegal Migration in European Union-Turkish Relations. Turkish Studies, 4(1), 79-106.
• Kirişçi, K. (2008). Migration and Turkey: The Dynamics of State, Society and Politics. R. Kasaba (Der.), Cambridge History of Turkey: Turkey in the Modern World (Volume 4) (175-198) içinde. New York: Cambridge University Press.
• Korkmaz, E., & Sınar, F. (2011, 11 Ekim). Gecekondu yangınında kaçak göçmen faciası: 7 ölü. Zaman. http://zaman.com.tr/haber.do?haberno=1188809&title=gecekondu-yangininda-kacak-gocmen-faciasi-7-olu adresinden erişilmiştir.
• Köser-Akcapar, S. (2009). Re-Thinking Migrants’ Networks and Social Capital: A Case Study of Iranians in Turkey. International Migration, 48(2), 161-196.
• Lordoğlu, K. (2010). Türkiye’deki Çalışma Hayatının Bir Parçası Olarak Yabancı Çalışanlar. B. Pusch, & T. Wilkoszewski (Der.), Türkiye’ye Uluslararası Göç (89-109) içinde. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Mingione, E. (1998). Introduction: Immigrants and the Informal Economy in European Cities. International Journal of Urban and Regional Research, 24, 209-211.
• Parla, A. (2011). Labor migration, Ethnic Kinship, and the Conundrum of Citizenship in Turkey. Citizenship Studies, 15(3-4), 457-470.
• Rachleff, P. (2008, 26 Temmuz). No Human Being Is Illegal. ZNET. http://www.zcommunications.org/no-human-being-is-illegal-by-peter-rachleffE adresinden erişilmiştir.
• Saraçoğlu, C. (2011). Şehir, Orta Sınıf ve Kürtler: İnkar’dan ‘Tanıyarak Dışlama’ya. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sendika.Org (2012, 16 Şubat). Göçmen kadınlarla Ermeni Kilisesi’nde sohbet. http://www.sendika.org/2012/02/gocmen-kadinlarla-ermeni-kilisesinde-sohbet/ adresinden erişilmiştir.
• Schierup, C. (2007). Bloody Subcontracting in the Network Society: Migration and PostFordist Restructuring across European Union. E. Berggren, B. Likic-Brboric, G. Toksöz, & N. Trimikliniotis (Der.), Irregular Migration, Informal Labour and Community: A Challenge of Europe (150-164) içinde. Maastricht: Shaker Publishing.
• Smith, N. (2000). What happened to Class?. Environment and Planning, 32, 1011-1032.
• T24 (2014, 30 Temmuz). 10 soruda 'Suriyeli mülteciler' meselesi. http://t24.com.tr/haber/10-soruda-suriyeli-multeciler-meselesi,266061 adresinden erişilmiştir.
• T24 (2014, 16 Ağustos). Suriyeli aileyi evinde saklayan Antepli: Sivas’ı, Maraş’ı, Çorum’u bir daha yaşamak istemiyoruz. http://t24.com.tr/haber/suriyeli-aileyi-evinde-saklayan-antepli-sivasi-marasi-corumu-bir-daha-yasamak-istemiyoruz,267807adresinden erişilmiştir.
• Tekeli, İ. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu. Toplum ve Bilim, 50, 49-71.
• Toksöz, G. (2007). Informal Labour Markets and the Need for Migrant Workers: The Case of Turkey from a Comparative Perspective. E. Berggren, B. Likic-Brboric, G. Toksöz, & N. Trimikliniotis (Der.), Irregular Migration, Informal Labour and Community: A Challenge of Europe (183-198) içinde. Maastricht: Shaker Publishing.
• Toumarkine, A. (2001). Kafkas ve Balkan Göçmen Dernekleri: Sivil Toplum ve Milliyetçilik. S. Yerasimos, G. Seufert, N. Mert, H. Schüler, K. Can, G. Groc, T. Bora, . . . N. Monceau (Der.), Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik (425-450) içinde, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ünal, B. (2004). The New Patterns and the State: Construction of Illegality for Immigrants İstanbul. H. Entzinger, M. Martiniello, & C. Wihtol de Wenden (Der.), Migration Between States and Markets (65-80) içinde. Aldershot, Hants, England: Ashgate.
• Yıldız, A. (2001). Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919–1938). İstanbul: İletişim Yayınları.