Bir Mekânsal Modernleşme Öyküsü: Erzurum Kenti ve Kentsel Mekânında İkili Dokunun Oluşumu

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 18, 22 - 47, 31.01.2016

Neslihan Kulözü

Öz

Dünya üzerinde çağlar boyunca kent dokularının
biçimlenmesinde görülen iki ana düzen eğilimi; organik ve geometrik düzendir.
Bu iki düzenin, yüzyıllar boyunca farklı kültürlere ev sahipliği yapmış
Anadolu’da, birbirini izleyen tarihsel dönemlerde değişik uygarlıklar
tarafından kültürel ürün olarak kentsel mekâna kazındığı kentlerden biri olan
Erzurum bu araştırmanın odağını oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, var olan
organik dokulu Erzurum’un modern geometrik dokulu bir kente dönüşme sürecinin
yaşanan kültürel dönüşümün bir parçası olarak sunulmasıdır. Bu doğrultuda
çalışma kapsamında Erzurum’da oluşan ikili kentsel doku, oluşan ikililiğin
yaratıcı gücü olan kültürel dönüşümü ifade eden Türk Modernleşmesi üzerinden
ortaya koyulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Organik Doku, Geometrik Doku, İkili Kentsel Doku, Mekânsal Modernleşme, Erzurum

A Spatial Modernization Story: Erzurum City and Formation of Duality in its Urban Space

Öz

Organic and geometric
orders are two basic settlement design patterns have been observed on the world
throughout centuries. Various civilizations embedded these two basic urban
patterns as cultural products on Erzurum’s urban space in different historical
periods one after the other. Erzurum, as the focus of present study, is a city
in Anatolia that has hosted different cultures beginning from the early periods
of settlement history. The aim of this research is to present transformation
process of Erzurum, from a city with existing organic pattern to a modern city
with geometric urban pattern, as a part of the cultural transformation. Accordingly,
dual urban pattern in Erzurum is introduced upon the creative power of this
duality that is a cultural transformation called as Turkish Modernization
within the context of present study. 

Anahtar Kelimeler

Organic Pattern, Geometric Pattern, Dual Urban Formation, Spatial Modernization, Erzurum

Kaynakça

• Aktüre, S. (1978). 19.yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekânsal yapı çözümlemesi (1. baskı). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Aru, K. A. (1998). Türk kenti (1. baskı). İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Aşıroğlu, T. (1973). Erzurum ilinin tarihçesi (1. baskı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Baç, S. (2012). Tarihi kentlerde koruma kavramının mekân dizim yöntemi üzerinden araştırılması-Bergama örneği. Yayınlanmamış doktora tezi. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Batty, M. ve Longley, P. (1994). Fractal cities: a geometry of form and function (U.S. baskısı). San Diego, CA: Academic Press. Braudel, F. (1987). Kapitalizmin şafağında kentler. III. Şehir Dergisi, 56-59.
• Can, Z. (1988). İmar planı araştırması: Erzurum. Erzurum: Can Planlama Bürosu.
• Castagnoli, F. (1971). Orthogonal town planning in antiquity (1. Baskı). Cambridge: MIT Press.
• Cengizkan, A. (2004). Ankara'nın ilk planı: 1924-25 Lörcher planı (1.baskı). Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
• Cezar, M. (1983). Typical commercial buildings of the Ottoman classical period and the Ottoman construction system (1. baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Cultural Publications.
• Coşkun, N. (2004). Yaşayan organik kent bir örnek: Üsküdar. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Çelik, Z. (1996). 19. yüzyılda Osmanlı başkenti: Değişen İstanbul. (S. Deringil, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Durkheim, E. (2002). İntihar: Toplumbilimsel inceleme (1. baskı). (Ö. Ozankaya Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü, (1. baskı). (Ö. Ozankaya, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Eres, Z. (2014). Erken Cumhuriyet döneminde çağdaş kırsal kimliğin örneklenmesi: Planlı göçmen köyleri. Mimarlık Dergisi, 375, 58-63. Erzurum Büyükşehir Belediyesi (EBB), (2012). Erzurum koruma amaçlı imar planı araştırma raporu. Erzurum Büyükşehir Belediyesi, Erzurum.
• Eymirli, S. (1994). Erzurum kenti açık ve yeşil alanlarının saptanması ve kentiçi açık-yeşil alan ilkeleri yönünden araştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Friedmann, J. (1987). Planning in public domain: From knowledge to action. J. Friedmann (Ed.), Two centuries of planning theory an overview içinde (s. 51-86). Princeton: Princeton University.
• Gündoğdu, H., Bayhan, A. ve Arslan, M. (2010). Sanat tarihi açısından Erzurum (1. baskı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Gündoğdu, H. (2009). Erzurum kent tarihi ve kültür varlıkları. E. Madran, Z. Ç. Uysal (Ed.), Erzurum ve kültür mirası içinde (s. 24-50). İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası.
• Hillier, B. (t.y).(2007). Space is the machine. United Kingdom: Space Syntax. http://discovery.ucl.ac.uk/3881/1/SITM.pdf adresinden erişildi.
• Hillier, B. ve Hanson, J. (1984). Social logic of space (1. baskı). Cambridge: Cambridge University Press.
• Hillier, B. (2009). Spatial sustainability in cities: Organic patterns and sustainable forms. In: D. Koch, L. Marcus ve J. Steen, (Ed.), Proceedings of the 7th international space syntax symposium içinde (s. 1). Royal Institute of Technology (KTH): Stockholm, Sweden. http://www.sss7.org/Proceedings/01%20Key-note%20Pap ers/K01_Hillier_Spatial_Sustainability.pdf adresinden erişildi.
• Karakaya, E. (2010). Construction of the republic in city space: From political ideal to urban planning principles. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Karasözen, R. (2013). 1923-50 döneminde Türkiye’de mimarlık. N. Özaslan ve R. Karasözen (Ed.), Mimarlık tarihi içinde (s.57-70). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Karpuz, H. (1976). Erzurum’da Türk İslam yapıları (1. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı İller Serisi.
• Kostof, S. (1991).The city shaped (1. baskı). London: Thames and Hudson.
• Kulözü, N. (2015). Türkiye mimarlığında modernizmin yerel açılımları x üzerine. Mimarlık Dergisi, 381, 31-32.
• Kulözü, N. (2011). Planlamaya katılım: Araç mı, amaç mı? A. Eraydın vd., (Ed.), KBAM Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar 2. Sempozyumu, Planlamanın dünü, bugünü, yarını: Planlamada yeni söylem arayışları bildiri kitabı içinde (s.159-170). Ankara: Matsa Basımevi.
• Kulözü, N. ve Açmaz, M. (2006). Transformation of house-typology in the ancient priene city. S. Andolsun, A. Temizsoy ve M. Uçar (Ed.), 1st international CIB endorsed METU postgraduate conference proceedings içinde (s. 643-653). Ankara: METU.
• Lynch, K. (1981). A theory of good city form (1. baskı). England: Massachusetts Institute of Technology.
• Lynch, K. (2014). Kent imgesi (6. baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Madran, E. (2009). Kültürel mirasın korunması: Güncel gelişmeler ve değişmeler. E. Madran, Z. Ç. Uysal (Ed.), Erzurum ve kültür mirası içinde (s. 13-20). İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası.
• Özcan, Z. (2007). Anadolu konut yerleşim deseninde ikili oluşum Ankara Batıkent-Ergazi örneği. Journal of Faculty of Engineering and Architecture, 22(2), 295-306.
• Özgen, S. (2009). Tarihi çevre içinde üç boyutlu çalışmaların cepheler açısından algılamaya etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Sitte, C. (1926). Şehir mimarisi: Şehirleri inşa etme sanatı (C.E. Arseven, Çev.), İstanbul : Şehremaneti Matbaası.
• Smailes, A.E. (2007). The geography of towns (1. baskı). USA: Aldine Transaction.
• Tankut, G. (1988). Ankara’nın başkent olma süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(2), 93-104.
• T.C. Erzurum Valiliği. (2011) Hatıralarda Erzurum (F. Öztürk, Der.) (1. Baskı). Ankara: Tablet İletişim.
• Tekeli, İ. (2001). Bir modernite projesi olarak Türkiye’de kent planlaması. İ.Tekeli (Ed.), Modernite aşılırken kent planlaması içinde (s.9-34). Ankara: İmge Kitapevi.
• Tekeli, İ. (2005). Kent tarihi yazımı konusunda yeni bir paradigma önerisi. T. Şenyapılı (Ed.), Özcan Altaban’a armağan: Cumhuriyet’in Ankara’sı içinde (s.2-21). Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Tekeli, İ. (2009). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. İ.Tekeli (Ed.), Modernizm, modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi içinde (s.106-134). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2010). Türkiye’de kent planlamasının kökleri. İ.Tekeli (Ed.), Türkiye’nin kent planlama ve kent araştırmaları tarihi yazıları içinde (s.26-147). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı şehirleri (1. Baskı). İstanbul: Milliyet Gazetesi Yayınları.
• Ünal, R.H. (1968). Les monuments Islamiques anciens de la ville d’Erzurum et de sa region (1.baskı). Paris: A. Maisonneuve.
• Ünal, R.H. (1995). Erzurum. Türk Diyanet Vakfı (Ed.), İslam Ansiklopedisi içinde (s. 329-334). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Wycherley, R.E. (2011.) Antik Çağ’da kentler nasıl kuruldu? (N. Nirven ve N. Başgelen, Çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Yeşilkaya, N.G. (2003). Halkevleri: İdeoloji ve mimarlık (2. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, A. (2010). Bilinmeyen Erzurum (1. baskı). Erzurum.
• Yurt ansiklopedisi: Türkiye il il, dünü, bugünü, yarını (1. Baskı) (1982). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.