Türk Yerel Yönetim Yapısında Kırsal Mahallelerin Sorunları

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 41, 606 - 629, 11.10.2023

Ayşe Kavuncu

https://doi.org/10.31198/idealkent.1356666

Öz

1970’lerden itibaren ortaya çıkan yerelleşme bağlamında metropollerdeki yerel yönetim yapısının nasıl olması gerektiği önemli bir tartışma alanı haline gelmiştir. İlk yıllarda, tercihen çok aktörlü/parçalı bir yerel yönetim kademelenmesi öne çıkarken; kısa süre içerisinde yönetişimin bu temel anlayışı yerini tek ya da iki kademeli daha büyük ölçekli yerel yönetim yapısı ortaya koymayı amaçlayan yerel yönetimleri birleştirme/bütünleştirme anlayışına bırakmıştır. Türkiye de 1980’lerin başında ortaya koyduğu ilk büyükşehir belediye kanunundan itibaren tercihini yerel yönetimlerin birleştirilmesi/bütünleştirilmesinden yana kullanmıştır. Aralık 2012 tarihinde kabul edilen 6360 sayılı kanun ile bir kez daha büyükşehirlerde konsolidasyon gerçekleştirilmiş ve büyükşehirlerde kırsal yerleşim alanları (köy), büyükşehir belediyelerinin yetki alanlarının il sınırına kadar genişletilmesiyle kentsel yerleşim alanlarına (mahalle daha sonra kırsal mahalle) dönüştürülmüştür. Bu makalede, Türkiye’de büyükşehirlerdeki kırsal yerleşim alanlarının kentsel alanlarla birleştirilmesi ve bu dönüşümün yarattığı sorunlar tartışılmaktadır. Özellikle kırsal mahallelerin tüzel kişiliklerini kaybetmesi, ekonomik stratejilerin değişmesi ve kamusal hizmetlere ulaşımın zorlaşması gibi sorunlar vurgulanmaktadır. Ayrıca, kırsal alanların tespiti meselesi ve bunun sağlıklı bir şekilde yapılması gerekliliği üzerinde durulmaktadır. Bu süreçte kullanılan Mekânsal Adres Kayıt Sistemi'nin (MAKS) önemi belirtilirken, uluslararası düzeyde karşılaştırmaların yapılabilmesi için standart bir modelin kullanılmasının iç politika yapım sürecinde yetersiz kalabileceği vurgulanmaktadır. Bu nedenle her ülkenin kendi koşullarına uygun ek kriterler kullanması gerektiği ifade edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

kamu politikası, Yerel yönetim konsolidasyonu, kırsal mahalle, kırsal alan, 6360 sayılı kanun

The Problems of Rural Neighborhoods in Turkish Local Government Structure

Öz

Since the 1970s, the issue of decentralization in urbanization has been a subject of debate, particularly in the context of local governance structures within metropolitan areas. Initially, there was a preference for a decentralized multi-actor approach. However, this evolved towards the consolidation and integration of local governments, aiming for larger-scale, single or two-tiered governance structures. Turkey followed this path, starting with its first metropolitan municipality law in the early 1980s. Law No. 6360 in December 2012 further implemented consolidation in Turkish metropolitan areas, transforming rural settlements into urban neighborhoods under the jurisdiction of metropolitan municipalities. This article delves into the merger of rural settlements with urban areas in Turkish metropolitan municipalities and the resulting challenges. It highlights issues such as the loss of legal identity for rural neighborhoods, shifts in economic strategies, and difficulties accessing public services. The article stresses the importance of accurately identifying rural areas and the need for a sound process in doing so. While recognizing the significance of the Spatial Address Registration System used during this transformation, it suggests that a one-size-fits-all international comparison model may be insufficient for domestic policy-making. Thus, it advocates for each country to establish tailored criteria based on its unique circumstances.

Anahtar Kelimeler

Local government consolidation, rural neighborhood, rural area, Law No. 6360, public policy

Kaynakça

• Adıgüzel, Ş. ve Tek, M. (2014). 6360 Sayılı yasa ve Türkiye’nin büyükşehir belediyesi sisteminde değişim: Hatay örneği. Çağdaş̧ Yerel Yönetimler, Cilt 23 Sayı 3 Temmuz 2014, s. 73-102.
• Akıllı, H. ve Özaslan, R. K. (2015). 6360 Sayılı Kanun’a ilişkin literatür taraması. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (30) 2015, s. 155-184.
• Aksu, İ. F. (2012). On üç ilde büyükşehir belediyesi ve yirmi altı ilçe kurulması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun. Siyaset, Hukuk ve Yönetim Araştırmaları Merkezi-TASAV, Bilgi Notu No. 1 // Aralık 2012.
• Amin A. (1999). An institutional perspective on regional economic development. International Journal of Urban and Regional Research, Vol: 32, s. 356-378
• Amin A. ve Thrift N. (1994). Globalization, institutional thickness and the local economy. Healey, Cameron, Davoudi, Graham and Madanipour (Der.), Managing Cities: The New Urban Context içinde (ss.91-108). NY: John Wiley&Sons Ltd.
• Amin, A. ve Thrift N. (1994). Living in the global. Amin and Thrift (Der.), Globalization, Instituitons and Regional Development in Europe içinde (ss.1-22). Oxford: Oxford University Press.
• Boudreau, J., Keil, R. ve Young, D. (2009). Changing Toronto: Governing urban neoliberalism. Toronto: University of Toronto Press.
• Caputo, D. ve Cole, R. (1972). Dimensions of elite opposition to metropolitan consolidation. Publius, Vol. 2, No. 2 (Autumn, 1972), s. 107-118.
• Carr, J. B. ve Sneed, B. G. (2004). The politics of city-county consolidation. Carr, J.&Feiock, R., M.E. Sharpe (Der.), City-County Consolidation and Its Alternatives: Reshaping the Local Government Landscape içinde (s. 183-219). London.
• Çavuşoğlu, A. ve Lamba, M. (2020). 6360 Sayılı Kanun’un mahalleye dönüşen birimler Üzerine etkisi: Antalya ili örneği. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (21), s. 123-147.
• Çetin, Z. Ö., Yılmaz, N. ve Eldem, H. (2016). Büyükşehir belediyeleri mali sisteminin gelişimi ve 6360 sayılı yasanın gelişime etkileri: TR32 illeri örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi / Journal of Management and Economics Research, Cilt/Volume: 14 Sayı/Issue: 4, ss. 168-197. Doi: http://dx.doi.org/10.11611/yead.282160
• Çınar, T., Duru, B., Çiner, C. U. ve Zengin, O. (2013). Belediyenin sınırları. Ankara: TODAİE.
• Ekinci, E. (2020). Güncel gelişmeler ışığında Türkiye’de yeni büyükşehir modelinde kırsal mahallelerin değerlendirilmesi. Kent Akademisi, Volume, 13, Issue 4, s. 771-784
• Erat, V. (2016). Mahalli idare birimi olarak köyler ve 6360 sayılı yasanın etkileri. BEU Akademik İzdüşüm/Academic Projection Cilt 1. Sayı 1. Eylül 2016, s. 87-98.
• Eraydın, A. (2008). Bölgesel kalkınmanın yönetiştim çerçevesinde kurumlaşması: Kalkınma /Şansları, Ankara: Günaydın Ofset.
• Gökyurt, F., Kindap, A. ve Sarı, V.İ. (2015). Türkiye için yeni bir şehir tanımı gerekli mi? Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 24 Sayı 1 Ocak 2015, s.1-32.
• Görgün, E. K. ve Yörür, N. (2017). 6360 sayılı büyükşehir kanunu sonrası kırsal alanları yeniden düşünmek - İzmir örneği. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi Cilt.2 Sayı.1.
• Gözler, K. (2013). 6360 sayılı kanun hakkında eleştiriler: Yirmi dokuz ilde il özel idareleri ve köylerin kaldırılması ve ilçe belediyelerinin büyükşehir ilçe belediyesi haline dönüştürülmesi Anayasamıza uygun mudur?. Legal Hukuk Dergisi, Cilt 11, Sayı 122, s.37-82.
• Günal, A., Avtur, S. ve Dernek, K.O. (2014). 6360 sayılı yasanın yerelleşme bağlamında değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, c.19, S.3, s.55-70.
• Henriques, C., Domingues, A. ve Pereira, M. (2020). What is urban after all? A critical review of measuring and mapping urban typologies in Portugal. International Journal of Geo-Information, 9, 630; s. 1-27 doi:10.3390/ijgi9110630
• İzci, F. ve Turan, M. (2013). Türkiye’de büyükşehir belediyesi sistemi ve 6360 sayılı yasa. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.18, S.1, s.117-152.
• Kara, P. S. ve Ezin, E. (2022). 6360 Sayılı kanun ile köyden mahalleye dönen yerlerdeki sorunlar üzerine bir değerlendirme. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, Cilt 5 Sayı 1 / Volume 5 Number 1, s. 137-150.
• Kavuncu, A. Ç. (2017). Metropolitan kent yönetimi ve yeniden ölçeklendirme süreci. Birol Akgün, Yusuf Tekin (Der), Küreselleşme ve Yerelleşme Ekseninde Yerel Yönetim içinde. Ankara: ŞAR Yayınları.
• Kılıç, Ö. ve İpek, S. (2022). Kırsal mahalle: büyükşehirlerde tekrar köye dönüş mü? Troyacademy 7 (1), s.1-16. DOI: https://doi.org/10.31454/troyacademy.901752
• Kılınç, G. (2010). Çeyrek asırlık bir tecrübe: Türkiye’de büyükşehir belediyelerinin yapılanması ve Kayseri Büyükşehir Belediyesi örneği. Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (1), s. 67-89.
• Küçük, Ü. (2022). Yerel idari vesayet ilişkisinin yeni bir uygulaması olarak oksimoronik bir kavram: Kırsal mahalle. SÜHFD., C. 30, S. 4, 2022, s. 2163-2199.
• Lightbody, J. (2009). Defining a Canadian approach to municipal consolidation in major city-regions. Commonwealth Journal of Local Governance, Issue 3. s. 8-30.
• Miller, D., Miranda, R., Roque, R. ve Wilf, C. (1995). The fiscal organization of metropolitan areas: The allegheny county case reconsidered. Publius, Vol. 25, No. 4 (Autumn, 1995), s. 19-35.
• Raco, M. (1998). Assessing institutional thickness in the local context: A comparison of Cardiff and Sheffield. Environment and Planning A, Vol:30, s. 975-996.
• Raco, M. (1999). Competition, collaboration and the new industrial districts: Examining the institutional turn in local economic development. Urban Studies, Vol: 36, s. 951-968.
• Rogers, B. D. ve Lipsey, C. M. (1974). Metropolitan reform: Citizen evaluations of performances in Nashville-Davidson County, Tennessee. Publius, 4 (Fall), s. 19-34.
• Savitch, H. V. ve Vogel, R. K. (2000). Metropolitan consolidation versus metropolitan governance in Louisville. State and Local Government Review, vol. 32, no. 3 (Fall 2000). s. 198–212.
• Savitch, H. V. ve Vogel, R. K. (2004). Suburbs without a city: Power and city-county consolidation. Urban Affairs Review, vol. 39, no. 6, July 2004, s. 758-790.
• Stone, C. N. (1989). Regime politics: Governing Atlanta, 1946–1988. Lawrence: University Press of Kansas.
• Stone, C. N. (1993). Urban regimes and the capacity to govern: A political economy approach. Journal of Urban Affairs, 15(1): 1–28.
• Taşkan, G. ve Görmüş, S. (2022). 6360 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası'nın kırsal alan üzerindeki etkilerinin okunması. TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu 12-14 Ekim 2022 /12-14 October 2022, s. 159-171.
• Tiebout, C. M. (1956). A pure theory of local expenditures, The Journal of Political Economy, Vol. 64, No. 5, (Oct., 1956), s. 416-424.
• Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı (2018). On Birinci Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Özel İhtias Raporu (2019-2023). Ankara.
• Üçer, A., Yenigül, S. B. ve Varol, Ç. (2014). Büyükşehir’den ‘bütünşehir’e: Yerel yönetim politikalarındaki değişimin kırsal alana etkileri. İdealkent, Cilt: 5 Sayı: 12, s. 26 – 59.
• Ostrom, V. (1975). Public choice theory: A new approach to institutional economics. American Journal of Agricultural Economics, vol. 57. No. 5 proceedings issue, s. 844-850.
• Yılmaz, C. (2019). Türkiye kırsal yerleşme coğrafyası literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 17, Sayı 34, s.519-560.
• Yılmaz, N. ve Berber, S. (2020). 6360 Sayılı Kanun ile faydalanma ilkesi ve belediye gelirlerinin değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:13, Sayı: 36, s.671-704
• Yoloğlu, A. C. ve Zorlu, F. (2020). Türkiye’de kırsallığın ve kırsal alanların tanımlanması: Bir yöntem denemesi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü e-Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 2, s. 145-176.
• Zengin, G. (2014). Etkinlik ve demokrasi açmazında, 6360 Sayılı Kanun: Merkeziyetçi yerelleşme anlayışının, yerel özerklik üzerine etkileri. Kayfor 12 Kamu Yönetimi Forumu: Kamu Yönetiminde Değişim, Fatma Neval Genç (Der.), Bildiriler Kitabı İçinde (s. 337-354).
• İnternet Kaynakları
• Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı (2021). Kırsal mahalle ve kırsal yerleşik alan yönetmeliği. 27.06.2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=38529&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2021). Kırsal mahalle ve kırsal yerleşik alan yönetmeliğine ilişkin açıklamalar. 27.08.2023 tarihinde https://Yerelyonetimler.Csb.Gov.Tr/Kirsal-Mahalle-Ve-Kirsal-Yerlesik-Alan-Yonetmeligine-İliskin-Aciklamalar-Haber-260479 adresinden erişildi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, TBMM Kanunlar, 2003’te 5019 sayılı büyükşehir belediyelerinin yönetimi hakkında kanun hükmünde kararnamenin değiştirilerek kabulü hakkında kanunda değişiklik yapılmasına ilişkin kanun. 29.08.2023 tarihinde https://www5.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5019.html adresinden erişildi.
• TÜİK, Nüfus İstatistikleri (2022). 02.09.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755#:~:text=(1)%20Yo%C4%9Fun%20kent%2C%20n%C3%BCfusun,ya%C5%9Fad%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20yerle%C5%9Fim%20yerlerini%20ifade%20etmektedir adresinden erişildi.
• TÜİK, (2020). 30.08.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210 adresinden erişildi.
• UN Department of Economic and Social Affairs Statistics Division (2017). Principles and recommendations for population and housing censuses revision 3. Newyork: United Nations Publication. 01.09.2023 tarihinde https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/Standards-and-Methods/files/Principles_and_Recommendations/Population-and-Housing-Censuses/Series_M67rev3-E.pdf adresinden erişildi.
• Resmi Gazete (28962, 4 Nisan 2014). Yatırım izleme ve koordinasyon başkanlığı görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarına dair yönetmelik, 2014, madde 5. 01.09.2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/04/20140404-31.htm adresinden erişildi.
• Resmi Gazete (31276, 16 Ekim 2020). 7254 sayılı kamu malî yönetimi ve kontrol kanunu ile bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanun, 16 Ekim 2020. 02.09.2023 tarihinde Https://Www.Resmigazete.Gov.Tr/Eskiler/2020/10/20201016m1-1.Htm adresinden erişildi.
• Resmi Gazete (26824, 22 Mart 2008), 5747 sayılı büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde ilçe kurulması ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanun, 22 Mart 2008. 01.09.2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5747&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Resmi Gazete (28489, 6 Aralık 2012), 6360 sayılı on dört ilde büyükşehir belediyesi ve yirmi yedi ilçe kurulması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun. 02.06.2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6360&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.