Bursa’da Mekânsal Ayrım

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 1966 - 1998, 31.12.2024

Kemal Temel

https://doi.org/10.31198/idealkent.1480632

Öz

Bu çalışma 21. yüzyılda Türkiye’nin kentlerinde belirginlik kazanan mekânsal ayrışmanın nasıl derinleştiğini sorgulamaktadır. Sınıfsal farklılaşmalara nesnel görünümler kazandıran bir olgu olarak mekânın ayrışma biçimi, kent araştırmalarında ya nesnel ya da öznel süreçler ele alınarak değerlendirilmiş, ilişkisel bir yaklaşım geliştirilmemiştir. Son dönem kent çalışmaları arasında öne çıkan Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nün ilişkisel sosyolojik tasavvurunu benimseyen neo-Bourdieuyen yaklaşım ise kentsel eşitsizliklerin oluşumunda yapısal süreçlerin kombinasyonuyla sınıfsal pratikler arasında ilişkisel bir yaklaşım geliştirilmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Buradan yola çıkarak, neo-Bourdieuyen yaklaşımı benimseyen bu araştırma, Bursa’da 19. yüzyılın son döneminden bugüne mekânsal statünün değişen coğrafi yönünü, farklı dönemlerde kente hakîm olan ilke ve mekanizmaları ele alarak değerlendirmektedir. Bursa kent alanında mekânsal ayrışmanın oluşumunda etkili olan ilkeler arasında, toplumsal sınıflar arasında ayrım üreten iktidar pratiklerinin olduğu; işgücü ve konut piyasaları arasındaki eşbiçimliliğin ise toplumsal sınıfların mekânsal dağılımına aracılık eden mekanizmalar arasında olduğu savunulmaktadır. Çalışmanın sonuçları, toplumsal sınıfların mekânsal pratikleri, planlama politikaları ve konut üretim sektörleri arasındaki etkileşimin kentsel ayrışma deseninin oluşumunda etkili olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ayrım, neo-Bourdieuyen kent yaklaşımı, işgücü piyasaları, orta sınıflar

Spatial Distinction in Bursa

Öz

This study questions how the spatial segregation that has become evident in Turkey's cities in the 21st century has deepened. The segregation of spatial as a phenomenon that gives objective appearances to class differentiations has been evaluated in urban studies by considering either objective or subjective processes, and a relational approach has not been developed. The neo-Bourdieusian approach, which is prominent among recent urban studies and adopts the relational sociological conception of French sociologist Pierre Bourdieu, argues that a relational approach should be developed between the combination of structural processes and class practices in the formation of urban inequalities. Thus, adopting a neo-Bourdieusian approach, this research evaluates the changing geographical aspect of spatial status in Bursa from the late 19th century to the present day by addressing the principles and mechanisms that dominated the city in different periods. It is argued that among the principles that are effective in forming spatial segregation in the Bursa urban area are the power practices that produce distinction between social classes, while the homology between labour and housing markets are among the mechanisms that mediate the spatial distribution of classes. The study results show that the interaction between the spatial practices of social classes, planning policies and housing production sectors is effective in forming urban segregation pattern.

Anahtar Kelimeler

Distinction, neo-Bourdieusian urban approach, labour markets, middle classes

Kaynakça

• Akgün, A. (2014). Ayrışma-ayrıştırma temelli mekânsal pratiklerin toplumsal pratiklerle ilişkisi üzerine bir çalışma. İdealkent Dergisi, (12), 28-39.
• Aktar, A. (1989). Toplumsal değişme sürecinde küçük imalat sanayii: Bursa dokuma sanayiinde insan ilişkileri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Aktar, A. (1996). Bursa’da devlet ve ekonomi. E. Yenal (Haz.), Bir Masaldı Bursa içinde ss. 119-145. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arı, O. (1959). The assimilation to conditions of work in Turkey of Turkish-Bulgarian ımmigrants expelled from Bulgaria between 1950-195. Integraton, 3, 198-203.
• Ataç, E. (2013). “Büyük dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim, 126, 35-63.
• Ataç, E. ve Işık, O. (2013). 2000’li yılların başında Bursa’nın toplumsal ve siyasi coğrafyası. H. Ertürk., N. Dostoğlu ve N. Sam (Ed.), Prof. Dr. Râna Akdiş Aslanoğlu Anısına Cumhuriyet Döneminde Bursa’da Kentleşme Sempozyumu, 22-23 Eylül 2011.
• Aydın, S. (2012). İstanbul’da “orta sınıf” ve kapalı siteler. İdealkent Dergisi, 6, 96-123.
• Batkan, Ö. (1996). Bursa kentsel gelişim ve planlama süreci. E. Yenal (Haz.), Bir Masaldı Bursa içinde ss. 247-261. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BEBKA (2012). TR41 bölgesi illeri kümelenme analizleri. Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı.
• Blokland, T. (2012) Blaming neither the undeserving poor nor the revanchist middle classes: A relational approach to marginalization, Urban Geography, 33 (4), 488-507.
• Blokland, T. ve Savage, M. (2001). Network, class, place. International Journal of Urban and Regional Research, 25 (2), 221-226.
• Bourdieu, P. (2015). Dünyanın sefaleti. Ankara: Heretik Yayınları
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım beğeni yargısının toplumsal eleştirisi. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bridge, G. (2001). Bourdieu, rational action and the time-space strategy of gentrification. Transactions of the Institute of British Geographers, 26(2), 205–16.
• BTSO (2021). Bursa’daki 250 büyük firma araştırması. Bursa: Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• BTSO (2022). https://www.btso.org.tr/?page=members/members.asp&kuru munvani=&meslekgruptanimi=25.%20GRUP).
• Butler, T. ve Robson, G. (200l). Social capital, gentrification and neighbourhood change in London: A comparison of three south London neighbourhoods. Urban Studies, 38, 2145–62.
• Doğan, A.E. (2001). Türkiye kentlerinde 20 yılın bilançosu. Praksis Dergisi, 97-123.
• Dörtok Abacı, Z. (2005). Modernleşme sürecinde Bursa kentinin mekânsal ve sosyal değişimi (1860-1910). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Dülgeroğlu, E. ve Aytaç, M. ve Baştaymaz, T. (1993). Kentlerde yaşayan ücretli kesimin telâfi edici ve tamamlayıcı kaynakları: Bursa Örneği. İstanbul: Friedrich Ebert Vakfı.
• Eklemezler, S. (2022). “İnsanın/insaniliğin gerçek bir figürü”nü aramak: Hürriyet Mahallesi’nde mekân ve gündelik yaşam ilişkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış doktora tezi)
• Eraydın, A. (1995). Local development under the pressures of restructuring: the case of Bursa, Turkey. B. Van der Kanapp ve R. Le Heron (Ed). Human Resources and Industrial Space: A Perspective on Globalization and Localization içinde 161-176. John Wiley & Sons Ltd.
• Eraydın, A. (2008). Cohesion and spatial segregation in Istanbul the ımpact of globalisation on different social groups: Competitiveness, social cohesion and spatial segregation in Istanbul. Urban Studies (Edinburgh, Scotland) 45(8), 1663–91.
• Erder, L. (1975). Factory dıstrıcts in Bursa during the 1860’s, Journal of the Faculty of Architecture, 1 (1), 85-99.
• Erengezgin, Ç. (2007). A Socio-spatial approacht to the question of class and counscıousness formation ın a local setting: The case of Bursa industrıal workers. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Erman, T. (2010). Kent çalışmalarının geçmişi ve bugünü: Hâkim paradigmalar ve yeni sorunsallar. İdealkent, (1), 32-43.
• Geniş, Ş. (2007). Küreselleşme toplumsal eşitsizlik ve mekânsal ayrışma. Sivil Toplum, 17-18 (5), 69-84.
• Gottdiener, M. ve Hutchison R. (2011). The new urban sociology. Colorado: Westview Press.
• Güler, Z.E. (2019). 2000 sonrası süreçte kentsel dönüşüm uygulamalarının kentsel mekâna etkisi: Bursa örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Güller, R. (1977). Bursa’nın gelişmesi sorunları. Bursa 1977 Semineri, Bursa Üniversitesi Yayınları.
• Gürsakal, N. (2001). Kriz öncesinin tek iyi haberi. Bursa’daki 250 büyük firma araştırması 2000 yılı sonuçları içinde ss. 27-39. Bursa: Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları
• Güvenç, M. (1998). Beş büyükşehirde statü-gelir temelinde mekânsal farklılaşma; ilişkisel çözümlemeler. Y. Sey (Ed.), 75. Yılda Değişen Kent Mimarlık Bilanço 98 içinde ss. 115-138. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Güvenç, M. ve Işık, O. (1996). İstanbul’u okumak: statü-konut mülkiyeti farklılaşmasına ilişkin bir çözümleme denemesi. Toplum ve Bilim, 71, 6-60.
• Hanquinet, L. ve Savage, M. ve Callier, L. (2012). Elaborating Bourdieu's field analysis in urban studies: cultural dynamics in Brussels. Urban Geography, 33 (4), 508-529.
• Harvey, D. (2013). Sosyal adalet ve şehir. İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2020). Kent deneyimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• İMSİAD (2022). https://www.imsiad.org.tr/uyelerimiz.
• İpekyün, A. (1996). Bursa’nın ekonomi profiline genel bir bakış. E. Yenal (Haz). Bir Masaldı Bursa içinde ss.223-247. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaplanoğlu, R. ve Kaplanoğlu, O. (2014). Bursa’nın göç tarihi. Bursa: Nilüfer Belediyesi Yayınları.
• Karakurt Tosun, E. (2007). Küreselleşme sürecinde kentlerde mekânsal, sosyal ve kültürel değişim: Bursa Örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Kaya, Y. (2008). Proletarianization with polarization: ındustrialization, globalization, and social class in Turkey, 1980–2005. Social Stratification and Mobility, 26 (2), 161-181.
• Kaygalak, S. (2008). Kapitalizmin taşrası 16. yüzyıldan 19. yüzyıla Bursa’da toplumsal süreçler ve mekânsal değişim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kıray, M. (1979). Apartmanlaşma ve modern orta tabakalar. Çevre, Mimarlık ve Görsel Sanatlar Dergisi, (4)
• Knox, P. L. (1993). Capital, material culture and socio spatial differentiation. P.L. Knox (Ed.), The Restless Urban Landscape içinde ss. 1-32. New Jersey: Prentice Hall.
• Kovankaya, E.İ. ve Türkün, A. (2023). Orta ölçekli kentlerde konut üretimi: Aydın’da yerel müteahhitler. Planlama, 33 (2), 218, 233.
• Koytak, E. (2022). Mesleğin dönüşümü hekimler ve avukatlar. İstanbul: Matbu Kitap.
• Köse, A. H. ve Öncü, A. (2000), İşgücü piyasaları ve uluslararası iş bölümünde uzmanlaşmanın mekânsal boyutları: 1980 sonrası dönemde Türkiye imalat sanayii, Toplum ve Bilim, 86, 72-91.
• Kurt, A. (2007). Tanzimat döneminde Bursa’da sosyal tabakalaşma. Bursa Defteri, 4 (16), 15-18.
• Kurtuluş, H. (2016). Bir ütopya olarak Bahçeşehir. H. Kurtuluş (Haz). İstanbul'da kentsel ayrışma mekânsal dönüşümde farklı boyutlar içinde ss. 77-127. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kuyucu, T. (2022). The great failure: The roles of institutional conflict and social movements in the failure of regeneration initiatives in Istanbul. Urban Affairs Review, 58 (1), 129–163.
• Marom, H. (2014). Relating a city’s history and geography with bourdieu: one hundred years of spatial distinction in Tel Aviv. International Journal of Urban and Regional Research, 4 (38), 1344-62.
• Meier, L. (2021). Cities and society: Working class of social ınequalıtıes ın (post) ındustrial landscapes, feelings of class. London: Routledge.
• Mosselson, A. (2020). Habitus, spatial capital and making place: housing developers and the spatial praxis of Johannesburg’s ınner-city regeneration. Economy and Space, 52 (2), 277–296.
• Mutlu, E. ve Varol, Ç. (2017). Sosyo-ekonomik farklılaşma ve mekânsal ayrışma: Bursa metropoliten alanı analizi. Megaron, 12 (1), 87-105.
• Nichols, T., Suğur, N. ve Suğur, S. (2003) Muhacir Bulgarian workers in Turkey: their relation to management and fellow workers in the formal employment sector. Middle Eastern Studies, 39 (2), 37-54.
• Öktem, B. (2011). İstanbul’da neo-liberal kentleşme modelinin sosyo- mekânsal izdüşümleri. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 40, 23-40.
• Özdemir, E. ve Eraydın, A. (2017). Fragmentatıon ın urban movements: The role of urban planning processes. International Journal of Urban and Regional Research, 41 (5), 727-748.
• Özman, E.B. ve Taşan-Kok, T. ve Erkut, G. (2023). How to unravel pathbreaking trajectories in the left-behind areas of Istanbul? Regional Science Policy & Practice, 15 (7), 1532-1553.
• Parker, S. ve Uprichard, E. ve Burrow, R. (2007). Class places and place classes geodemographics and the spatialization of class. Information, Communication & Society, 10 (6), 902-921.
• Pereira, V.B. (2018). Urban distinctions: class, culture and sociability in the city of Porto. International Journal of Urban and Regional Research, 42 (1), 126-137.
• Pérouse, J. F. ve Danış, D. (2005). Zenginliğin mekânda yeni yansımaları: İstanbul'da güvenlikli siteler. Birikim Dergisi, 104, 92-123.
• Pınarcıoğlu, M. (1998). Industrial development and local change: The rise of Turkish textiles and clothing since 1980, and transformation in the local economies of Bursa and Denizli. University College of London. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Pinçon-Charlot, M., ve Pinçon, M. (2018). Class power and power over space: How the bourgeoisie reproduces itself in the city. International Journal of Urban and Regional Research, 1 (42), 115-125.
• Poupeau, F. (2021). Indigenous cosmogony and andean architecture in El Alto, Bolivia. International Journal of Urban and Regional Research, 1 (45), 164-175.
• Robinson, J. (2011). Cities in a world of cities: The comparative gesture. International Journal of Urban and Regional Research, 35 (1), 1-23.
• Rosenlund, L. (2017). Class conditions and urban differentiation- applying distinction’s methodology to the community. Bulletin de Me´thodologie Sociologique, (135), 5–31.
• Savage, M. (2011). The lost urban sociology of Pierre Bourdieu. (Ed). G. Bridge & S. Watson, The New Blackwell Companion to the City içinde ss. 511-520.
• Savage, M., Bagnall, G., ve Lonhourst, B. (2005). Globalization & belonging. Sage Publication, London.
• Sayın, O. (2022). İstanbul: sanayisizleşmeyen bir küresel kent. Journal of Economy Culture and Society, 65, 329-349.
• SGK Bursa İl Müdürlüğü (2022). Sigortalı ve iş yeri istatistikleri (4a, 4b ve 4c statüsünde çalışan grupların 2012-2022 arası dönemde ilçelere göre dağılımı).
• Shin, Y. (2012). Bourdieu and urban politics: conceptualizing a bourdieusian relational framework for urban politics research. Planning Theory, 12(3), 267– 289.
• Singh, S. (2024). Socıospatial formation of mıddle-class distinction: The educated middle classes in neo-urban India. International Journal of Urban and Regıonal Research, 48 (3), 386-402.
• Sönmez Öğütle, F. (2024). Sanayisizleşme, konut siyaseti, orta Sınıf. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sönmez, F. ve Geniş, Ş. (2013). Türkiye soylulaştırma yazınının eleştirel bir değerlendirmesi. Muammer Tuna (Ed.) VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi Yeni Toplumsal Yapılanmalar, Geçişler, Kesişmeler, Sapmalar, 2-5 Ekim 2013.
• Sunar, L. (2020). Türkiye’de mesleki itibar: dönüşen çalışma hayatı ve mesleklerin konumu. Journal of Economy Culture and Society, (1), 29-59.
• Taşan-Kok, T. (2016). Changing dynamics of residential segregation in Istanbul. T. Maloutas & K. Fujita (Ed.) Residential Segregation içinde Comparative Perspective Making Sense of Contextual Diversity in ss. 237-257. London: Routledge.
• Tekeli, İ. (2008). Bursa tarihinde üç ayrı dönüşüm dönemi. C. Çiftçi (Ed.), Bursa’nın Kentsel ve Mimari Gelişimi içinde ss.59-97, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları
• Temel, K. (2023). Gecekondu site rezidans Bursa’da sınıf ve mekân. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuğal, C. (2021). Urban symbolic violence re-made: religion, politics and spatial struggles in İstanbul. Journal of Urban and Regional Research, 45 (1), 154-163.
• TÜİK (2024). Konut satış istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Konut-Satis-Istatistikleri-Haziran-2024-53760
• TÜİK İnşaat İstatistikleri Grup Başkanlığı (2022). Konut üretim verileri (Yapı izin istatistikleri 2002-2022 Bursa Belediyeleri verisi).
• Türel, A. (1989). 1980 sonrası konut üretimi. ODTÜ MFD Dergisi, 9 (1), 137-154.
• Türel, A. (2013). Bursa’da konut üretimi. H. Ertürk, N. Dostoğlu ve N. Sam (Ed.), Prof. Dr. Râna Akdiş Aslanoğlu Anısına Cumhuriyet Döneminde Bursa’da Kentleşme Sempozyumu, 22-23 Eylül 2011.
• Ulukan Ciğerci, N. (2008). Göçmenler ve işgücü piyasası: Bursa’da Bulgaristan göçmenleri örneği. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Vural Arslan, T. (2008). Bursa’nın kentsel gelişimi ve Piccinato Planı. Y. Oğuzoğlu (Haz.), Bursa Şehrinin Gelişmesi ve Kentsel Planlama Kültürü içinde ss. 82-95. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Wacquant, L. (2019). Kenti Bourdieu’yla düşünmek. İdealkent, 146-175.
• Wacquant, L. (2022). Rethinking the city with Bourdieu’s trialectic. City, 26 (5-6), 820-830.
• Wacquant, L. (2023). Bourdieu in the city challenging urban theory. Cambridge: Polity Press.
• Yeke, S., Durak, S. ve Vural Arslan, T. (2016). Industrialization and Bursa, the evolving city: Changes in housing character after 1960. International Journal of Social Science and Humanity, 6 (8), 617-622.
• Zukin, S. (1998). Urban lifestyles: Diversity and standardisation in spaces of consumption. Urban Studies, 35 (6), 825-839.