An example of settlement suitability analysis using the ahp method: Alanya (Antalya)

Yıl 2025, Sayı: 56, 269 - 287, 29.09.2025

İlter Kutlu Hatipoğlu , Yahya Kadıoğlu , Murat Mustafa Ak

https://doi.org/10.32003/igge.1675468

Öz

Urban populations are growing rapidly. There is a need for planned settlement areas for the increasing population. Spatial planning is also required for Alanya which is rapidly urbanizing with the impact of tourism. This study aims to identify areas suitable for settlement in Alanya district of Antalya and to support the planned development. For this purpose, Analytic Hierarchy Process (AHS) was used to analyze the characteristics of elevation, slope, aspect, distance to river, distance to road and land use capability. As a result, 29% of the site was identified as "Not at All Suitable," 21% as "Not Suitable," 32% as "Moderately Suitable," 15% as "Suitable," and 3% as "Very Suitable. "Not At All Suitable" areas are located in the northeast, "Not Suitable" areas are located in the north and northeast, while "Moderately Suitable" areas are scattered in small patches throughout the region. "Suitable and highly suitable areas are generally concentrated along the coastline and river valleys. The results were compared with CORINE land use data and it was found that 5.27% of the existing urban area is located in areas unsuitable for settlement. As the urbanization process continues in Alanya, it is important for decision makers to consider academic studies.

Anahtar Kelimeler

Urbanization , landuse , suitability for settlement , ahp , Alanya , Antalya.

AHS yöntemiyle yerleşmeye uygunluk analizine bir örnek: Alanya (Antalya)

Öz

Şehirlerde nüfus hızlı bir şekilde artmaktadır. Artan nüfus için planlanmış yerleşim alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Turizmin etkisi ile hızla şehirleşmekte olan Alanya için de mekânsal planlamaların yapılması gerekmektedir. Bu çalışma ile Antalya’ya bağlı Alanya ilçesinde yerleşime uygun alanları belirlemek ve planlı gelişimi desteklemek amaçlanmıştır. Bu amaçla AHS (Analitik Hiyerarşi Süreci) kullanılarak yükseklik, eğim, bakı, akarsuya mesafe, yola mesafe ve arazi kullanım kabiliyeti özellikleri analiz edilmiştir. Sonuçta sahanın %29’u “Hiç Uygun Değil”, %21’i “Uygun Değil”, %32’si “Orta Derecede Uygun”, %15’i “Uygun”, %3’ü “Çok Uygun” olarak belirlenmiştir. "Hiç Uygun Değil" alanlar kuzeydoğuda, "Uygun Değil" alanlar kuzey ve kuzeydoğuda yer alırken, "Orta Derecede Uygun" alanlar tüm bölgede küçük parçalar halinde yayılmıştır. "Uygun" ve "Çok Uygun" alanlar ise genellikle kıyı şeridi ve akarsu vadilerinde yoğunlaşmaktadır. Sonuçlar CORINE arazi kullanımı verileriyle karşılaştırılmış ve mevcut şehirsel alanın %5,27’sinin yerleşime uygun olmayan bölgelerde bulunduğu tespit edilmiştir. Alanya’da şehirleşme süreci devam ettiğinden, karar vericilerin akademik çalışmaları dikkate alması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Şehirleşme , arazi kullanımı , yerleşime uygunluk , ahs , Alanya , Antalya

Kaynakça

• Akış, A. (2007). Alanya’da turizm ve turizmin Alanya ekonomisine etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 15-32.
• Alaeddinoğlu, F. (2014). Van Gölü Havzasında nüfusun ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu 23-24 Ekim 2014 Bildiriler Kitabı, 263-274. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara.
• Alam, N., Saha, S., Gupta, S., & Chatterjee, A. (2023). Settlement suitability analysis of a riverine floodplain in the perspective of GIS-based multicriteria decision analysis. Environmental Science and Pollution Research, 30, 66002-66020. https://doi.org/10.1007/s11356-023-26985-4
• Bayrakcı, S. (2014). Turizmin Alanya’nın sosyo-kültürel gelişimine etkisi. III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi, 914-926. Aydın.
• Bilgin, M. A. (1996). Türkiye’de büyük yerleşme alanlarının seçiminde jeomorfolojik esaslar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3), 209-222. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3732707
• Ceylan, Ş., & Yılmaz, I. (2020). Orta ölçekli yerleşime uygunluk planlarının CBS tabanlı analitik hiyerarşi süreci (AHS) kullanılarak hazırlanması: Sivas il merkezi örneği. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26(3), 545-558. https://doi.org/10.5505/pajes.2019.98975
• Birleşmiş Milletler. (2016). Habitat III Conference: World Urban Population Trends. Retrieved from https://habitat3.org/the-conference/about-habitat-3/
• Chen, Y., Yu, J., & Khan, S. (2010). Spatial sensitivity analysis of multi-criteria weights in GIS-based land suitability evaluation. Environmental Modelling & Software, 25, 1582-1591. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2010.06.001
• Çavuş, C. Z. (2014). Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanımı uygunluğunun yerleşme için değerlendirilmesi [Doktora tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı, Çanakkale.
• Çelik, S. (2019). Yerleşmelerin yer seçiminde etkili olan coğrafi faktörler ve yanlış yer seçimlerinde risk analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 334-342. https://doi.org/10.17719/jisr.2019.3583
• Dinç, Y., & Usun, Ç. F. (2023). Türkiye’de turizm kentleşmesini nüfus artış hızı ve iç göç verileri üzerinden yeniden düşünmek. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 50, 201-220. http://dx.doi.org/10.32003/igge.1299423
• Doğan, K., & Doğan, M. (2020). İstanbul’da yerleşme- ulaşım ilişkisine coğrafi bakış. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(2), 320-344. https://doi.org/10.33712/mana.763498
• Doğan, H., & Üngüren, E. (2010). Alanya halkının turizme sosyo-kültürel açıdan bakışı. e-Journal of New World Sciences Academy, 5(4), 396–415.
• Doğanay, H., & Doğanay, S. (2020). Coğrafya’ya Giriş (14. Baskı). Pegem Akademi, Ankara.
• Duman, M. S., & Demirkaya, H. (2022). Alanya’da turizmin kent kimliği ve toplumsal hayat üzerindeki etkileri. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 18, 16-48. https://doi.org/10.20860/ijoses.1168058 Erol, O. (1991). Genel Klimatoloji (4. Baskı). Gazi Yayıncılık, Ankara.
• Ertürk, M., & Gökdemir, G. (2018). Tarihi coğrafya açısından vadi yerleşmelerine bir örnek: Dim Çayı Vadisi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 855-866. Ankara Üniversitesi.
• Fan, Y., & Ma, S. (2024). Integrating fuzzy analytic hierarchy process into ecosystem service-based spatial planning: A case study of the Shenyang metropolitan area, China. Ecological Informatics, 81, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2024.102625
• Fang, X. (2023). Sustainability performance of urbanization and its environment. Digital Analysis of Urban Structure and Its Environment Implication. Advances in 21st Century Human Settlements, 81-105. Springer, Singapore.
• Gu, C. (2024). China’s urbanization models. China’s Urbanization, 239-340. Springer, Singapore.
• Güngör, İ., Bakan, H., Aksu, M., Kiremitci, S., Göksu, A., & Göçen, S. (2010). Türkiye’de il olması uygun olan ilçelerin AHP yöntemiyle belirlenmesi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-16.
• Hayır Kanat, M., & Karadağ, A. (2022). Kentsel araştırma yöntemleri. Beşerî Coğrafya’da Araştırma Yöntemleri ve Teknikler, 286-310. Pegem Akademi, Ankara.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14, 57-71.
• Işık, Ş., & Zoğal, V. (2017). Turizm kentleşmesi kavramı: Antalya örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 26(2), 71–94.
• Karadağ, A., & Koçman, A. (2007). Coğrafi çevre bileşenlerinin kentsel gelişim süreci üzerine etkileri: Ödemiş (İzmir) örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 16, 3-16.
• Karatay, Ö., & Kısa, H. (2022). Alanya'nın demografik yapısında yerleşik yabancılar ve turizm ekonomisine etkileri. Farklı Yönleriyle Alanya’da Turizm, 58-71. Detay Yayıncılık.
• Kayan, A. (2013). GAP bölgesinde kentleşmeden doğan sorunlar ve çözüm önerileri. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(3), 24-42.
• Kazel, E., & Bayartan, M. (2021). Yerleşme coğrafyası açısından bir inceleme: Yalova şehri. Coğrafya Dergisi, 43, 143-158. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-927888
• Kısa, H. (2024). Alanya’da yerel turizm politikaları: Sorunlar ve çözüm önerileri. Duvaryayınları. Kocakuşak, S. (1993). Alanya'da kentleşme- turizm ve sorunları [Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Kurdi, M., & Brandt, S. A. (2012). Effects of increasing fuzziness on analytic hierarchy process for spatial multicriteria decision analysis. Computers, Environment and Urban Systems, 36, 43-53. https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2011.07.004
• Kurt, A., & Eskin, B. (2020). Türkiye’de kentleşme başlığı altında hazırlanmış kayıtlı yüksek lisans ve doktora tezlerinin bibliyometrik incelenmesi. İdealkent, 11(31), 2113-2133. https://doi.org/10.31198/idealkent.658484
• Mukhopadhaya, S. (2016). GIS-based site suitability analysis: Case study for professional college in Dehradun. Journal of Civil Engineering and Environmental Technology, 3(1), 60-64.
• Muradov, S. (2006). Turizmin kentleşme sürecine etkileri: Alanya [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Özdemir, Z., & Özekicioğlu, H. (2006). Kentleşme ve çevre sorunları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-17.
• Özşahin, E., & Kaymaz, Ç. K. (2015). CBS ve AHS kullanılarak doğal çevre bileşenleri açısından kentsel mekânın yerleşime uygunluk analizine bir örnek: Antakya (Hatay). Atatürk Üniversitesi Düşünce ve Coğrafya Dergisi, 20(33), 111-134. https://doi.org/10.17295/dcd.52077
• Özügül, M. D. (2018). Havza ekosistemleri için yerleşilebilirlik sınamasında uygunluk analizi parametreleri. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(4), 170-184.
• Özüpekçe, S. (2019). Artan turizm talebi ve kentleşme: Alanya şehri örneği. IMCOFE’19 Antalya Congress, 208- 211.
• Prasad, V. S., & Kousalya, P. (2017). Role of consistency in analytic hierarchy process – Consistency improvement methods. Indian Journal of Science and Technology, 10(29), 1-5. https://doi.org/10.17485/ijst/2017/v10i29/100784
• Sarı, V. İ., Gökyurt, F., & Doğan, T. (2020). Türkiye’de ilçelerin kentleşme düzeyinin ölçülmesi. Şehir ve Medeniyet Şehir Araştırmaları Dergisi, 6(12), 135-163.
• Sun, C., Wang, Y., & Zhu, Z. (2023). Urbanization and residents’ health: From the perspective of environmental pollution. Environmental Science and Pollution Research, 30, 67820-67838. https://doi.org/10.1007/s11356-023- 26979-2
• Sütgibi, S. (2008). Türkiye’de yerleşim ekolojisi üzerine bazı değerlendirmeler. Ege Coğrafya Dergisi, 17(1/2), 61- 71.
• Şahin, & Kaya. (2011). Yerleşmeler üzerinde bakı faktörünün etkisi: Sinop şehir örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(9), 379-388.
• Şahin, C. (1989). Hava kirliliği ve hava kirliliğini etkileyen doğal çevre faktörleri. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 27-45.
• T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı (T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı). (2017). İçme-kullanma suyu havzalarının korunmasına dair yönetmelik. Resmî Gazete.
• Tuncer, K., & Deniz, K. (2023). Yeşilova (Burdur) ilçesinde arazi kabiliyet sınıflaması ve Corine verilerine göre 2018 yılı arazi kullanım özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 28(49), 82-93. https://doi.org/10.5152/EGJ.2023.221430
• Tunçbilek, N. (1986). Türkiye'de yerleşmenin evrimi. İstanbul Üniversitesi Yayınları (No: 3367), Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• Turemuratov, O., Byulegenova, B., Pogodin, S., Onuchko, M., & Nurtazina, R. (2024). Urbanization trends in Central Asian countries: Aspects of extensive and intensive agglomeration growth. Public Organization Review, 24, 963-986. https://doi.org/10.1007/s11115-024-00766-0
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2022). Beşerî coğrafya: İnsan, kültür, mekân (20. Baskı). Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Türkan, O. (2016). Çankırı ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 414-429. Ankara.
• Ulloa-Espindola, R., & Martín-Fernández, S. (2024). Determining the areas most suitable for urban land use while minimizing impact on natural areas: The case of the Machachi Valley, Ecuador. Heliyon, 10(17), e36596. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e36596
• Uyar, Ç. (2018). Antalya bölgesi yaban hayatı geliştirme sahalarında envanter çalışması [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Bilim Dalı, İstanbul.
• Williams, D. S., Costa, M. M., Sutherland, C., Celliers, L., & Scheffren, J. (2019). Vulnerability of informal settlements in the context of rapid urbanization and climate change. Environment and Urbanization, 31(1), 157-176. https://doi.org/10.1177/0956247818819694
• Yalçın, C. (2010). Türkiye’de kentleşme sorunları üzerine bir tartışma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(2), 225-245.
• Yavuz, H., & Unur, K. (2021). Alanya’da yerel halkın turizmin sosyo-kültürel etkilerini algılamalarına yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 18(3), 633-655. https://doi.org/10.24010/soid.961891
• Yazgan, E. (2022). Analitik hiyerarşi süreci (AHS) yöntemini kullanarak havacılık sektörünün kalite süreçlerindeki insan faktörü risklerinin değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Özel Sayı 34, 14-18. https://doi.org/10.31590/ejosat.1062485
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2015). Yayımlanmamış veriler.
• Yücel, C. (2020). 20. yüzyıl dünya ve Türkiye kentleşmesi üzerine bir deneme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2020/3, 200-230. https://doi.org/10.48070/erusosbilder.762929
• Yüceşahin, M. M., & Özgür, E. M. (2008). Türkiye kentlerinin kentleşme düzeylerinin demografik, ekonomik ve sosyal değişkenlerle belirlenmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(2), 115-139.