Yerinden Edilme ve Fenomenoloji İlişkisinin Güncel Bağlamı: Kavramsal ve Teorik Bir Analiz

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 487 - 504, 21.10.2025

Ahmet Eker

https://doi.org/10.17336/igusbd.1532328

Abstract

Amaç: Bu makale, fenomenoloji düşüncesinin mülteci deneyimlerini anlamada kritik bir teorik yaklaşım olduğunu savunmaktadır. Geleneksel göç kategorilerinin yerinden edilmiş kişilerin öznel yaşam-dünyalarını yansıtmakta yetersiz kaldığı ve bu deneyimleri homojenleştirerek dar kategorilere sıkıştırdığı ileri sürülmektedir. Çalışmanın temel amacı, fenomenolojinin sunduğu mekânsal ve insani tecrübeye ilişkin kavrayış aracılığıyla yerinden edilme tecrübelerinin bilimsel bilgiyle yeniden nasıl ilişkilendirilebileceğini ortaya koymaktır.
Yöntem: Bu çerçeveden hareketle araştırma, fenomenolojik hermeneutik metodolojiyi merkeze alan teorik ve kavramsal bir sorgulama üzerinden yürütülmüştür. Yöntem, insan deneyimlerini anlamaya odaklanan yönelimsellik kavramı çerçevesinde ele alınmış ve yerinden edilme tecrübelerinin fenomenolojik bir bağlamda nasıl değerlendirilebileceği sorgulanmıştır. Bu bağlamda, fenomenolojinin mekân ve insan deneyimlerine dair bütüncül yaklaşımı Edmund Husserl, Maurice Merleau-Ponty ve Martin Heidegger’in düşüncelerinin yanı sıra Edward Soja, Henri Lefebvre, Edward Casey ve Yi-Fu Tuan’ın mekân kavrayışlarından yararlanılarak belirginleştirilmektedir.
Bulgular: Makalede fenomenolojik yaklaşımın, yerinden edilme ve mültecilik tecrübelerini ele alırken geleneksel kategorilerin ötesine geçen bir bakış açısı sunduğu sonucuna varılmaktadır. Bu açıdan, yaşam dünyası ve özneler-arasılık kavramlarının, yerinden edilme deneyimlerine içkin özneler-arasılık ile mekân ve yönelimsellik örüntülerini anlamlandırmada yeni olanaklar sağladığı ortaya konmuştur. Araştırma, fenomenolojinin mültecilik deneyimlerine dair yeni bir teorik çerçeve sunduğunu ve bilimsel bilgiyle ilişkilendirilebilecek anlamlı bir perspektif sağladığını ortaya koymuştur.
Sonuç: Mekân ve insan deneyimlerinin bütüncül bir değerlendirmesi, mülteci tecrübelerinin daha geniş ve derinlikli bir bağlamda ele alınmasını mümkün kılmaktadır. Sonuç olarak fenomenolojik yaklaşım, yerinden edilme olgusunu yalnızca politik veya ekonomik bir süreç olarak değil, insan varoluşuna dair derinlemesine bir deneyim olarak kavramanın önemli bir hattını oluşturmaktadır.

Keywords

Fenomenoloji , yerinden edilme , mültecilik , yaşam dünyası , toplum ve iletişim , özneler-arasılık

Phenomenological Perspective and Displacement: A Theoritical Analysis of Conceptualizing Refugeeness

Abstract

Aim: This article argued that phenomenological reflection is a crucial theoretical approach to understanding refugee experiences. It is argued that conventional migration classifications inadequately represent the subjective lifeworlds of refugee and displaced person; and homogenize these experiences into narrow categories. The central aim of the article is to reveal how experiences of displacement can be related to scientific knowledge through phenomenology's insights into spatial and human experience. In doing so, it was asserted that phenomenology has significant potential in understanding to relate experiences of displacement and refugees
Method: From this framework, the research was conducted through a theoretical and conceptual inquiry centered on phenomenological hermeneutic methodology. This method is discussed within the framework of the concept of intentionality, which focuses on understanding human experiences, and questions how experiences of displacement can be evaluated in a phenomenological context. In this context, phenomenology's holistic approach to space and human experiences was clarified by drawing on the ideas of Edmund Husserl, Maurice Merleau-Ponty and Martin Heidegger, as well as Edward Soja, Henri Lefebvre, Edward Casey and Yi-Fu Tuan's conceptions of space.
Results: The article concludes that the phenomenological approach provides a perspective that goes beyond traditional categories in addressing displacement and refugee experiences.
In this respect, it was argued that the concepts of lifeworld and intersubjectivity provide new possibilities for comprehending the patterns of intersubjectivity, space and intentionality inherent in experiences of displacement. The research has shown that phenomenology introduces a new theoretical framework for refugee experiences and provides a substantive perspective that can be related to scientific knowledge.
Conclusion: Consequently, a comprehensive assessment of experiences of place and human existence enable a broader and more in-depth contextualization of refugee experiences. As a conclusion, the phenomenological approach constitutes an important line in understanding displacement not only as a political or economic process, but also as an in-depth experience of human existence.

Keywords

Phenomenology , displacement , refugeeness , lifeworld , intersubjectivity , society and communication

References

• ARENDT, H. (2014). Ulus-Devletin Yıkılışı ve İnsan Haklarının Sonu. In Totalitarizmin Kaynakları-2: Emperyalizm (Bahadır Sina Şener, çev., 4th ed., pp. 255-314). İstanbul: İletişim Yayınları.
• BRENNER, N., & ELDEN, S. (2009). Henri Lefebvre on State, Space, Territory. International Political Sociology, 3(4), 353–377. Retrieved September 10, 2023, from https://www.researchgate.net/publication/227626385_Henri_Lefebvre_on_State_Space_Territory
• CARR, D. (1989). The Life-word Revisited. In J. Mohanty & W. R. McKenna (Eds.), Husserl's Phenomenology: A Textbook. Washington, D.C.: Center for Advanced Research in Phenomenology & University Press of America.
• CHAMBERS, I. (2019). Göç, Kültür, Kimlik (İsmail Türkmen & Mehmet Beşikçi, çev., 3rd ed.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• CHATTY, D. (2014). Anthropology and Forced Migration. In E. Fiddian-Qasmiyeh, G. Loescher, K. Long, & N. Sigona (Eds.), The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford: Oxford University Press.
• COLLYER, M., & DE HAAS, H. (2012). Developing Dynamic Categorisations of Transit Migration. Population, Space and Place, 18(4), 468–481. https://doi.org/10.1002/psp.635. Retrieved September 13, 2023.
• COLSON, E. (2003). Forced Migration and the Anthropological Response. Journal of Refugee Studies, 16(1), 1–16. Retrieved October 3, 2023, from https://web.mnstate.edu/robertsb/308/forced%20migration%20and%20the%20anthropological%20response.pdf
• CRAWLEY, H., & SKLEPARIS, D. (2018). Refugees, Migrants, Neither, Both: Categorical Fetishism and The Politics Of Bounding in Europe’s ‘Migration Crisis’. Journal of Ethnic and Migration Studies, 44(1), 48-64. https://doi.org/10.1080/1369183X.2017.1348224. Retrieved November 1, 2023.
• CROSBY, A. (2006). The Boundaries of Belonging: Reflections on Migration Policies into the 21st Century. Inter Pares Occasional Paper, 7. Retrieved March 11, 2024, from https://www.statewatch.org/media/documents/news/2006/jul/boundaries-of-belonging.pdf
• CURLEY, E. M. (1993). Analysis in the Meditations: The Quest for Clear and Distinct Ideas. In S. Tweyman (Ed.), Meditations on First Philosophy in Focus on Rene Descartes, London: Routledge.
• DAVIDSON, M. (2009). Displacement, Space, and Dwelling: Placing Gentrification Debate. Ethics, Place & Environment, 12(2), 219-234. https://doi.org/10.1080/13668790902863465. Retrieved February 19, 2024.
• DE GENOVA, N. P. (2002). Migrant 'illegality' and Deportability in Everyday Life. Annual Review of Anthropology, 31, 419-447. Retrieved October 5, 2022, from http://www.jstor.org/stable/4132887
• DESCARTES, R. (1998). Descartes: The World and Other Writings (Stephen Gaukroger, Ed. & Trans.). Cambridge: Cambridge University Press.
• DESCARTES, R. (1984). Metot Üzerine Konuşmalar (K. Sahir Ser, çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• DODD, J. (2004). Crisis And Reflection: An Essay On Husserl’s Crisis Of The European Sciences. Dordrecht: Kluwer.
• DUNGEY, N. (2007). The Ethics and Politics of Dwelling. Polity, 39(2), 234-258. Retrieved August 20, 2023, from http://www.jstor.org/stable/4500274
• EKER, A. (2022). Bir Kopuş: Yer Algısından Mekân Algısına Modernite Eşiği ve Modern Mekânsallığın Metafizik Karakteri. ViraVerita E-Dergi, 16, 189-211. DOI: 10.47124/viraverita.1103912
• ELDEN, S. (2005). Missing the Point: Globalization, Deterritorialization, and the Space of the World. Transactions of the Institute of British Geographers, 30(1), 8-19. Retrieved June 4, 2023, from https://dro.dur.ac.uk/1175/1/1175.pdf?DDD14+dgg0arb+dgg0cnm
• ELDEN, S. (2004). Understanding Henri Lefebvre: Theory and the Possible. London: Continuum.
• ELDEN, S., LEBAS, E., & KOFMAN, E. (Eds.). (2003). Henri Lefebvre: Key Writings. London: Continuum.
• GUPTE, J., & MEHTA, L. (2007). Disjunctures in Labelling Refugees and Oustees. In J. Moncrieffe & R. Eyben (Eds.), The Power of Labelling: How People Are Categorised and Why It Matters (pp. 64–79). London: Earthscan.
• GÜLOĞLU, M. F. (2022). Mülteciliğe Tutulmak: Fenomenolojik Bir Düşünüm, içinde Uluslararası Göç ve Mültecilik, (Burak Başkan, Mehmet Emirhan Kula, ed.). Ankara: Siyasal Yayınevi, ss. 165-195.
• HEIDEGGER, M. (2000). Introduction to Metaphysics. (Gregory Fried and Richard Polt Trans.) Yale University Press.
• HEIDEGGER, M. (2018). Varlık ve Zaman (Kaan Ökten, çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• HEIDEGGER, M. (2013). Hümanizm Üzerine (Yusuf Örnek, çev.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• HEIDEGGER, M. (2001). Building Dwelling Thinking. In Poetry, Language, Thought (A. Hofstadter, Ed.), (pp. 143-162). New York: Harper & Row Publishers.
• HUSSERL, E. (1995). Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe (Tomris Mengüşoğlu, çev.). İstanbul: YKY.
• HUSSERL, E. (1994). Avrupa İnsanlığının Krizi ve Felsefe (Ayça Sabuncuoğlu & Önay Sözer, çev.). İstanbul: AFA Yayınları.
• HUSSERL, E. (2003). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders (Harun Tepe, çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• HUSSERL, E. (1970). The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology (David Carr, Trans.). Evanston: Northwestern University Press.
• KIRAL, B. (2021). Nitel Araştırmada Fenomenoloji Deseni: Türleri ve Araştırma Süreci, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 4, ss.92-103.
• KNOWLES, C. (2021). Articulating Understanding: A Phenomenological Approach to Testimony on Gendered Violence. International Journal Of Philosophical Studies, 29(4), 448-472. London: Routledge: Taylor & Francis Group.
• KOCKELMANS, J. J. (2007). Edmund Husserl ve Fenomenoloji. Cogito Dergisi Bellek: Öncesiz, Sonrasız, Bahar Sayısı: 50, 111-141. İstanbul.
• LATHAM, A. (2021). Edward W. Soja. In P. Hubbard & R. Kitchin (Eds.), Mekân ve Yer Üzerine Büyük Düşünürler (Emek Şevket Ataman, çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• LEE, E. S. (1966). A Theory of Migration. Demography, 3(1), 47-57. Retrieved May 18, 2023, from http://links.jstor.org/sici?sici=00703370%281966%293%3A1%3C47%3AATOM%3E2.0.CO%3B2-B
• LEFEBVRE, H. (2014). Mekânın Üretimi (Işık Ergüden, çev., 2nd ed.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• LYOTARD, J. F. (2007). Fenomenoloji (İsmet Birkan, çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• LUFT, S. (2004). Husserl's Theory of the Phenomenological Reduction: Between Life-World and Cartesianism. Research in Phenomenology, 34. DOI: 10.1163/1569164042404518. Retrieved October 11, 2023, pp. 198-234
• MALPAS, J. (2006). Heidegger’s Topology: Being, Place, World. Cambridge: The MIT Press.
• MASSEY, D. (2019). The Changing Context of International Migration. Renewing the Migration Debate: Building Disciplinary and Geographical Bridges to Explain Global Migration. KNAW Academy Colloquium, De Trippenhuis in Amsterdam, International Migration Institute (IMI).
• MERLEAU-PONTY, M. (2017). Algının Fenomenolojisi (Emine Sarıkartal & Eylem Hacımurat, çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• MORAN, D. (2012). Husserl’s Crisis of The European Sciences And Transcendental Phenomenology: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• MORRIS, D. (2004). The Sense of Space. Albany: State University of New York Press.
• NAIL, T. (2022). Göçmen Figürü (Dilşa Ritsa Eşli, çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• NYERS, P. (2006). Introduction: Body Politics in Motion. In Rethinking Refugees: Beyond States of Emergency. New York: Routledge Publishing.
• OK, Ş. B., (2021). Göçmenlerin Mekân Tasarımında Hafızanın Rolü: Fenomenolojik Bir Araştırma. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• PAPASTERGIADIS, N. (2000). The Turbulence of Migration: Globalization, Deterritorialization, and Hybridity. Cambridge: Polity Press.
• ROHKRAMER, T., & SCHULZ, F. R. (2009). Space, Place, and Identities. History Compass, 7(5), 1338-1349. https://doi.org/10.1111/j.1478-0542.2009.00627.x. Retrieved October 7, 2023.
• SCHÜTZ, A. (2018). Fenomenoloji ve Toplumsal İlişkiler (Adnan Akan & Seyda Kesikoğlu, çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• SOJA, E. W. (2019). Postmodern Coğrafyalar: Eleştirel Toplumsal Teoride Mekânın Yeniden İleri Sürülmesi (Yunus Çetin, çev., 2nd ed.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• SOJA, E. W. (1971). The Political Organization of Space. Washington: Northwestern University.
• STEPPUTAT, F., & SØRENSEN, N. N. (2014). Sociology and Forced Migration. In E. Fiddian-Qasmiyeh, G. Loescher, K. Long, & N. Sigona (Eds.), The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford: Oxford University Press.
• TEKİNDAL, M.; UĞUZ, A., Ş. (2020). Nitel Araştırma Yöntemi Olarak Fenomenolojik Yaklaşımın Kapsamı ve Sürecine Yönelik Bir Derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20 (1), 153- 182.
• TONNER, P. (2018). Dwelling: Heidegger, Archaeology, Mortality. London: Routledge.
• TUAN, Y.-F. (2001). Space and Place: The Perspective of Experience (8th printing). Minneapolis: University of Minnesota Press.
• YALÇIN, H. (2022). Bir araştırma Deseni olarak Fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (ÖzelSayı 2), ss. 213-232.
• ZAHAVI, D. (2019). Phenomenology: The Basics. London: Routledge.
• ZETTER, R. (2015). Protection in Crisis: Forced Migration and Protection in a Global Era. Migration Policy Institute. p. 3. Retrieved September 8, 2023, from http://www.migrationpolicy.org/research/protection-crisis-forced-migration-and-protection-global-era.