Türk Güldürü Sinemasında Lümpen Tipler: Geniş Aile Serisinin Mizah Kuramları Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 103 - 122, 28.04.2022

Erdem Türkavcı , Ürün Yıldıran Önk

https://doi.org/10.17336/igusbd.706872

Öz

Türk Sineması’nda büyük seyirci kitlelerine ulaşan filmlerin önemli bir kısmını güldürü türündeki filmler oluşturmaktadır. 2000 sonrasında üretilen bu filmlerde yapımcıların seyirciye lümpen olarak adlandırılabilecek tiplerin anlatısını sunmayı tercih ettiği görülmektedir. Araştırmanın amacı, Marx’ın toplumsal bir grubu tanımlamak amacıyla ortaya attığı lümpen kavramı üzerinden oluşturulan mizahın, yerli güldürü sinemasındaki yansımasını incelemektir. Araştırmada amaçlı örneklem yöntemi doğrultusunda hem ana hem de yardımcı kahramanları lümpen tipler olan Geniş Aile: Yapıştır (2015) ve Geniş Aile 2: Her Türlü (2016) filmleri seçilmiş, bu filmler anlatı analizi yöntemiyle incelenmiştir. Filmlerdeki lümpen tipler üzerinden yapılan çözümlemeler, lümpenliğin filmlerin anlatılarında bir mizah unsuru olarak kullanıldığına işaret etmekte, lümpen tiplerin ise mizahın Üstünlük, Uyumsuzluk ve Rahatlama Kuramları aracılığıyla kurgulandığı görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Lümpen, Mizah, Mizah Kuramları, Güldürü, Türk Sineması

Lumpen Flat Characters in Turkish Comedy: An Analysis of the Geniş Aile Film Series According to Theories of Humor

Öz

Comedies occupy a significant place among Turkish films that reach a large audience. Considering those produced after 2000, one may not that film makers have favored the narratives of people with characteristics best described as “lumpen.” This article examines the humor created through Marx’s concept of “lumpen,” the term he used to identify this social group. The film series Geniş Aile: Yapıştır (2015) and Geniş Aile 2: Her Türlü (2016) are selected for the purposive sampling method, because they feature primary and secondary characters who are both lumpen and flat. It is also pointed out that the analyzed characters are consistent with Superiority, Incongruity and Relief theories of humor. Findings of the analysis show that lumpenism is used as an important element of humor in the narratives of the sampled films.

Anahtar Kelimeler

Lumpen, Humor, Humor Theories, Comedy, Turkish Cinema

Kaynakça

• ABİSEL, N. (2003). Sessiz sinema. İstanbul: Om Yayınevi.
• ARSLAN, A. (2004). Temel sorunları ve açılımları ile sınıf teorisi, sınıf bilinci ve orta sınıflar. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 126-143.
• ASLAN, P. (2007). 90 sonrası Türk sinemasında tip karakter ikilemi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• AYDEMİR, Ş. (13.12.2016). Sinemada sansürün türlü türlü halleri. Erişim tarihi: 03.07.2020, http://www.siyahbant.org/sinemada-sansurun-turlu-turlu-halleri/
• BAYRAK, T. (2014) Sinemada karakter olgusu: bir karakter oyuncusu olarak Sadri Alışık. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 4 (2), 105-122.
• BAYRAM, N. (1995). 80’lerin ve 90’ların kahramanı: Kemal Sunal. Güldiken Mizah Kültür Dergisi, 8, 101-103.
• BAYRAM, N. (1999). Varlıklı ve egemen olmayan bir aylak: Turist Ömer. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2, 7-18.
• BAYRAM, N. (2018). Örtük alaydan adepsiz ihlale: Türk sinemasının yeni soytarısı. S. R. Öztürk ve H. Akbulut (Ed.), Perdeyi Aralamak içinde ss. 39-57. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BELEK, İ. (2013). Kapitalizmde sınıf. İstanbul: Yazılama Yayınevi.
• BERGSON, H. (2014). Gülme. (D. Çetinkasap, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Box Office. (2020). Yerli Filmler – Seyirci Rekorları. Erişim tarihi: 03.06.2020, https://boxofficeturkiye.com/filmler/yerli-filmler
• Box Office. (2019). Tüm Zamanlar. Erişim tarihi: 05.01.2019, https://boxofficeturkiye.com/tum-zamanlar?tm=1989tr
• BUCHANAN, P. G. (2004). That the lumpen should rule: vulgar capitalism in the post industrial age. The Jornal of American Culture, 23 (4), 1-14.
• CABRAL, A. (1964). Brief analysis of the social structure in Guine. Revolution in Guinea, s.46-61 Erişim tarihi: 28.11.2019, https://www.marxists.org/subject/africa/cabral/1964/bassg.htm
• EKER, G. Ö. (2014). İnsan, kültür, mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• EVREN, B. (2014). Türkiye’de sinemanın başlangıcı. Ş. A. Çelik (Ed.), Sinemada Bir Asır içinde s. 1-10. İstanbul: Altın Portakal Uluslararası Film Festivali Yayınları.
• FRANK, A. G. (1995). Lümpen burjuvazi lümpen gelişim (A. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Gökkuşağı Yayınları.
• FREUD, S. (1998). Espriler ve bilinçdışı ile ilişkileri (E. Kapkın, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
• GÜLER, Ç., GÜLER, B. U. (2010). Mizah, gülme ve gülme bilimi. Ankara: Yazıt Yayıncılık.
• GÜNEŞ, S. S., BAYLAN, D. Y. (2016). Değişen toplumsal yapının film içeriklerine yansıması: Kibar Feyzo ve Recep İvedik filmlerinin Greimas’ın eyleyenler örnekçesine göre çözümlenmesi. Global Media Journal, 6, 332-354.
• HIDIROĞLU, İ. (2002). Ertem Eğilmez sineması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• KILGORE, J. (2013). Mass incarceration and working class interests: which side are the unions on?. United Association for Labor Education, 37 (4), 356-372.
• KILINÇ, H., TUNCER, D. (2016). Türkiye’de fiziksel şiddet eğiliminin sebepleri ve analizi (Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Araştırma Projesi) Erişim tarihi: 03.07.2020, http://myweb.sabanciuniv.edu/bac/files/2013/10/T%C3%BCrkiyede-Fiziksel-%C5%9Eiddet-E%C4%9Filiminin-Sebepleri-ve-Analizi_final.pdf
• KOESTLER, A. (1997). Mizah yaratma eylemi (S. Kabakçıoğlu, Ö. Kabakçıoğlu, Çev.) İstanbul: İris Yayıncılık.
• Kurumların Bütçelerinde Dikkat Çeken Kesintiler, (11.10.2019). Erişim tarihi: 03.07.2020, https://www.sozcu.com.tr/2019/ekonomi/kurumlarin-butcelerinde-dikkat-ceken-kesintiler-5383849/#:~:text=K%C3%9CLT%C3%9CR%20VE%20TUR%C4%B0ZM%20BAKANLI%C4%9EI&text=Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%202019%20y%C4%B1l%C4%B1%20%C3%B6denek%20tavan%C4%B1,175%20bin%20TL'ye%20indirildi
• MAKAL, O. (2017). Yönetmenleri ve filmleriyle gülmenin sineması. İstanbul: Hayalpereset Yayınevi.
• MARTIN, R. A. (2006). The psychology of humor: an integrative approach. California: Elsevier Academic Press.
• MARX, K. (2003). Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i (S. Belli, Çev.) Ankara: Eriş Yayınları.
• MARX, K., ENGELS, F. (2003). Marx - Engels seçme yapıtlar I (A. Kardam, S. Belli, M. Ardos, K. Somer, Çev.) Ankara: Eriş Yayınları.
• MARX, K., ENGELS, F. (2018). Komünist manifesto (T. Bora, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARXISTS INTERNET ARCHIVE. (2019). Lumpen-proletarya. Erişim tarihi: 15.01.2019, https://www.marxists.org/glossary/terms/l/u.htm
• MORREALL, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak (K. Aysevener, Çev.) İstanbul: İris Yayıncılık.
• ONARAN, A. Ş. (1994). Türk sineması I. cilt. Ankara: Kitle Yayınları.
• ORAN, F. (1995). Bülent Oran’la ile Türk sinemasında komedi üzerine. Gül Diken Mizah Kültürü Dergisi, 8, 74-80.
• ORTA, N. (2005). Türkiye’de yaşanan siyasal olaylar ve Türk sinemasına yansımaları (1980-2004) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• ÖZGÜÇ, A. (1995). Türk sinemasında güldürü filmleri. Güldiken Mizah Kültür Dergisi, 8, 57-71.
• PAFTALI, E. (2013). Yakın dönem Türk sinemasında engellilerin temsili (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• PAULOS, J. A. (1996). Matematik ve mizah (A. Kovanlıkaya, Çev) İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• RYAN, M., LENOS M. (2012). Film çözümlemesine giriş anlatı sinemasında teknik ve anlam (E. S. Onat, Çev.) Ankara: De Ki Basım Yayın.
• SARAÇ, T. (1985). Boheme. Fransızca-Türkçe sözlük (ss. 164). İstanbul: Adam Yayınları.
• STEUERWALD, K. (1998). Lümpen. Almanca Türkçe sözlük (ss. 367). İstanbul: Nova Print Basımevi.
• SUNAL, A. (2001). TV ve sinemada Kemal Sunal güldürüsü. İstanbul: Om Yayınevi.
• SUNER, A. (2006). Hayalet Ev (1. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• ŞARDAĞI, E., YILMAZ, A. (2017). Anlatı kuramı ve reklamda kullanımı: anlatı analizi çerçevesinde bir inceleme. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 4 (2), 88-133.
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2019). Bohem, Lümpen, Lümpen Burjuva Erişim tarihi: 10.01.2019, https://sozluk.gov.tr/
• Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR). (20.03.2020). İşsizlik ve istihdamın görünümü 2019 yıllık rapor. Erişim tarihi: 03.07.2020, http://disk.org.tr/wp-content/uploads/2020/03/DISK-AR-2019-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Istihdam-Issizlik-Raporu-docx.pdf
• TEMELKURAN, İ. (2008). Lümpen davranış biçimleri ve şiddete yönelişi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• TÜLEK, L. (2014) Lümpen sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• UĞUR, Ö. (Yönetmen). (2015). Geniş Aile: Yapıştır. Türkiye: Barakuda Film Production.
• UĞUR, Ö. (Yönetmen). (2016). Geniş Aile 2: Her Türlü. Türkiye: Barakuda Film Production.
• WEBER, M. (2004). Sosyoloji yazıları (T. Varla, Çev.) İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• WORSLEY, P. (1972). Frantz Fanon and the ‘lumpenproletariat’. Socialist Register, 9, 193-230.
• YAĞIZ, N. (2006). 1975 dönemi Türk Sinemasında karakter ve tipler: türk sinemasının türk toplumuna bakışı (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• YARDIMCI, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2, 1-41.
• YILDIRAN ÖNK, Ü. (2011). Milenyum sonrası Türk televizyonlarında oluşan dizi kültürü ve toplumsal temsil sorunu (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.