Osmanlı Aile Hukukunda Mahrem Akrabalar (Civar Hısımlar) Nafakası

Year 2021, Issue: 38, 161 - 184, 30.10.2021

Mehmet Koç

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı aile hukukunda mahrem hısımların karşılıklı nafaka yükümlülüklerinden bahsedilecektir. Bir İslam hukuk terimi olarak nafaka, kişinin bakmakla sorumlu olduğu şahısların yiyecek, giyim, konut, ev eşyaları ve tedavi masraflarının karşılanmasını ifade eder. Mahrem hısımlar aralarında evlenme yasağı bulunan kardeş, amca, dayı, hala, teyze ve yeğen gibi kan hısımlarıdır. Fıkıh mezhepleri, mahrem olanların karşılıklı nafaka yükümlüsü tutulabilmesi için bazı şartlar ileri sürmüşlerdir. Hanefîler zikredilen nafaka konusunda diğer mezheplere göre farklı görüşlere sahiptir. Bu çalışmada civar hısımlar arasında gerçekleşen nafaka konusu fıkıh mezheplerinin görüşleri çerçevesinde ele alınacaktır. Daha sonra Osmanlı şeyhülislam fetva mecmualarında yer alan civar hısımlar nafakası hakkındaki fetva örnekleri sunulacaktır. Son olarak Osmanlı hukukunun yürürlük örneklerinin bulunduğu mahkeme defterlerinde yerini bulan mahrem akrabalar nafakası ile ilgili hükümlerden bahsedilecektir. Böylece mahkeme kararlarının fetvalara uygunluğunu tespit etmenin yanı sıra Hanefî görüşlerinin Osmanlı hukukunda uygulanıp uygulanmadığını da görme imkânımız olacaktır.

Keywords

İslam Hukuku, Osmanlı, Aile Hukuku, Nafaka, Mahkeme

Nafaqah/Alimony of the Mahram Relatives (Intimate Relatives) in Ottoman Family Law

Abstract

In this study, we will talk about the mutual alimony obligations of intimate relatives in Ottoman Family Law. As a term in Islamic law, nafaqah/alimony refers to the payment of food, clothing, housing, household items, and treatment expenses of the dependents of a person. Intimate relatives are blood relatives such as siblings, uncles, aunts and nieces who are banned from marrying each other. Fiqh madhhabs put forward some conditions in order to provide for those who are mahram to be mutually obliged nafaqah/alimony. Hanafis have different views on the mentioned nafaqah/alimony compared to other madhhabs. In this study, the issue of nafaqah/alimony between the neighboring relatives will be discussed within the framework of the views of the fiqh madhhabs. Then, examples of fatwas about the support of relatives in the Ottoman shaykh al-Islam fatwa journals will be presented. Finally, the provisions related to the nafaqah/alimony of mahram relatives in the court books, which contain the effective examples of the Ottoman law, will be mentioned. Thus, in addition to determining the compatibility of court decisions with fatwas, we will have the opportunity to see whether Hanafi views were applied in Ottoman law.

Keywords

Islamic Law, Ottoman, Family Law, Alimony, Court

References

• Acar, H. İbrahim, Ana Hatlarıyla İslâm Aile Hukuku, İstanbul: Ensar Yayıncılık, 2018.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Konya: Atlas Yayınları, 2020.
• Aydın, Ahmet, 629 No’lu Afyonkarahisar Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Aydın, Mehmet Akif, Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Aydın, Mehmet Akif, Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa, el-Binâye fî şerhi›l-Hidâye, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Başaran, Sinan, 1498 Numaralı Rize Şer‘iyye Sicil Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• “Beytülmâl”, el-Mevsûatu’l-fıkhiyye, Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt: 1986, VIII, 242-263.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdris, Şerhu Münteha’l-İrâdât, thk. Abdulmuhsin et-Türkî, b.y.: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasûhî, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Çavuşzâde, Mehmet Aziz, Dürrü’s-Sukûk. İstanbul: 1861.
• Çeker, Orhan, Nafaka Kanunu, İstanbul: Ebru Yayınları,1985.
• Çolak, Abdullah, İslâm Aile Hukuku, İstanbul: Ensar Yayıncılık, 2018.
• Debbağzâde, Numan Efendi, Tuhfetü’s-sukûk, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 186, vr. 36a. http://www.yek.gov.tr
• Erbay, Celal, “Nafaka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2006, XXXII, 282-285.
• Erdoğan, Serkan, 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Erkal, Mehmet, “Beytülmâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 1992, VI, 90-94.
• Hallâf, Abdulvehhâb, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, Kuveyt: Dâru’l-kalem, 1990.
• Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim, Mülteka’l-Ebhur, thk. Vehbî Süleyman el-Ulbânî, b.y.: 1986.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî, Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. thk. Ali Muhammed Muavvid, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Câmiu’l-fıkh, thk. Yüsri Seyyid Muhammed. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 2000.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-ʿArab, nşr. Abdullah Ali el-Kebîr, Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Matbaatü’l-İlmiyye, 1997.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mesûd, Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1986.
• Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Kaya, Süleyman, “Sak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2008, XXXV, 586-587.
• Koç, Mehmet, Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları, Konya: Aybil Yayınları, 2017.
• Köse, Saffet, “Lakît”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara: 2003, XXVII, 68-69.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn Ali b.Ebî Bekr b. Abdilcelil, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Muhammed Adnan Derviş. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Şeyhülislam Çatalcalı Ali Efendi, Fetavâ-yı Ali Efendi, İstanbul: TBMM Kütüphanesi, 1927/841, 1894.
• Şeyhülislam Dürrizâde Mehmed Ârif Efendi, Netîcetü’l-Fetâvâ maa’n-Nükûl, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1849.
• Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziye, haz. Süleyman Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Şeyhülislam Minkârizâde Yahya Efendi, Fetâvâ-yı Yahya Efendi, Londra: British Museum, 135, vr. 50a-52b.
• Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, İstanbul: Mir Muhammed Kütüphanesi, 1890.
• “Nafaka”, el-Mevsuatu’l-fıkhiyye, Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt: 2002, XLI, 34-100.
• Özcan, Ruhi, İslam Hukukunda Hısımlık Nafakası, İzmir: Çağlayan Yayınları, 1996.
• Pehlevan, Arzu, 1495 Numaralı Şer’iyye Sicili Defterine Göre Rize’nin Ekonomik ve Sosyal Hayatı, Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Said et-Tenûhî, el-Müdevvenetü’l-kübrâ, Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Beyrut: Dâru’l- Marife, ts.
• Siligül, Mehtap, Karahisar-ı Sahip Sancağı’nın 615 No’lu Şer’iyye Sicili, Yüksek lisans tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemalüddîn İbrahim b. Ali b. Yusuf, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmam eş-Şafiî, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-Muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1997.
• Uğur, Dudu Merve, İstanbul Bâb Mahkemesi 304 No’lu Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2019.
• Yalçınkaya, Nurullah, 408 Numaralı Lice Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Yaman, Ahmet, İslâm Aile Hukuku, Konya: Yediveren Yayıncılık, 2002.
• Yaman, Ahmet - Çalış, Halit, İslam Hukuku, Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Yılmaz, Faruk. 151 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Zeyla’î, Fahruddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, Bulak: Matbaatü’l- Kübrâ el-Emîriyye, 1896.