The Jurisprudential Ruling of Shaving/Trimming the Beard and Trimming the Mustache: An Evaluation on the Approaches in Shāfiʿī School

Year 2025, Issue: 45, 219 - 259, 30.06.2025

Muhammed Hüsnü Çiftçi

https://doi.org/10.59777/ihad.1534328

Abstract

Discussions around the shaping of beard and mustache have continued until today. The subject can be summarized in three general headings: a) Trimming/shaving the beard is forbidden (ḥaram) or makrūh tahrīman (disliked but close to be forbidden). b) Shaving the beard is makrūh tanzīhan (disliked but close to be permissible). c) It is permissible to shave the beard. Most scholars, based on the verbal and actual practices of the Prophet, agree that cutting the beard is forbidden (ḥarām) or makrūh tahrīman, there are two different approaches in the Shāfiʿī school. While the overwhelming majority of the jurists prefer it to be makrūh, some Shāfiʿī jurists, including Imam Shāfiʿī, have the opinion that cutting the beard is ḥarām, in line with the opinion of the majority. Some recent scholars, on the other hand, have evaluated the narrations on the subject on the axis of customs and traditions and have evaluated that shaving the beard does not contain any religious/ Sharīʿa rulings that are forbidden (ḥarām) or makrūh, on the contrary, the narrations consist the sayings and deeds that encourage the person to be clean and tidy. In this article, unlike previous similar studies, the source of the makrūh view in the Shāfiʿī school and the evidences on which it is based are examined. The comments and approaches of Imam al-Ghazālī, who is considered to be the representative of this view on the subject, were examined. Naturally, this approach of al-Ghazālī had an impact on many competent scholars who came after him within the school, such as Nawawī and Ibn Ḥajar al-ʿAsqalānī, and the concept of "makrūh" used by al-Ghazālī was understood as "makrūh tanzīhan" according to the general jurisprudential methodology of the school. For this reason, in the article, the implications of the absolute karaha used by the first period jurists have been examined. It also examines whether the concept of "makrūh" used by both al-Ghazālī and Nawawī could indicate "prohibition (ḥarām)" or "makrūh tahrīman (disliked but close to be prohibited)". Part of the study focused on the reflections of shaving the beard on social life. The approaches to the subject in the relevant article of the Supreme Council of Religious Affairs and TDV Encyclopedia of Islam have been re-evaluated around the mentioned evidence. In this context, the views and approaches of Said Nursî, as a representation of the views of some religious circles in Turkey, regarding beard were discussed within the framework of Islamic jurisprudential criteria.

Keywords

Islamic law , Beard , Moustache , Makrūh , Harām

Sakal Kesmenin/Kazımanın ve Bıyık Kısaltmanın Fıkhî Hükmü: Şâfiî Mezhebindeki Yaklaşımlar Üzerine Bir Deneme

Abstract

Sakal ve bıyığın şekillenmesi etrafındaki tartışmalar günümüze kadar devam edegelmiştir. Bu husustaki görüşleri, genel olarak üç noktada özetlemek mümkündür: a) Sakal kesmek/kazımak haram veya tahrîmen mekruhtur. b) Sakal kesmek tenzîhen mekruhtur. c) Sakal kesmek mubahtır. Hz. Peygamber’in kavlini ve fiilî uygulamalarını esas alan âlimlerin çoğunluğu sakal kesmenin haram veya tahrîmen mekruh olduğunu söylerken, Şâfiî mezhebinde iki farklı yaklaşım söz konusudur. Kâhir ekseriyeti (Hanefîlerdeki tenzîhen mekruha denk) mekruh hükmünü tercih ederken İmam Şâfiî’nin de aralarında bulunduğu bir kısım Şâfiî fakihi, çoğunluğun görüşüne uygun olarak sakal kesmenin haram olduğu kanaatine sahip olmuşlardır. Son dönem bazı ilim adamları ise konuyla ilgili rivayetleri örf ve âdet ekseni etrafında değerlendirerek sakal kesmenin haram veya mekruh kabilinden herhangi bir dinî/şer’î hüküm içermediğini, aksine kişiyi temiz ve düzenli olmaya teşvik edici mubah söz ve fiiller olarak değerlendirmişlerdir. Makalede -daha önce yapılmış benzer çalışmalardan farklı olarak- Şâfiî mezhebindeki sakal kesmenin mekruh olduğu görüşünün kaynağı ve dayandığı delil mercek altına alınmıştır. Bu görüşün temsilcisi olduğu kabul edilen İmam Gazzâlî’nin konuya dair yorum ve yaklaşımları incelenmiştir. Gazzâlî’nin bu yaklaşımı doğal olarak mezhep içinde kendisinden sonra gelen özellikle Nevevî ve İbn Hacer el-Askalânî gibi yetkin pek çok âlim üzerinde etkili olmuş ve Gazzâlî’nin kullanmış olduğu “mekruh” kavramı, mezhebin genel usulüne göre “tenzîhen mekruh” şeklinde anlaşılmıştır. Bu nedenle makalede ilk dönem fukahânın kullanmış olduğu mutlak kerâhet lafzının delâleti incelenmeye tabi tutulmuştur. Gerek Gazzâlî’nin gerekse Nevevî’nin kullanmış olduğu “mekruh” kavramının “haram” veya “tahrîmen mekruh”a delâlet edip etmeyeceği konusu genişçe irdelenmiştir. Çalışmanın bir kısmında ise sakal kesmenin sosyal hayat üzerindeki yansımaları üzerinde durulmuştur. Din İşleri Yüksek Kurulu ile TDV İslâm Ansiklopedisi’nin ilgili maddesinde yer alan konuya dair yaklaşımlar, zikredilen deliller etrafında yeniden yorumlanmıştır. Bu çerçevede özellikle Türkiye’deki dinî bazı çevreleri temsilen Said Nursî’nin sakal hususundaki görüş ve yaklaşımları fıkhî ölçüler çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Keywords

İslâm Hukuku , Sakal , Bıyık , Mekruh , Haram

References

• Abbâdî, Abdülhamid eş-Şirvânî. İbn Kâsım Şihâbüddîn Ahmed b. Kâsım. Havâşî alâ tuhfeti'l-muhtâc bi-şerhi'l-minhâc. 10 Cilt. Kahire: Dâru'l-Fikr, ts.
• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fi şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-Arabiyye, 1417/1997.
• Adevî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Mükrim. Hâşiyetü’l-adevî alâ kifâyeti’t-tâlib er-Rabbânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk: Şuayb el-Arnaût vd. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ali Ahmed Abdullah et-Tahtâvî. el-Lıhye fî Dav’i’l-Kur’ân ve’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Ali Mahfûz. el-İbdâ‘ fî madârri'l-ibtida‘. Mısır: Dâru’l-Kitâbi'l-Arabî, ts.
• Apaydın, H. Yunus. “Nehiy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1426/2006.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ. el-Aynî. ʻUmdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Kahire: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, ts.
• Bardakoğlu, Ali. İlmihal II. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 2003.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Baysa, Hüseyin. “Sakal Uzatma ve Bıyık Kısaltmanın Hükmüne İlişkin Görüşlerin Değerlendirilmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/14 (Aralık 2017), 278-279. https://doi.org/10.31834/kilissbd.352197
• Baysa, Hüseyin. Geçmişten Günümüze Fıkhî Açıdan Beden Estetizasyonu. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2020.
• Baytan, Enver. Saç, Sakal ve Bıyık Hakkında Dini ve Sıhhi Tavsiyeler. İstanbul: Enver Baytan Kitabevi, 1968.
• Bediüzzaman Said Nursî. Emirdağ Lahikası-I. İstanbul: Rnk Neşriyat, 2008.
• Beşer, Faruk. İslâm’da Kılık-Kıyafet Örtünme. İstanbul: İSAV, 1992.
• Beyhakî, Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-asâr. 15 Cilt. Karaçi: Câmiatü'd-Dirâsati'l-İslâmiyye, 1411/1991.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ. el-Müsned. 18 Cilt. Medine: Mektebü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Bilsel, Beyza Aslı, Durusoy, Ebru, Mutuş, Rıfat. "Testosteron Hormonunun Duygusal, Bilişsel ve Davranışsal Etkileri". İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi /16 (Nisan 2022): 292-301. https://doi.org/10.38079/igusabder.1087451
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Câdelhak Ali Câdelhak. Buhûsu Fetâvâ İslâmiyye. Kahire: el-Ezherü'ş-Şerif, 1416/1996.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî tarihi'l-Arab kable'l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li'l-Melâyin, 1389/1970.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İvaz el-Cezîrî. el-Fıkhü ala’l-mezâhibi’l-erba’a. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1391/1972.
• Desûkî, Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Arefe. Hâşiyetü'd-Desûkî alâ şerhi'l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru'l-Fikr, ts.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. Erişim 11 Temmuz 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr
• Dilek, Uğur Bekir. İslam Hukuk Metodolojisinde Teklifi Hüküm Terimleri (Doğuşu-Gelişmesi-Terimleşmesi). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Dimyâtî, Muhammed b. Şettâ. Hâşiyetü İâneti’t-Tâlibîn. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1357/1938.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1409/1988.
• Ebü'l-Hasan Alaeddin Ali b. Muhammed b. Abbas el-Ba‘lî. el-Ahbârü’l-ilmiyye mine’l-İhtiyârâti’l-fıkhiyye li-şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye. 10 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1420/1998.
• Ebû Tâlip, Muhammed b. Alî b. Atıyye el-Mekkî. Kûtü’l-ḳulûb. 2 Cilt. Kahire: Dâru Sâdır, 1310.
• Ebü'l-Feyz, Ahmed b. Muhammed b. Sıddîk el-Gımârî İbnü's-Sıddîk. el-İstinfâr li-gazvi't-teşebbüh bi'l-küffâr. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1408/1988.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. Usûlü’l-fıkh. İstanbul: Tebliğ yay. ts.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. Fetâvâ. thk. Muhammed Osman Şübeyr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1426/2006.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14/349-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Eşkar, Ömer Süleymân. Selâsü şe‘âir. Amman: Dâru’n-Nefâis, 1411/1991.
• Eşkar, Muhammed Süleyman. Ef'âlü'r-Resûl ve delâletuhâ ale'l-ahkâmi'ş-şer'iyye. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1988.
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Maḥṣûl. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1417/1997.
• Fromidlib.com “Tahrir” Erişim 30 Kasım 2024. https://fromidlib.com/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%81%D8%B9%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%AD%D9%84%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A9/
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. İhyâu ‘ulûmi'd-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1430/2010.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. el-Müstasfâ min ilmi'l-usûl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1324.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. el-Menḫûl fi’l-uṣûl (el-Menḫûl min taʿlîḳāti’l-uṣûl). Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1400/1980.
• Gönenç, Halil. Günümüz Meselelerine Fetvalar. İstanbul: İlim Yayınları, ts.
• Gönenç, Halil. İslâm’da Kılık-Kıyafet Örtünme. İstanbul: İSAV, 1411/1991.
• Gumârî, Abdülazîz b. Sıddîk. İfâdetü zevi’l-efhâm bi enne halka’l-lihyeti mekrûhun ve leyse bi harâm. Filistin: Dâru’l-Âsâri’l-İslâmiyye. 1436/2015.
• Gumârî, Abdülazîz b. Sıddîk. el-İstinfâr li-gazvi't-teşebbüh bi'l-küffâr. Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1408/1988.
• Gürkan, Menderes “Saç-Sakal-Bıyık”. İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 4/41-41. İstanbul: İFAV 1419/1997.
• Halîmî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Hasen b. Muhammed b. Halîm. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibu’l-celîl. 8 Cilt. b.y.: Dâru Alemi’l-Kütüp, ts.
• Haskefî, Dürrü’l-muhtâr (İbn Abidîn ile birlikte). 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1404/1984.
• Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Alî b. Haccâc el-Buhârî. en-Nihâye fî şerhi’l-Hidâye. Medine: Ümmü’l-kurâ, 1338/1920.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. el-İstizkâr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• İbn Abdilber. Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fazlihi. 2 Cilt. Medine: el-Mektebetü's-Selefiyye, 1387/1968.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. et-Temhîd. London: Müessetü’l-furkân, 1438/2017.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ‘alâ Dürri’l-Muhtâr. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1404/1984.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Musannef fi'l-ehâdîs ve'l-âsâr. nşr. Saîd Lehhâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1414/1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şehâbeddîn Ahmed. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379/1960.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü'l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed. ez-Zevâcir an iktirâfi’l-kebâir. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1407/1987.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü'l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’z-Ziyâ, 1441/2020.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü’l-allâme İbn Haldun. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1402/1982.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. Merâtibü’l-icmâ’. thk. Muhammed Salâh Fethî. Amman: Dâru’l-Feth, 1442/2021.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ şerhu’l-Mücellâ. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l- fikr, 1431/2010.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ şerhu’l-Mücellâ. 20 Cilt. Beyrut: Mektebeti Abdülazîz b. Hâlid b. Hamed Âl Sânî, 1443/2022.
• İbn Kayyim el-Cevziyye Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn. 7. Cilt. Cidde: Dâru İbni’l-Cevzî, 1423/2003.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fedâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. Kahire: Dâru Tayyibe, 1419/1999.
• İbn Mühennâ, Ahmed b. Guneym b. Sâlim en-Nefrâvî. el-Fevâkihü'd-devânî şerhi alâ risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Ma‘rife, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik. thr. Zekeriyyâ Umeyrat. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1417/1997.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Şerhü'l-Umde fi'l-fıkh. thk. Suud b. Salih Uteyşan. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü'l-Ubeykan, 1413/1993.
• İbn Teymiyye, el-Fetâvâ’l-kübrâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-Kattan, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdülmelik Mağribî. el-İkna’ fî mesâili’l-icmâ’. thk. Fârûk Hamâde. 4 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1423/2003.
• İmâmü'l-Haremeyn, Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh Yûsuf Cüveynî. el-Burhân fî usûli'l-fıkh. 2 Cilt. Doha: Câmi‘atü Katar, 1398/1978.
• İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik. el-Muvatta’ (Ebû Mus‘ab Rivayeti). thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Mahmûd Muhammed Halîl. Beyrut, 1418/1998.
• İslamweb.net. “Fetva”. Erişim 1 Temmuz 2023. https://www.islamweb.net/ar/fatwa/215827/
• İzzeddîn Abdulaziz İzz b. Abdisselâm. Kavâidu’l-ahkâm fî ıslâhi’l-enâm. thk. Osman Cum‘a Damiriyye. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1420/2000.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâdi Müslim. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1418/1998.
• Kaffâl eş-Şâşî, Ebû Bekr Muhammed b. Alî b. İsmâîl. Mehâsinü’ş-şerî‘a. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2007.
• Kal‘acî, Muhammed Revvâs. Mu‘cemu luğati'l-fukahâ: Arabi-İngilizi. Beyrut: Dâru'n-Nefâis, 1408/1988.
• Kalyûbî, Ahmed Selâme. Hâşiyetü Kalyûbî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Kandehlevî, Muhammed Zekeriyyâ. Vücûbu ihfâi’l-lihye. Beyrut: Dâru’l-ciyl, 1408/1988.
• Karaman, Hayreddin. Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar. İstanbul: İz Yayıncılık, 1427/2007.
• Kardâvî, Yûsuf. el-Helâl ve'l-Haram. Kuveyt: İttihâdü’l-İslâmî el-Alemî, 1398/1978.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdu’s-Sârî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1441/2021.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘ü’s-san‘â’i‘fî tertîbi'ş-şerâi'. 7 Cilt. Mısır: Dâru'l-Küttâbi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Kazvînî, Ebü’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. el-Aziz şerhi'l-Veciz = Fethü'l-azîz fî Şerhi'l-Vecîz = eş-Şerhü’l-kebir. 13. Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1417/1997.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Makâlât. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1427/2007.
• Kubbealtı Sözlük. Erişim 1 Haziran 2023. http://www.lugatim.com/s/sakal
• Kurtubî, Ebû Abdillah. Muhammed b. Ahmed. el-Câmî’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: 20 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1383/1964.
• Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Ecvibetü'l-fâzıle li'l-es'ileti'l-aşereti'l-kâmile. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebü'l-Matbuati'l-İslamiyye, 1383/1964.
• Mahmud b. Muhammed b. Ahmed Subkî. el-Menhelü’l-azbi’l-mevrûd şerhu süneni’l-İmâm Ebî Dâvûd. 10.Cilt. Riyad: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1394/1975.
• Mansûr b. Yûnus b. Salahiddîn Buhûtî. Şerhu Müntehe'l-irâdât. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1416/1996.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi'l-kebîr Şerhu Muhtasari'l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavviz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mehmet Sait Özervarlı. “Şiâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/123-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1430/2010.
• Melîbârî, Zeynüddîn b. Abdilazîz b. Zeyniddîn b. Alî. Fethü’l-mu’în bi-şerhi Kurreti’l-ayn; Kurretü’l-ayn bi-mühimmâti’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2010.
• Mergînânî, Ebü'l-Hasan Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Hâfız Aşûr Hâfız. 4. Cilt. Kahire: Dâru’s-selâm, 1420/2000.
• Mevsılî, Ebü'l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta'lîli'l-muhtâr. 3 Cilt. Haleb: Dâru’l-Fîhâ, 1440/2020.
• Muhammed b. Ahmed İsmail. Edilletu tahrîmi halki'l-lıhye. Kahire: Dâru's-Safve, 1408/1988.
• Mukatel. Bazı Çağdaş Bilim Adamlarında Fetvâ Örnekleri (Erişim: 5 Temmuz 2023). http://www.moqatel.com/openshare/behoth/denia9/lehia/mol03.doc_cvt.htm
• Mübârekfûrî, Ebü'l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdürrahîm. Tuhfetü'l-ahvezî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2013.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, ts.
• Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. Dâru ihyâ kütübi’l-Arabiyye, 1431/2011.
• Naskali, Emine Gürsoy. Saç Kitabı. İstanbul: Kitabevi, 1424/2004.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Şerhu’l-Müslim. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2004.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî Şerhu’l-Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1391/1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî el-Mecmû‘ şerhu'l Mühezzeb. Beyrut: Dâru'l-Fikr ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-Tâlibîn. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1411/1991.
• Öğüt, Salim. “Emir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1415/1995.
• Râgıb el-Isfehânî, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed. Mufredâtu elfâzi’l-Kur’ân. “Ta’yîr”. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1422/2002.
• Râzihî, Ali b. Ahmed b. Hasan. el-Câmi‘ fî ahkâmi’l-lıhye. Kâhire: Dâru’l-Âsâr, 1424/2004.
• Remlî, Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Hamza. el-Fetâvâ. 4 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• er-Remlî, Şehâbeddîn. Nihâyetü’l-muhtâc şerhu’l-minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Sâğircî, Muhammed Saîd. el-Fıkhu’l-Hanefî ve edilletüh. Dımaşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1420/2000.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü'l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1439/2018.
• Saklan, Bilal. “Ebû Tâlip el-Mekkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 1414/1994.
• Seyyid Sâbık. Fıkhu’s-sünne. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Şa‘rânî, Ebü’l-Mevâhib Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî. Minhâcü’l-vusûl ilâ makâsi ilmi’l-usûl. Ürdün: Dâru’l-Feth, 1434/2013.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. thk. Ali Muhammed vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1421/2001.
• Şeltût, Mahmûd. el-Fetâvâ. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 1403/1983.
• Şerebâsî, Ebû Hazim Ahmed b. Cum'a. Yes'elûneke fi'd-dîn ve'l-hayât. 7.Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cil, 1400/1980.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî. Neylü’l-evtâr. 4.Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadis, 1403/1983.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. Fethu’l-Mugattâ şerhu’l-Muvattâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1439/2018. 2/374.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâmet el-Ezdî. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Seyyid Câdülhak. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü'l-Envâri'l-Muhammediyye, 1387/1968.
• Talu, Mehmet. Dini Meselelerimiz Soru ve Cevapları. İstanbul: y.y., 1991.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. el-Câmi‘u’s-sahîh. 4 Cilt. Amman: Ervika li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 1438/2017), “Edep”, 6.
• Tuğ, Salih. İslâm’da Kılık Kıyafet ve Örtünme. İstanbul: İSAV, 1987.
• Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri. İstanbul: Çamlıca Yay. 2002.
• Uysal, Muhittin. Peygamber Günlerinde Giyim Kuşam ve Süslenme. Konya: Yediveren Kitap, 2004.
• Yalçın, İsmail. “Sakal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/1-2. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yaman, Ahmet. “Fıkhın Sosyolojik Yürürlüğü Bağlamında Fetvada Değişim”. Diyanet İlmî Dergi 50/2 (Aralık 2014). 7-21.
• Yaran, Rahmi, “Bıyık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6/115-116. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yeni Asya Gazetesi. “Sakal üzerine” (16 Temmuz 2023), 1. https://www.yeniasya.com.tr/suleyman-kosmene/sakal-uzerine_570805
• Zekeriyyâ el-Ensârî. Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî. el-Hazrecî. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Mısır: Dâru'l-Küttâbi’l-İslâmî, 1430/2009.
• Zekiyyüddîn Şaban. Usûlü’l-Fıkıh. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 1390/1971.
• Zeydân, Abdülkerîm. el-Mufassal fî ahkâmi'l-mer'e ve'l-beytü'l-müslim fi'ş-şeriati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1413/1993.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik. Bulak: Matbaatü’l-emiriyye, 1314.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: 8 Cilt. Dâru'l-Fikr, 1985.