Türkiye’de Ayırt Etme Gücü Olmayan İnterseks Küçüğe Uygulanan Genital Mutilasyon Operasyonlarının Hukuka Aykırılığı

Year 2024, Volume: 82 Issue: 3, 783 - 807, 26.09.2024

Gülşah Vardar Hamamcıoğlu

https://doi.org/10.26650/mecmua.2024.82.3.0007

Abstract

İnterseks birey, biyolojik cinsiyet kategorisindeki erkek ya da dişi kategorilerine katı şekilde uymayan, her iki kategorideki cinsiyet özellikleri ile doğmuş olan bireydir. Katı biyolojik cinsiyet kuralları dişiyi XX kromozomlarına, yumurtalıklara ve yüksek östrojen hormonuna sahip birey olarak tanımlarken; erkeği XY kromozomlarına, testislere ve yüksek androjen hormonuna sahip birey olarak tanımlamaktadır. İnterseks birey ise doğumdan itibaren kromozomlar, genital organlar ve/veya hormonal yapı bakımından biyolojinin dişi veya erkek tanımlarına uymaz. İnterseks olma, temelde bir hastalık olmayıp insanın dişi ya da erkekten başka cinsiyet özellikleriyle de var olabileceği fiziksel gerçeğini ortaya koymaktadır. Buna rağmen 20. yüzyılın ortalarından itibaren interseksielüte hastalık olarak sınıflandırılmış ve tıp profesyonelleri tarafından tedavi edilmeye çalışılmıştır. 1990’lı yıllarda ise operasyona maruz kalan ve artık yetişkin olan interseks bireyler örgütlenmeye başlayarak, interseks küçüğe uygulanan operasyonların durdurulması ve interseks bireylerin maruz kaldığı ayrımcılığın önlenmesi amacıyla çalışmalar yapmaya başlamıştır. Bu örgütlenmenin büyük oranda olmasa da bir ölçüde başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Zira bu çalışmada ele alınacağı üzere, zaman içinde bazı ülkeler hukuk sistemlerinde değişiklik yaparak operasyonları yasaklamışlar, bazıları ise üçüncü bir cinsiyetin nüfus kayıtlarına tesciline imkân veren düzenlemeler yapmışlardır. Türkiye’de ise interseks küçüğün, tıp profesyonellerinin tavsiyesi, yasal temsilcilerin kaygıları ve toplumsal baskılar nedeniyle hukuka aykırı “düzeltici operasyon” adlı operasyonlara maruz bırakıldığı Yargıtay kararlarından anlaşılmaktadır. “Türkiye’de Ayırt Etme Gücü Olmayan İnterseks Küçüğe Uygulanan Genital Mutilasyon Operasyonlarının Hukuka Aykırılığı” başlıklı bu çalışma da tümdengelim yöntemi ile ve interseks küçüğe uygulanan operasyonlarının hukuka aykırı olduğu kabulünden hareketle kaleme alınmıştır. Zira çalışmada interseks küçüğe uygulanan operasyon ve devam eden tedavilerde hukuka aykırılığın hangi yönlerden ortaya çıktığı irdelenecek, olması gereken ideal hukuk üzerine karıştırmalı hukuktan yararlanarak akıl yürütülecektir.

Keywords

İnterseks, İnterseksielüte, Rıza, Küçüğün menfaati, Tıbbî müdahale, Genital mutilasyon operasyonu

The Unlawfulness of Genital Mutilation Operations Performed On Intersex Minor Who Do Not Have The Capacity of Judgement In Turkey

Abstract

An intersex person is someone who is born with sex characteristics that do not strictly conform to the biological sex categories of male or female, but fall into both categories. Although strict biological gender rules define a female as having XX chromosomes, ovaries, and high levels of the hormone oestrogen, they define a male as having XY chromosomes, testes, and high levels of hormone androgen. An intersex person does not fit the biological definition of a male or female in terms of chromosomes, genital organs, and/or hormonal structure from birth. Being intersex is not, in fact, a disease, but the physical fact that a person can exist with sex characteristics other than male or female. Nevertheless, since the mid-20th century, intersexuality has been classified as a disease, and medical professionals have attempted to treat it. In the 1990s, intersex people who were subjected to the operation and who are now adults, started to organise themselves to work to stop the operations performed on intersex minors and to prevent discrimination against intersex people. It is possible to say that these efforts have been successful to some extent, although not to a great extent. As will be discussed in this study, some countries have made changes to their legal systems and banned operations, while others have made regulations allowing the registration of a third gender in the civil registry. As understood from the decisions of Court of Appeal, intersex minors in Turkey are also exposed to unlawful so-called “corrective operation” with the advice of medical professionals because of the concerns of legal representatives and social pressure. This study titled “The Unlawfulness of Genital Mutilation Operation Performed On Intersex Minor Who Do Not Have The Capacity Of Judgement in Turkey” was written deductively and based on the assumption that genital mutilation operations performed on intersex minors are unlawful. This is because the study will examine the unlawful aspects of the operations and ongoing treatments that are performed on intersex minors and will be argued de lege ferenda with comparative law.

Keywords

Intersex, İntersexuality, Consent, Superior interests of the minor, Medical intervention, Operation of genital mutilation

References

• Adamietz L ve Remus J, ‘Begrifflichkeiten und Bedeutungswandel von Transund Intergeschlechtlichkeit in der Rechtswissenschaft’, in Gutachten: Begrifflichkeiten, Definitionen und disziplinäre Zugänge zu Trans- und Intergeschlechtlichkeiten Begleitmaterial zur Interministeriellen Arbeitsgruppe Inter- & Transsexualität - Band 1 (Berlin 2017) 13-20. google scholar
• Agius S, İnsan Hakları ve İnterseks Kişiler, Avrupa Konseyi Tematik Raporu, Işıl Demirkıran (çev), (Ayrıntı 2018). google scholar
• Alçık M, ‘Türk Anayasa Mahkemesinin Trans Bireylere İlişkin Cinsiyet Değişikliği Kararları Üzerine Bir Değerlendirme’ (2019: 21) DEÜHFD Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, 18751906. google scholar
• Altun, Abdurrahim ‘Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası’ (2018:1) NEÜHFD 37-52. google scholar
• Badur E, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Özellik Gösterdiği Haller (Seçkin 2017). google scholar
• Bayraktar Z, İnterseks-Hermafrodit ve Eşcinsel Norm ve Norm Dışı Cinsellik Farklar, Nedenler, Öneriler (Motto 2021). google scholar
• Carpenter M, ‘The human rights of intersex people: addressing harmful practices and rhetoric of change’ (2016: 24) Reproductive Health Matters 74-84. google scholar
• Çavdar P, ‘Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü” (2016: 22 (3)) MÜHFD-HAD Özel Sayı, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan 735-764. google scholar
• Dahlman, C ve Janssen-Schmidchen G, ‘Operationsverbot bei Varianten der Geschlechtsentwicklung bis zur Einwilligungsfähigkeit’ (2019:167) Monatsschr Kinderheild 591-597. google scholar
• Dede E, Tıp Hukukunda Çocuk Hastaların Hakları (Seçkin 2017). google scholar
• Dede İ, ‘Kişisel Durum Kayıtları Bağlamında Yeni Bir Soru: İnterseks Kapsayıcı Cinsiyet Kavramı Mümkün Müdür?”, iç Öcal Göktürk, Çörek Dolunay, Özlem Zeynep ve Üskül Engin (edr), Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk, Cilt 2, (Oniki Levha 2021) 239-274. google scholar
• Dede İ, ‘İnterseks Çocuklara Yönelik Cinsiyet Atama Operasyonlarında Rızanın Hukuka Uygunluğu Sorunu’ iç Göke Emir, Orhan Uğur, Aksoy Hüseyin Can (edr), Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi II. Genç Hukukçular Araştırma Sempozyumu “Ceren DAMAR ŞENEL’in Anısına” (On İki Levha 2022) 2-27. google scholar
• Doğan M, Tıbbî, Etik ve Fıkhî Yönleriyle Cinsiyet Gelişim Bozuklukları (Hermafroditizm/ İnterseksüalite/Hünsalık, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2022. google scholar
• Dural M ve Öğüz T, Kişiler Hukuku (Filiz 2022). google scholar
• Elçin Grassinger G, Türk Medeni Kanunu’nda Yer Alan Velayet Hükümleri Kapsamında Küçüğün Kişi Varlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler (Oniki Levha 2009). google scholar
• Ertin H ve Az A, ‘DSD (Hermafroditizm Olguları Üzerine Etik Tartışmalar ve Cinsellik Etiği’ iç Az Adem ve Ertin Hakan (edr), Tıbbi, Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler (İsar 2020), 63-73. google scholar
• Fausto-Sterling A., ‘The Five Sexes, Revisited - The Varieties of Sex Will Test Medical Values and Social Norms’ (July/August 2000) The Sciences, 17-23. google scholar
• Garland F ve Travis M, ‘Legislating intersex equality: building the resilience of intersex people through law’ (2018: 38) Legal Studies 587-606. google scholar
• Gençcan Ö U, Velâyet Hukuku (Yetkin 2023). google scholar
• Gençcan Ö U, Çocuk Hukuku (Yetkin 2021). google scholar
• Ghattas D, İnterseks Bireylerin İnsan Haklarını Savunmak, Belgin Günay (çev) (Ayrıntı 2016). google scholar
• Ghattas D, ‘Intergeschlechtlichkeit im Internationalen Menschenrechtsdiskurs’, in Gutachten: Begrifflichkeiten, Definitionen und disziplinäre Zugänge zu Trans- und Intergeschlechtlichkeiten Begleitmaterial zur Interministeriellen Arbeitsgruppe Inter- & Transsexualität- Band 1 (Berlin 2017) 76-110. google scholar
• Gsell B, Kruger W, Lorenz S ve Reymann C, Beck-Online GrossKommentar BGB (Becks 2020). google scholar
• Hakeri H, Tıp Hukuku, Cilt I, Genel Hükümler (Seçkin 2022). google scholar
• Huber P, Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: BGB, Band 10: Familienrecht II §§ 1589-1921 (Beck 2024). google scholar
• Janetti M, Althaus A, Hulverscheidt M, Gobet R, Streuli J ve Condrau F, ‘Doctors, families and the industry in the clinic: the management of ‘intersex’ children in Swiss paediatric medicine (1945-1970)’ (2021: 65) Medical History 286-305. google scholar
• Kahraman Z, ‘Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahaleye Hastanın Rızası’ (2016:1) İnÜHFD 479-510. google scholar
• Karakaş, F, Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar (Ankara 2015). google scholar
• Karkazis K, ‘Fixing Sex: Intersex, Medical Authority, and Lived Experience’ (2008) Duke University Press 814-815. google scholar
• Kocayusufpaşaoğlu N, Türk Hukukunda Transseksüeller Nüfus Kütüğündeki Cinsiyet Kaydının Düzeltilmesi için Dâva Açabilir mi? (Filiz 1986). google scholar
• Koçak Diker D, ‘Çocuklara Yönelik Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluk Şartları’ (2023:14) İnÜHFD 218-231. google scholar
• Koru O, ‘Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğu: Endikasyon Şartı’ (2021:12) İnÜHFD 491-500. google scholar
• Mestre Y, ‘The Human Rights Situation of Intersex People: An Analysis of Europe and Latin America’ (2022-11: 317) Social Sciences 1-18. google scholar
• Metin S, Biyo-Tıp Etiği ve Hukuk, (Oniki Levha 2010). google scholar
• Metin S, ‘Türk Medeni Kanunun’da Madde: 40: Cinsiyet Değiştirir (mi)?’ iç Az Adem ve Ertin Hakan (edr), Tıbbi, Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler (İsar 2020) 75116. google scholar
• Newbould M, ‘When Parents Choose Gender: Intersex, Children, And The Law (2017: 24) Medical Law Review 474-496. google scholar
• Oğuzman K, Seliçi Ö ve Oktay Özdemir S, Kişiler Hukuku (Filiz 2022). google scholar
• Okyar D, ‘İnterseks Küçüğe Uygulanan Genital Rekonstrüktif Cerahhi Müdahalenin Hukuka Uygunluğu Meselesi’ (2022:1) SÜHFD 161-193. google scholar
• Özay H, ‘Cinsiyet Değiştirmenin İslam Hukukundaki Hükmü’ iç Az Adem, Ertin Hakan (edr), Tıbbi, Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler (İsar 2020), 117-147. google scholar
• Özbey H, ‘Cinsel Gelişim Sorunları: Küçük Hastalar, Büyük Kararlar’, iç Az Adem, Ertin Hakan (edr), Tıbbi, Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler (İsar 2020), 55-62. google scholar
• Özcan Büyüktanır B, Çocuğun Kişilik Hakkı ve Çocuğun Kişilik Hakkının Hukuka Aykırı Fillere Karşı Korunması (Yetkin 2019). google scholar
• Özkan S, ‘Cinsiyet Geçiş Sürecinin Hukuki ve Toplumsal Boyutu: Haklar ve İhlaller’ (2017:1) YÜHFD, 55-84. google scholar
• Plett K, ‘Intergeschlechtlichkeit aus juristischer Perspektive’ in Julia Koll, Jantine Nierop, Gerhard Schreiber (Hg), Diverse Identität (2018) Crea Media 67-79. google scholar
• Reis E, ‘Did Bioethics Matter? History Of Autonomy, Consent, And IntersexGenital Surgery’ (2019: 27) Medical Law Review, 658-674. google scholar
• Schumann K, ‘Inter, Kindeswohl und die Kinder- und Jugendhilfe’ (2021:2) Sozial Extra 99-102. google scholar
• Serozan R, Çocuk Hukuku (Vedat 2017). google scholar
• Şenocak Z, ‘Küçüğün Tıbbî Müdahaleye Rızası’ (2001:4) AÜHFD 65-80. google scholar
• Şenol A, ‘Sünnet ve Çocuğun Menfaati’ (2019:2) MÜHFHAD Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal Armağanı 1337-1357. google scholar
• Turan Başara G, ‘Türk Medenî Kanununun 40. Maddesi Kapsamında Cinsiyet Değişikliği ve Hukukî Sonuçları’ (2012:103) TBB Dergisi 245-266. google scholar
• Türker H, İnterseks Çocuklara Yönelik Tıbbi Müdahale Sorunu Bağlamında Toplumsal Cinsiyet ve Beden (Ayrıntı 2015). google scholar
• Voß H, ‘Intersexualität und Transsexualität in der Biologie’, in Gutachten: Begrifflichkeiten, Definitionen und disziplinäre Zugänge zu Trans- und Intergeschlechtlichkeiten Begleitmaterial zur Interministeriellen Arbeitsgruppe Inter- & Transsexualität - Band 1. (Berlin 2017) 20-25. google scholar
• Winter P, ‘Intersex Legal Activism United Nations On The Human Rights Of Intersex People’ (2022:18), The Age of Human Rights Journal 181-197. google scholar
• Yenerer Çakmut Ö, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Ceza Hukuku Açısından İncelenmesi (Legal 2003). google scholar
• Yılmaz C, Velayet Hukuku (Seçkin 2023). google scholar
• Yılmaz Ç M, Ayırt Etme Gücüne Sahip Küçüğün Bedenvarlığı Üzerindeki Tasarrufları (Yetkin 2023). google scholar
• Yücel Ö, Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları (Seçkin 2018). google scholar