AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU KARARLARINDA “CHILLING EFFECT” KAVRAMI

Yıl 2021, Cilt: 39, 105 - 134, 31.03.2022

Fatih Süngü

Öz

Caydırıcı etki, bireyin gelecekte yaptırıma uğramamak için belirli temel hak ve özgürlüklerini kullanmaktan veya belirli hareketleri yapmaktan kaçınması halinde meydana gelir. Bireyin vazgeçtiği bu davranışlar aslında hukuken meşru davranışlardır. Bu kavram Amerikan hukukunda doğmuş, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi kararlarında kendisine yer bulmuştur. Öncelikli olarak kavramın isimlendirmesinde yapılan farklı yaklaşımlar göze çarpar. Bununla birlikte kavramın bireysel başvuru yolunda nasıl ele alındığı ve caydırıcı etkinin ne zaman temel hak ve özgürlük ihlali anlamına geldiği önemlidir. Bu çalışmada caydırıcı etki kavramının isimlendirmesi, Amerikan hukukunda nasıl anlaşıldığı üzerinde kısa bir inceleme ve bireysel başvuru yolunda nasıl ele alındığı hususlarında incelemelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

caydırıcı etki, caydırıcılık, sosyal uyumluluk, demokratik toplum düzeninde gereklilik, bireysel başvuru.

“CHILLING EFFECT” CONCEPT IN INDIVIDUAL APPLICATION JURISPRUDENCE OF EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AND CONSTITUTIONAL COURT

Öz

Chilling effect occurs when individuals are deterred from using fundamental rights or doing something particular in order to avoid a sanction may happen to them in the future. These behaviours are in fact legitimate behaviours. The concept is born in United States jurisprudence and has its place in European Court of Human Rights and Turkish Constitutional Court jurisprudence. Different approaches about the name of the concept attract attention. In addition, it is important to determine when chilling effect cause breach of the fundamental rights in individual application. The naming of chilling effect, how it is understood in United States jurisprudence and how it is perceived in individual application procedure are assessed in this study.

Anahtar Kelimeler

chilling effect, deterrence, social compliance, necessity in a democratic society, individual application.

Kaynakça

• Anayurt, Ömer: Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004.
• Anayurt, Ömer: Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Başol, Kemal: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Düzeninde Basın Özgürlüğü ve Gazetecilerin Haber Kaynaklarını Açıklamama Güvencesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Baumbach, Trine: “Chilling Effect as a European Court of Human Rights’ Concept in Media Law Cases”, Bergen Journal of Criminal Law and Criminal Justice, C: 6, S. 1, 2018, s. 92-114.
• Broeksteeg, Hansko: “Freedom of Assembly and Association”, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Editörler: Pieter Van Dijk,Fried Van Hoof, Arjen Van Rijn, Leo Zwaak, 5. Edition, Intersentia, 2018, s. 813-835.
• Cendic, Kristina/Gosztonyi, Gergely: “Freedom of Expression in Times of Covid-19: Chilling Effect in Hungary and Serbia”, Journal of Liberty and International Affairs, C. 6, S. 2, 2020, s. 14-29.
• Didinmez, Mehmet Alp: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Üç Aşamalı Testi”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, C. 1, S. 1, 2021, s. 149-174.
• Dolich, Michael N.: “Alleging a First Amendment Chilling Effect to Create a Plaintiff’s Standing: A Practical Approach”. Drake Law Review, C. 43, S. 1, 1994, s. 175-190.
• Duymaz, Erkan: “İfade Özgürlüğü vs İfade Özgürlüğü: AİHM’in Kaboğlu ve Oran/Türkiye Kararı Üzerine Gözlemler”. Anayasa Hukuku Dergisi, C. 8, S. 15, s. 193-221.
• Elmasulu, Dilek Ece: Türk ve Amerika Birleşik Devletleri Hukukunda Şeref ve Haysiyete İnternet Yoluyla Saldırıdan Doğan Sorumluluk Davalarında Milletlerarası Yetki, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Erdoğan, Murat: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu, Lykeion Yayınları, Ankara, 2019.
• Eren, Abdurrahman: Özgürlüklerin Sınırlanmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2004.
• European Comission; 2021 Rule of law report - Communication and country chapters. Raporlara şu siteden ulaşılmıştır: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report/2021-rule-law-report-communication-and-country-chapters_en. Erişim Tarihi: 03/02/2022.
• European Comission: Communication from the Commission to the European Parliament, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Empty, COM(2021) 700 final, Brussels, 20.7.2021, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1634551652872&uri=CELEX%3A52021DC0700. Erişim Tarihi: 03/02/2022.
• Gözler, Kemal: Hukukun Genel Teorisine Giriş (Hukuk Normlarının Geçerliliği ve Yorumu Sorunu). US-A Yayıncılık, Ankara, 1998.
• Hafızoğulları, Zeki: “Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu ve Sınırları Sorunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 35, S. 1, 1978, s.235-279.
• Hafızoğulları, Zeki/Özen, Muharrem: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, US-A Yayıncılık, Ankara 2018.
• Hazar, Zeynep: İnsan Hakları Çatışmalarının Dengelenmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulaması, Adalet Yayınları, Ankara, 2021.
• İçel, Kayıhan/Sokullu Akıncı, Füsun/Özgenç, İzzet/Sözüer, Adem/Mahmutoğlu, Fatih S./Ünver, Yener: İçel Yaptırım Teorisi, 3. Kitap, 2. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2002.
• Karan, Ulaş: İfade Özgürlüğü (Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 2), Avrupa Konseyi, Ankara, 2018.
• Kinsley, Jennifer, M.: “Chill”, Loyola University Chicago Law Journal, C. 48, 2016, s. 253-290.
• Kos, Katarzyna: “Evolution or Entropy of the Concept of Chilling Effect? – Polish Perspective”, Teisė, C. 110, 2019, s. 168-177.
• Köküsarı, İsmail: Anayasal Hakların Çatışması, Adalet Yayınları, Ankara, 2020.
• Lavrysen, Laurens: “System of Restrictions”. Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Editörler: Pieter Van Dijk,Fried Van Hoof, Arjen Van Rijn, Leo Zwaak, 5. Edition, Intersentia, 2018, s. 307-330.
• Mathews, David J.: “Constitutional Law - Civilians' Claim that Army's Datgathering System Works a Chilling Effect on Their First Amendment Rights Held Not Be a Justiciable Controversy Absent Showing of Objective Present Harm or Threat of Future Harm”, Villanova Law Review, C. 18 S. 3, 1973, s. 479-490.
• Mecit, Nehare/Mecit, Kemal: “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Kamu Görevlilerinin İfade Özgürlüğü ve Yargı Mensupları”, TAAD, S. 33, 2018, s. 827-861. Özenç, Berke: “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Özgürlüğü ve Mekân Yasakları”, İÜHFM, C. LXXIII, S. 2, 2015, ss. 87-134.
• Pech, Laurent: The Concept Of Chilling Effect (Its Untapped Potential to Better Protect Democracy,The Rule Of Law, And Fundamental Rights In The EU), 2021, s. 4. (https://www.opensocietyfoundations.org/uploads/c8c58ad3-fd6e-4b2d-99fa-d8864355b638/the-concept-of-chilling-effect-20210322.pdf. Erişim Tarihi: 30/11/2021).
• Penney, Jonathon, W.: “Understanding Chilling Effects” (May 28, 2021). 106 Minnesota Law Review (2022, Forthcoming), Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3855619, Erişim Tarihi: 11/09/2021.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar: Türkiye’de Basın Özgürlüğü, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
• Salmanlı, Esra: Avukatlık Mesleği Yönünden İddia ve Savunma Dokunulmazlığı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Schauer, Frederick: “Fear, Risk and the First Amendment: Unraveling the Chilling Effect”, Boston University Law Review, C. 58, 1978, s. 685-732.
• Solove, Daniel J.: “A Taxonomy of Privacy”. University of Pennsylvania Law Review, C. 154, S. 3, 2006, s. 477-564.
• Solove, Daniel J.: “First Amendment As Criminal Procedure”, New York University Law Review, C. 82, S. 1, 2007, s. 112-176.
• Şen, Murat: Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Şirin, Tolga: Türkiye’de İfade Özgürlüğünün Tutsaklığı -2 (İfade Özgürlüğünün Yeşili), Tekin Yayınevi, İstanbul, 2021.
• “The Chilling Effect in Constitutional Law”, Columbia Law Review, C. 69, S. 5, 1969.
• “The Establishment Clause and the Chilling Effect”, Harvard Law Review, C. 133, S. 4, 2020.
• Yavuz, Can: “İnternet’teki İfade Özgürlüğüne Karşı Yükselen Tehdit: Çevirim İçi Gözetim”. Suç ve Ceza, S. 4, 2019, s. 169-196.