İbn Hâleveyh’in el-Muhtasar Fî Şevazzi’l-Kur’ân Adlı Eserinde Kıraatlere Yaklaşımının İncelenmesi (Duhâ-Nâs Sûreleri Örneğinde)

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 15, 23.01.2020

Nesrişah Saylan

Öz

Bu çalışmada İbn Hâleveyh’in Muhtasar fî
şevâzzi’l-Kur’ân adlı eserinde Duhâ ve Nâs sûreleri arasındaki âyetlerde
zikredilen kıraat vecihlerine yaklaşımı tespit edilecektir. İbn Hâleveyh,
IV/X.  asırda yaşamış olan âlimlerden
biridir. Lügat, nahiv ve kıraat alanlarında derinleşen müellif, bu alanlarla
ilgili birçok eser telif etmiştir. Bu eserlerden biri olan Muhtasar fî
şevâzzi’l-Kur’ân, kıraatler konusunda temel kaynaklardan biridir. Müellif,
bu eserinde Fâtiha sûresinden Nâs suresine kadar ayetlerde geçen şâz kıraatleri
nakletmiştir. İbn Hâleveyh, kıraatlerin naklinde genel olarak okuyuşun nisbet
edildiği kişileri zikretmiştir. O, bu okuyuşlarda Nebi (s.a.s.), sahabe ve
tabiûndan nakledilen kıraatleri aktarmıştır. Bunların yanında müellif, aşere
kurrâsından olan kıraat âlimlerine ve onların râvilerine nisbet edilen şâz
okuyuşlara da yer vermiştir. Genel olarak kıraatleri okuyanlara nisbet etmekle
yetinen müellif kıraatlerle ilgili herhangi bir değerlendirme yapmamıştır.
Ancak lügat ve dil âlimlerinin önde gelenlerinden biri
olan İbn Hâleveyh bazen dilsel vecihlerle kıraatlerin tevcihini yapmıştır. Bu
bağlamda Arap kelamı ve şiiri, sarf ve nahiv kuralları, lehçelerden faydalanmış
bazen de dil âlimlerinin görüşlerine yer vererek kıraatlerin tevcihini
yapmıştır. Müellif, bazen de nakli delillerden Hz. Peygamberin sözleri ve
sahabenin okuyuşundan delil getirerek kıraatlerin tevcihini yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an

Kaynakça

• EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî (ö. 745/1344). Bahru’l-muhît (I-VIII). thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.FERRÂ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd (ö. 207/822). Me‘âni’l-Kur’ân (I-III). Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1983.İBN CİNNÎ, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî (ö. 392/1002). el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ (I-II). thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.İBN HÂLEVEYH, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘.Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, , tsz.İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân thk. İhsan Abbâs, Beyrût: Dâru Sâdır, 1398/1978.İBN MANZÛR, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. Kahire: Dâru’l-meârif, 1119.İBNU’L-CEZERÎ, Şemsuddîn Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Ali. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. G. Bergstraesser, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.İBNÜ’L-ENBÂRÎ, Kemaleddin Abdurrahman b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-üdebâ, thk. İbrâhim Samerrai. Zerka: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.İBNÜ’L-KIFTÎ, Ebü’l-Hasan Cemaleddîn Ali b. Yusuf b. İbrâhîm. İnbâhü’r-ruvât alâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1406/1986.KURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyîn limâ tedammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.KİRMÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-Kırâât. thk. Şimrân el-Acelî, Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ, ts.MUHSİN el-EMÎN, Ebû Muhammed el-Bâkır Muhsin b. Abdilkerîm b. Alî el-Hüseynî el-Âmilî. A‘yânü’şî‘a. thk. Hasen el-Emin. Beyrut: Dâru’t-Taâruf, 1406/1986.RÂZÎ, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Ğayb=et-Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1981.
• SÜYÛTÎ, Celâleddîn Ebû Bekr b. Muhammed. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’I-Fazl İbrahim. Beyrut: ts.TABERÎ, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân = Tefsiru’t-Taberî. tahk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2001.TEMEL, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.TURAL, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.UKBERÎ, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullâh b. Hüseyin b. Abdullâh (ö. 616/1219). İ‘râbü’l-Kırââti’ş-Şevâz (I-II). thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417/1996.YÂKÛT el-HAMEVÎ, Şihâbüddîn Ebû Abdillâh b. Abdillâh er-Rûmî. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslami, 1414/1993.ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. tahk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.