Hicrî İlk Asırdan Bir Hoca-Öğrenci Portresi: Hz. ʻÂişe-Mesrûḳ b. el-Ecdaʻ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 508 - 537, 20.07.2020

Yunus Gördük

Öz

Öz

Bu
makalede Hz. ʻÂişe
ile Mesrûḳ b. el-Ecdaʻ arasındaki çok özel Hoca-Öğrenci ilişkisi incelenmiştir.
Mesrûḳ’un rivâyetlerindeki satır arası bilgilerin bir arada göz önüne
alınmasıyla ortaya çıkan bu ilişki sahâbenin tabiûna yaptığı üstadlığın en
güzel örneklerinden biridir. Mesrûḳ’un mânevî dünyasında Hz. ʻÂişe’nin çok
önemli bir yeri vardır. Hz. ʻÂişe’nin de ona hem muhabbetinin hem de hürmetinin
olduğu anlaşılmaktadır. Mesrûḳ’un daha çok Kûfe ve
çevresinde yaşadığı düşünüldüğünde; Medîne’de bulunan Hz. ʻÂişe’den farklı
zamanlarda, farklı konularda ve çok sayıda rivâyet yapması dikkate şayandır.
İlmî meseleleri öğrenmek için Basra’ya ve Şam’a yolculuklar yaptığı belirtilen Mesrûḳ’un Medîne’ye de bu niyetle seferler yapmış
olduğu kuvvetle muhtemeldir. Görüşmeler esnasında Hz. ʻÂişe’nin Mesrûḳ’la ve
diğer misafirlerle perde arkasından muhatap olduğu anlaşılmaktadır. Hz. ʻÂişe’nin
Medîne’deki evi; hac seyahatleri sırrasında ise onun bulunduğu çadır herkese
açık bir mektep ve ilim merkezi vazifesi görmüştür. Kendisine her türlü mahrem
âilevî meselenin de sorulduğu Hz. ʻÂişe, müminlerin annesi sıfatıyla bunlara
cevap vermiştir. Mesrûḳ’un bir ilim talibi ve sahâbî öğrencisi olarak Hz. ʻÂişe’den
son derece önemli bilgiler alıp kendinden sonraki nesillere aktardığı
görülmektedir. Bunların arasında sadece ondan intikal eden hadîslerin ve özel
hatıraların bulunması ayrıca önemlidir. Rivâyetlerine bakıldığında Mesrûḳ’un,
Hz. ʻÂişe’nin yanında çeşitli gözlemler yapacak kadar çok zaman geçirdiği
anlaşılmaktadır. Bugüne ulaşan bütün İslâmî ilimler müktesebatının temelleri,
şüphesiz ki ashâb ve onların öğrencileri olan tâbiîlerin ilmî faaliyetleriyle
atılmıştır. Hicrî ilk asırdaki eğitim-öğretim faaliyetinin informel okullarının
en müstesnalarından biri Hz. ʻÂişe’ninkidir. Onun en yakın, en sevdiği ve en
güzide öğrencilerinden birinin Mesrûḳ b. el-Ecdaʻ olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İslâmi İlimler,
Tefsir, Hadîs, Hz. ʻÂişe, Mesrûḳ, Hicrî, İlk asır, Öğretim.

Anahtar Kelimeler

İslâmi İlimler, tefsir, Hz. Aişe, Mesrûk, İlk asır, öğretim

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Portrait of a Teacher-Student From the Hijri First Century: Hazrat Aisha-Masrūq Ibn Al-Ajdaʻ

Öz

Abstract

In this article, the very special teacher-student relationship
between Hazrat Aisha and Masrūq Ibn al-Ajdaʻ is examined. This
relationship, which becomes clear when attention is paid to the detailed
informations in Masrūq's narrations (riwayats); It is one of the best examples
of teaching that the companions (sahaba) did to the tabi‘ūn
generation. In the spiritual world of Masrūq, Hazrat Aisha has a very
important place and It is understood that she has both love and respect for
him. Considering that Masrūq lives mostly in and around
Kufa; It is remarkable that he made many narrations at different times, on different
subjects, from Hazrat Aisha. It is highly probable that Masrūq, who is stated to have traveled
repeatedly to places such as Basra and Damascus to learn some religious issues,
has traveled many times to Madinah for this reason. During the conversations, Hazrat
Aisha spoke to Masrūq and other guests from the back of a curtain. The house of
Hazrat Aisha in Madinah has served as a school and learning center open to
everyone. As for the pilgrimage (Hajj) trips, her tent is on same mission. Hazrat Aisha was asked about all
kinds of private family issues and husband and wife relationships, and she
answered them as the mother of the believers (Ummu’l-muminīn). It is seen that Mesrūq, as a wisdom lover and student of companion,
received very important information from Hazrat Aisha and transferred it to the
next generations. Among these
narrations, it is also important to have hadiths and special memories that are
only conveyed by him. When the
narrations are examined, it is understood that Mesrūq
spent enough time to make various observations alongside Hazrat Aisha. The foundations of all the basic
Islamic sciences that have reached today to us are undoubtedly laid by the
scientific activities of the Companions (sahabas) and their students (tabi‘ūn).
One of the most magnificent of the informal schools of the teaching activity in
the first century is the school of Hazrat Aisha. It is understood that one of
her closest, favorite and most distinguished students was Mesrūq.

Keywords: Islamic Sciences, Tafsir, Hadith, Hazrat Aisha, Mesrūq, Hijri
First century, Teaching.

Anahtar Kelimeler

Islamic Sciences, Tafsir, Hadith, Hazrat Aisha, Mesrūq, Hijri First century, Teaching

Proje Numarası

-

Kaynakça

• ʻAbdullah İbnü’l-Mübârek, Ebû Abdurrahman el-Mervezî. ez-Zühd ve’r-rekâik. Thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Abdürrezzak es-San‘ânî, İbn Hümam Ebû Bekir el-Himyerî el-Yemânî, el-Musannef, thk. Habîburrahman el-A’zamî. 11 cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Âcûrrî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hüseyin b. ʻAbdullah el-Bağdâdî. eş-Şerîa. Thk. ʻAbdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Dümeycî. 5 cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1420/1999 . Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah İbn Muhammed b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût/Âdil Mürşid vd. 45 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasan Nûreddin el-Herevî. Şerhu’ş-Şifâ. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Half. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh. Thk. Ebû Lübâbe Hüseyin. 3 cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1986.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali el-Husrevcirdî el-Horasânî. Şuʻabu'l-iman. Thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 cilt. Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali el-Husrevcirdî el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Mahmûd Abdülkadir ‘Atâ. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali el-Husrevcirdî el-Horasânî. el-Esmâu ve’s-sıfât. Thk. ʻAbdullah b. Muhammed el-Hâşidî. 2 cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1993.
• Bozkurt, Üsame. Mesruk b. el-Ecda' ve Hadisçiliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Bozkurt, Üsame. “Tâbiîn Âlimi Mesrûḳ b. el-Ecda’ın Hadis İlmine Katkısı ve Rivayetlerine Dair Verilerin Değerlendirilmesi”. 6. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı. Ed. Kadri Budak/Sabri Eğe. 4/29-45. İstanbul: İLEM, 2017.
• Buhârî, Ebû ʻAbdullah İsmail b. İbrahim el-Cu’fî. Sahihu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nasır en-Nasır. 9 cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2002.
• Buhârî, Ebû ʻAbdullah İsmail b. İbrahim el-Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. Thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 8 cilt. Haydarâbad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmanîyye, ts.
• Dârimî, Ebû Muhammed b. Abdillah b. Abdirrahman b. Fadl b. Behrâm b. Abdüssamed. Sünenu Dârimî. Thk. Hasan Selim Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Suûdî Arabistan: Dâru'l-Muğnî, 2000.
• Ebu’l-Abbâs el-Asamm/İsmâil es-Saffâr. Mecmûʻ. Thk. Nebîl Saʻduddîn Cerrâr. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2004.
• Ebû Bekir ed-Dîneverî, Ahmed b. Mervân. el-Mücâlesetu ve cevâhiru’l-İlm. Thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl-i Süleyman. 10 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419/1998. Ebû Nu‘aym Ahmed b. ʻAbdullah b. Ahmed el-Isbahânî. Hilyetü’l-evliya ve tabakâtu’l-asfiyâ. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî/Dâru’l-Fikr/Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1989.
• Ebû Nu‘aym Ahmed b. ʻAbdullah b. Ahmed el-Isbahânî. Müsnedü Ebî Hanîfe. Thk. Nazar Muhammed el-Firyâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1415/1994.
• Ebû Nu‘aym Ahmed b. ʻAbdullah b. Ahmed el-Isbahânî. et-Tıbbu’n-Nebevî. Thk. Mustafa Hızır Dönmez et-Türkî. 2 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Ebû Yaʻlâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsnî el-Mûsılî. Müsned. Thk. Hüseyin Selim Esed. 13 cilt. Dımaşk: Dâru'l-Me'mûn li't-Türâs, 1984.
• Elmalı, Hüseyin. “Hassân b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sahâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 491-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Fayda, Mustafa. “ʻÂişe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 201-205. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Gördük, Yunus Emre. “Tabi‘ûn Döneminde Önemli Bir Müfessir: Mesrûḳ b. el-Ecda‘ (Biyografik Bir İnceleme)”. Marife 18/1 (Yaz 2018): 193-213.
• Hâkim en-Neysâbûrî. el-Müstedrek alâ’s-Sahîhayn. Thk. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• İbnü’l-‘A’râbî, Ebû Saîd. Mu‘cemu İbni’l-‘A’râbî. Thk. Abdülmuhsin b. İbrâhim b. Ahmed el-Hüseynî. Suûdi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan. Tarîhu Dımaşk. Thk. ‘Amr b. Ğarâme el-Umrevî. 80 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan. Kitâbu’l-erbaîn. Thk. Muhammed Mutîʻ el-Hâfız. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1985.
• İbn Battâl, Ebû’l Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu Sahîh-i Buhârî. Thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekir ʻAbdullah b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muhtadırîn. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû bekir ʻAbdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman. el-Kitâbu’l-Musannef fî’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Thk. Ali Mahmud Muavvıd-Adil Ahmed Abdülmevcud. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Mecdüddîn Ebu’s-Saâdet el-Mubârek b. Muhammed. Câmiʻu’l-ʻusûl fî ehâdîsi’r-Resûl. Thk. Abdülkadir el-Arnavût. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1969-1972.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Şihabüddin Ahmed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. b. Ahmed et-Temîmî el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân. Thk. Şuayb el-Arnavut. 18 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1988.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak es-Sülemî. Sahîhu İbn-i Huzeyme. Thk. Muahmmed Mustafa el-‘A’zamî. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak es-Sülemî. Kitâbu’t-tevhîd. Thk. Abdülaziz b. İbrahim eş-Şehvân. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1994.
• İbn Mâce, Ebû ʻAbdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Râhûye, Ebû Yakub İshâk b. ibrahim b. Mahled b. İbrahim el-Hanzalî. Müsnedu İshâk b. Râhûye. Thk. Abdülgafur b. Abdülhak el-Belûşî. 5 cilt. Medine: Mektebetü’l-İman, 1991.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed el-Hâşimî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir ʻAtâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk. Kitâbu’l-elfâz. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1988.
• Kastalânî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. İrşâdu’s-sarî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 cilt. Mısır: Matbaatu’l-Kübra el-Emîriyye, 1906.
• Mâlik b. Enes. Muvatta (Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî rivâyeti). Thk. Abdülvehhab Abdüllatif. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Ma‘mer b. Ebî ‘Amr Râşid el-Ezdî. el-Câmi‘ (Abdürrezzak’ın el-Musannef’inin 10 ve 11. cildi olarak neşredilmiştir.). Thk. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mizzî, Cemalüddin Ebu’l-Haccac Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-kemal fî esmâi’r-rical. Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen. Thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 9 cilt. Halep: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Hasan Abdülmün'im eş-Şiblî. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâi ve’l-luğât. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-‘ulûm. 3 cilt. b.y: y.y., ts.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr. ed-Dürrü'l-mensûr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Süfyan es-Sevrî, Ebû ʻAbdullah b. Saîd b. Mesrûḳ. Tefsîru Süfyan es-Sevrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub. el-Mu’cemu’l-kebîr. Thk. Hamdi b. Abdilmecid es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub. el-Mu’cemu’l-evsat. 10 cilt. Kâhire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub. ed-Duâ. Thk. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1992.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Şerhu me‘âni’l-âsâr. Thk. Muhammed Zührî en-Neccâr/Muhammed Seyyid Câdu’l-Hakk. 5 cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1414/1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa es-Sevre. el-Câmiu’s-Sahîh (Sünenü Tirmizî). 5 cilt. Mısır: Şirketü’l Mektebe ve Matbaati Mustafa el-Bâbî’l-Halebî, 1975.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak Ebu’l-Feyz Murtazâ. Tâcu’l-arûs. 40 cilt. Beyrut: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâfu an hakâıkı ğavâmıdı’t-Tenzîl. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1407/1985.
• Zeylaʻî, Cemâlüddîn Ebû Muhammed ʻAbdullah. Tahrîcü’l-ehâdîs ve’l-âsâri’l-vâkiʻati fî tefsîri’l-Keşşâf. thk. ʻAbdullah b. Abdurrahman es-Saʻd. 4 cilt. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1414/1993.
• Elektronik Kaynak
• https://www.google.com.tr/maps/