AN ANALYSIS OF ALİ HAYDAR EFENDİ’S, THE COMMENTATOR OF MAJALLA, BOOKS ON ILM AL-SHURŪT

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 765 - 790, 20.07.2020

Ayşe Aktaş

Öz

In this article, I will analyze Ali Haydar
Efendi’s (d. 1354/1935) books on ilm al-shurūt. Ali Haydar Efendi was one of
the great legal experts who was trained in the last period of Ottoman Empire.
He wrote several books on Islamic law in addition to his juridical services in
the State. His books have made significant contributions to the science of law
and have been an inspiration to the following legal experts. Besides, Ali
Haydar Efendi was both trained in madrasa and educational institutions which
were established after the Tanzimat. Ali Haydar Efendi’s books should be
evaluated by considering all these aspects. The books that I will analyze in
this article are the last books written in the field of ilm al-shurūt. These
books are Tatbikât-ı Şer’iyye Dersi (Tatbikat-ı Şariyyah Coursebook) and
Kitab al-Mabahis al-Muhimmah fi’t-Tatbikat aş-Şariyyah va’l-Hukukiyyah. From
these books Tatbikat-ı Şariyyah Coursebook was written earlier and this
was the base of the other book. This book was the coursebook for the lesson of
Tatbikat aş-Şariyyah which was lectured by Ali Haydar Efendi in madrasah
al-qudat. Ali Haydar Efendi had studied on his other book Kitab al-Mabahis
al-Muhimmah fi’t-Tatbikat aş-Şariyyah va’l-Hukukiyyah for many years. This
book contains original information about tatbikat (tatbikat was the name of
ilm-al shurūt in the time of Ali Haydar Efendi) and so this book is the last
book written about ilm al-shurūt. That is, ilm al-shurūt ended in the Ottoman
period with Ali Haydar Efendi.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ilm al-Shurūt, Ali Haydar Efendi, Kitab al-Mabahis, Tatbikât (Practice), Ottoman

MECELLE ŞÂRİHİ ALİ HAYDAR EFENDİ’NİN ŞURÛT İLMİNE DAİR ESERLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Bu makalede
son devir Osmanlı hukukçularından olan Küçük Ali Haydar Efendi’nin (ö.
1354/1935) şurût ilmine dair yazdığı eserler incelenecektir. Ali Haydar Efendi
Osmanlı Devleti’nin son döneminde yetişmiş büyük bir hukukçudur. O, devlette
üstlendiği birçok hukukî vazifenin yanı sıra İslâm hukukuna dair birçok eser
kaleme almıştır. Yazdığı bu eserler hukuk ilmine birçok katkı sağlayıp ardından
gelen hukukçular için de ilham kaynağı olmuştur. Ayrıca Ali Haydar Efendi hem
medrese kökenli bir âlim hem de Tanzimat sonrası kurulan eğitim kurumlarında
yetişmiş bir hukukçudur. Ali Haydar Efendi’nin eserleri tüm bu
hususlar dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Ali Haydar Efendi’nin bu
makalede inceleyeceğimiz eserleri şurût ilmine dair kaleme alınmış son
eserlerdir. Bu eserler Tatbikât-ı Şer’iyye Dersi ve Kitâbü’l-mebâhisi’l-mühimme
fi’t-tatbikât-ı şer’iyye ve’l-hukukiyyedir. Bunlardan Tatbikât-ı
Şer’iyye Dersi daha önce yazılmış olup diğer eserin temelini teşkil
etmektedir. Bu kitap, Ali Haydar Efendi’nin medresetü’l-kudâtta verdiği
tatbikat-ı şer’iyye dersinde ders kitabı olarak okuttuğu bir eser özelliği
taşımaktadır. Diğer eseri olan Kitâbü’l-mebahisi’l-mühimme fi’t-tatbikât-ı
şer’iyye ve’l-hukukiyye ise Ali Haydar Efendi’nin uzun yıllar üzerinde
çalıştığı ve tatbikât alanına (Ali Haydar Efendi döneminde şurût ilminin adı
tatbikât olmuştur) dair orijinal bilgilerin yer aldığı ve de şurût ilmine dair
kaleme alınan son kitaptır. Bundan ötürü Osmanlı döneminde şurût ilminin Ali
Haydar Efendi ile sona erdiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şurût İlmi, Ali Haydar Efendi, Kitâbü'l-Mebâhis, Tatbikât, Osmanlı

Kaynakça

• AKTAŞ, Ayşe. Osmanlılar’da Şurût İlmi: Ali Haydar Efendi Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2017.
• ATALAR, Münir. “Şer‘iyye Mahkemelerine Dair Kısa Bir Tarihçe: Şer‘î Mahkeme Sicilleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 4(1980): 303-328.
• BERKİ, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye). İstanbul: Hikmet Yayınları. 1982.
• GAYRETLİ, Mehmet. Tanzimat Sonrasından Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Çalışmaları. Yayımlanmış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2008.
• HAYDAR, Hoca Eminefendizade Ali, Kitâbü’l-mebâhisi’l-mühimme fi’t-tatbikâti’ş-şer‘iyye ve’l-hukûkiyye. İstanbul: Şirket-i Mürettebiyye Matbaası. 1340.
• HAYDAR, Hoca Eminefendizade Ali, Tatbikât-ı Şer‘iyye Dersi. İstanbul: Matbaa-i Asriyye. 1333.
• HAYDAR, Hoca Eminefendizade Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Hukuk Matbaası. 1330. I-IV.
• KENANOĞLU, M. Macit. “Nizamiye Mahkemeleri”, DİA. XXXIII, 185-188.
• MARDİN, Ebul’ula. Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 2009.
• ŞENTOP, Mustafa. “Tanzimat’tan Önceki Dönemde Osmanlı Mahkemelerinin Görev ve Yetkisi”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 1(2006): 87-105.