Osmanlı Kuruluş Devri Fakihlerinden Alâeddin Esved’in Hayatı ve Eserleri

Year 2021, Volume: 7 Issue: 1, 321 - 343, 16.01.2021

Kemal Yıldız Ensar Aslan

Abstract

Alâeddin Ali Esved, Osmanlı Devleti’nin ilk medresesi olan İznik Medresesi’nin üçüncü müderrisi olarak görev yapmış ve Osmanlı muhitinde fıkıh ilmine dâir eserleri ilk olarak o kaleme almıştır. Müderrislik yaptığı uzun yıllar içerisinde aralarında Şeyhulislamlık yapmış Molla Fenâri gibi bir ilim erbâbını, önemli bir devlet adamı ve kumandan olan Çandarlı Halil Hayreddin Paşa’yı ve Arap diline dair telif ettiği eserlerle şöhret bulan oğlu Hasan Paşa gibi şahsiyetleri yetiştirmiştir. Bu makale, kuruluş devri Osmanlı ulemasından önemli bir şahsiyet olan Alâeddin Ali b. Ömer el-Esved’in (v. 800/1397) hayatını ve eserlerini tanıtmayı hedeflemektedir.

Keywords

Alâeddin Ali Esved, Hanefî Fıkhı, Medrese, İznik

References

• Akgündüz, Hasan. Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi. İstanbul: 1997.
• Aktepe, Münir. “Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/214. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Âşıkpaşazâde, Aşıkpaşaoğlu Tarihi, nşr. Hüseyin Nihal Atsız. İstanbul: M.E.B., 1992.
• Âşıkpaşazâde, Derviş Ahmed Âşıkî. Tevârih-i âli Osmân (Aşıkpaşazâde Tarihi). İstanbul: Matbaa-i âmire, 1332/1913.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü'l-‘ârifin ve Esmâü'l-müellifîn. 2 Cilt. İstanbul: 1951.
• Bedir, Murteza. “Osmanlı Tarihinin Kuruluş Asrı’nda (1389'a kadar) İlmiye’ye Dair Bir Araştırma: İlk Fakihler,” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 1. (İstanbul: Bahar, 2006), 23-39.
• Bekdemir, Sezayi. Sadrüşşeria Es-Sâni’nin Hukukçuluğu (Et-Tavzîh fi Halli Ğavâmizi’t-Tenkîh Adlı Eseri Bağlamında). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1984.
• Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Amire Matbaası, 1334/1915.
• Cici, Recep. Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları. Bursa: Arasta, 2001.
• Danışman, Zuhûrî. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. 14. Cilt. İstanbul: 1964.
• Edip Cemil Mustafa el-Azm. es-Sirru’l-Mesûn alâ Keşfi’z-zunûn. thk. Muhammed Ramazan Yusuf, Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 1. Basım, 2004.
• Edirnevi, Mehmed. Hadaiku'ş-Şakaik: Şakaik-i Nu'maniyye ve Zeyilleri. nşr. Abdulkadir Özcan. İstanbul:1989.
• el-Fihrisü’ş-şamilü li’t-türasi’l-arabiyyi’l-İslâmiyyi el-mahtût. 12 Cilt. Amman: Müessetü Ali Beyt, 2001.
• Esved, Alâeddin. el-‘İnâye fî şerhi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 590, 1b-285a.
• Esved, Alâeddin. Künûzü'l-envâr fî şerhi Rumûzi'l-esrâr. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, 1334, 1a-336a.
• Esved, Alâeddin. Şerhu’l-muğnî fî usûli’l-fıkh. Dublin: Chester Beatty Kütüphanesi, 3590, 3a-191b.
• Gelibolulu Mustafa Ali Efendi. Kitabü't-tarih-i künhü'l-ahbar. nşr. Ahmed Uğur vd. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 1997.
• Görkaş, İrfan. Cemaleddin Aksarayi’nin Hayatı ve Eserleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Günay, Hacı Mehmet. “İznikli Alaeddin Esved (Kara Hoca) Ve Osmanlı İlim Geleneğindeki Yeri,” Uluslararası İznik Sempozyumu, (5-7 Eylül 2005).
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Camiu’ş-şurûh ve’l-havâşî. 3 Cilt. Abu Dabi: 2004.
• Hoca Sadettin Efendi. Tâcü’t-Tevarih. haz. İsmet Parmaksızoğlu. , 5 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2. Basım, 1992.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Bilim Mirası. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi, 2017.
• İşpirli, Mehmet. “Lakap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/67. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Jorga, Nıcolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Çev: Nilüfer Epçeli. 5 Cilt. İstanbul: Yeditepe, 2005.
• Karabulut, Ali Rıza- Karabulut, Ahmet Turan. Dünya Kütüphanelerinde Mevcut İslam Kültür Tarihi ile İlgili Eserler Ansiklopedisi. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, ts.
• Kâtib Çelebî. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. nşr. Şerâfeddin Yaltkaya. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ty.
• Kâtip Çelebi. Süllemü’l-vusûl ilâ tabakati’l-fuhûl. 6 Cilt. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA), 2010.
• Kefevi, Mahmud b. Süleyman el-Hanefi. Ketâibü a‘lâmi'l-ahyâr min fukahâ-i nezhebi'n-Nu‘mâni'l-muhtâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1931, 1a-416b.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü'l-müellifin Teracimu musannifi'l-kütübi'l-Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1957.
• Leknevî, Abdülhay. el-Fevaidü’l-behiyye fî teracimi’l-hanefiyye. Kahire: Daru’l-kitabi’l-İslamî, ty.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi. Mecelletü’n-nisab. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 628, Kültür Bakanlığı, Tıpkıbasım, Ankara: 2000.
• Nasrattınoğlu, İrfan Ünver. Afyonkarahisar’lı Şairler, Yazarlar, Hattatlar. Ankara:1971.
• Neşrî, Mehmed. Kitab-ı Cihan-nümâ, Neşrî Tarihi. nşr. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 1987.
• Nişancı Mehmet Paşa. Nişancı Mehmet Paşa Tarihi ve Osmanlı Tarihi Zeyli. İstanbul: Kamer Neşriyat, 1983.
• Öcal, Sefa. “Alâeddin-i Esved (Kara Hoca) ve İznik Medresesi”. Türk Dünyası Tarih Dergisi 93 (Eylül, 1994).
• Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums. 17 Cilt. Leiden: Brill, 1967-2015.
• Süreyya, Mehmed. Sicilli Osmanî (Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye). 1-4 Cilt. İstanbul: Amire matbaası, 1311/1893.
• Şemseddin Sâmî. Kamûsu’l-Âlâm. 6. Cilt. Ankara: Kaşgar, Tıpkıbasım, 1996.
• Şevkâni, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-tâli‘ bi mehâsini men ba‘de’t-tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Taşköprîzâde, İsamuddin Ahmed b. Mustafa. eş-Şakâiku'n-nu'mâniyye fî ‘ulemâi'd- Devleti'l-Usmâniyye. Beyrut: Daru’l-kitabi’l-arabi, 1975.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “I. Murad”. İslam Ansiklopedisi (İA). 8/598. İstanbul: 4. Basım, 1979.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 1986.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm, Kâmûs’u Terâcim li-eşheri’r-ricâli ve’n-nisâi mine’l-‘Arabi ve’l-müsta’rabîne ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilmi lilmelâyîn, 15. Basım, 2006.