A Response to the Reform Claims in the History of Sufism: A Criticism of Neo-Sufism in the Light of Ahmad al-Tijani’s Thought of the Tariqa al-Muhammadiyyah

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 610 - 659, 20.07.2025

Abdurrahman Mıhcıoğlu

https://doi.org/10.69576/ihya.1630783

Abstract

This study will examine whether Ahmad al-Tijani, who is considered the founder of the Tijaniyya order, was a part of the reform that is claimed to have taken place in the history of Sufism in the XVIIIth century. Fazlur Rahman, one of the leading orientalists of the XXth century, claimed that there was a rupture in the history of Sufism starting from the XVIIIth century and that Sufism and its orders, which had previously presented a heterodox view, later took on a more Sunni color, and according to him, he called this new attitude neo-Sufism. Orientalists who followed him claimed that Ahmad ibn Idris (d. 1253/1837) and Muhammad ibn Ali al-Sanusi (d. 1276/1859) pioneered this reform and added Ahmed al-Tijani’s name to theirs. In response to these claims, the concept of al-Tariqa al-Muhammadiyya, which has been put forward in connection with the concept of neo-Sufism, has been traced in the history of Sufism, and the place of the concepts of yaqaza, khatm al-walaya and ijtihad, which have been considered in connection with this concept and which Mark Sedwick, one of the contemporary researchers of the history of Sufism, used as a basis for the aforementioned reform claim, has been determined both in the general history of Sufism and in the scientific tradition that al-Tijani inherited. It has also been proven that the reform claims put forward around the concept of neo-Sufism do not find a response in the specific thought of Ahmad al-Tijani. In addition, the equivalents of these concepts in the history of Sufism in general and in the history of Maghreb Sufism have been touched upon, and the central position of the Quran and Sunnah-centered Sufism in the history of Maghreb Sufism, contrary to the claims of Fazlur Rahman and some of his successors, has been mentioned. The ideas of Ahmad ibn Idris and Muhammad ibn Ali al-Sanusi have been included in terms of their connections with al-Tijani. Since the focus of the study is al-Tijani’s thought, the ideas of these two founders of the order have not been analyzed in depth.

Keywords

Sufism , Ahmad al-Tijani , al-Tariqa al-Muhammadiyya , Neo-sufism , Yaqaza , Ijtihad , Khatm al-walaya , Ahmad ibn Idris , Muhammad ibn Ali al-Sanusi

Ethical Statement

This article is derived from the doctoral dissertation titled “The Life, Works, and Views of Ahmad Tijani.” It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Tasavvuf Tarihinde Reform İddialarına Bir Cevap: Ahmed et-Ticânî’nin Tarîkat-ı Muhammediyye Düşüncesi Işığında Neo-Sufizm Eleştirisi

Abstract

Bu çalışmada, Ticâniyye tarikatının müessisi kabul edilen Ahmed et-Ticânî’nin, tasavvuf tarihinde XVIII. asırda gerçekleştiği iddia edilen reformun bir parçası olup olmadığı incelenecektir. XX. Asrın önde gelen oryantalistlerinden Fazlur Rahman, XVIII. asırdan itibaren tasavvuf tarihinde bir kırılma yaşandığını ve daha önce heteredoks bir manzara arz eden tasavvuf ve tarikatların bilahare sünni bir renge büründüğünü iddia etmiş ve bu yeni tavrı neo-sufizm olarak adlandırmıştır. Onu takip eden oryantalistler, Ahmed b. İdris (v. 1253/1837) ile Muhammed b. Ali es-Senûsî’nin (v. 1276/1859) bu reforma öncülük ettiğini öne sürmüş ve bunların yanına Ahmed et-Ticânî’yi de eklemişlerdir. Bu iddialara mukabil bu makalede neo-sufizm ile irtibatlı olduğu öne sürülen et-Tarîkatü’l-Muhammediye ıstılahının tasavvuf tarihindeki izi sürülmekte, bilahare bu kavram kapsamında mütalaa edilen ve muasır tasavvuf tarihi araştırmacılarından Mark Sedwick’in zikri geçen reform iddiasına dayanak olarak kullandığı yakaza, hatmü’l-velâye ve ictihad kavramlarının gerek genel manada tasavvuf tarihinde ve gerekse Ticânî’nin tevarüs ettiği ilmi gelenekteki mevkii tespit edilmektedir. Neo-sufizm ıstılahı etrafında öne sürülen reform iddialarının Ahmed et-Ticânî’nin fikriyatı özelinde karşılık bulmadığı da ispatlanmıştır. Ayrıca bu kavramların genelde tasavvuf tarihi özelde Mağrib tasavvuf tarihindeki karşılıklarına temas edilmiş, Kur’an ve sünnet merkezli tasavvuf anlayışının Fazlur Rahmân ve kısmen onu takip eden araştırmacıların iddiasının aksine Mağrib tasavvuf tarihindeki merkezi konumuna değinilmiştir. Ahmed b. İdrîs ile Muhammed b. Ali es-Senûsî’nin fikriyatına ise Ticânî ile irtibatlı oldukları noktalarda yer verilmiştir. Çalışmanın mihverini Ticânî’nin düşüncesi teşkil ettiği için bu iki tarikat müessisinin fikriyatı derinlemesine tahlil edilmemiştir.

Keywords

Tasavvuf , Ahmed et-Ticânî , Tarîkat-ı Muhammediyye , Neo-Sufizm , Yakaza , İctihad , Hatmü’l-velâye , Ahmed b. İdrîs , Muhammed b. Ali es-Senûsî

Ethical Statement

Bu makale Ahmed Ticani Hayatı Eserleri Görüşleri başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

• Abderî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Medhal li-İbni’l-Hâc, Kahire, Mektebetü Dârü’t-Türâs, trs.
• Abdülvehhâb, Hasan Hüseyin, Hülâsatü Târihi Tûnis, Tûnis: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyeti’ş-Şarkiyye, 1373.
• Adnani, Jillali, La Tijâniyya (1781-1880) Les Origines d’un Confrérie Religieuse a Maghreb, Ribat: Marsam, 2007.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb Arnavud-Âdil Mürşid, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2009.
• Apaydın, H. Yunus, “İbn Abdüsselâm, İzzeddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19/284-287, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Avcı, Seyit, Sûfîlerin Hadis Anlayışı: Bursevî Örneği, Konya, Ensar Yayıncılık, 2004.
• Aydın, Ahmet, “18. Yüzyıl İhyâ Hareketleri: Şah Veliyyullah Dihlevî Örneği”, Modernleşme Protestanlaşma ve Selefîleşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması, ed. Mürteza Bedir-Necmettin Kızılkaya-Merve Özaykal, 219-240, İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Ayhan, Mehmet, İbn Arabî ve Hadis, İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2022.
• Ayhan, Mehmet, “Fütûhât-ı Mekkiyye’de Keşf Yoluyla Nakledilen Hadisler”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 1/1 (2015).
• Ayyâşî, Abdullah b. Muhammed, er-Rıhletü’l-‘ayyâşiyye (1661-1663), Ebû Zabî: Dârü’s-Süveydî, 2006.
• Baltacı, Halil, Necmeddîn Dâye Râzî: Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Batran, Aziz A., The Qadiriyya Brotherhood in West Africa and The Western Sahara, Ribat: Publications de l’Institut des Etudes Africaines, 2001.
• Bekrî, Mustafa b. Kemâleddîn, es-Süğaru’d-dürriyü’l-bessâm fî-men yechelü min nefsihi’l-makâm ve hüve min ehli’r-rüsûhi fi’l-makâm, el-Ke’su’r-râik fî sebebi ihtilâfi’t-tarâik içinde, thk. Muhammed Abdülkâdir Nassâr, Kâhire: Dârü’l-İhsân, 2016.
• Berrâde, Ali Harâzim Ebü’l-Hasen b. el-Arabî el-Mağribî, Cevâhirü’l-me‘ânî ve bülûğü’l-emânî fî feyzi Seyyidî Ebi’l-Abbâs et-Ticânî, thk. Muhammed er-Râdî Gennûn, Ribât: Matba‘atü’l-Ma‘ârifi’l-Cedîde, 2017.
• Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-sîretü’l-Ahmediyye, thk. Muhammed Rahmetullâh Hâfız Muhammed Nâzım en-Nedvî, Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 2015.
• Buehler, Arthur F., Sufi Heirs of the Prophet: The Indian Naqshbandiyya and the Rise of the Mediating Sufi Shaykh, Columbia: University of South Carolina Press, 2008.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, Sahîhü’l-Buhârî, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Câmî, Abdurrahmân b. Ahmed b. Muhammed, Şerhü’l-Câmî alâ Füsûsu’l-hikem, thk. Âsım İbrahim el-Keyyâlî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’-İlmiyye, 2009.
• Cebertî, Abdurrahmân, Târîhu‘Acâibü’l-âsâr fi’t-terâcimi ve’l-ahbâr, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1978.
• Ceyhan, Semih, “Sâvî, Ahmed b. Muhammed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/201-202, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ceyhan, Semih, “Selâvî, Ahmed b. Muhammed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/360-361, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ceyhan, Semih, “Yakaza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43/270-271, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Chic, Rashida, “Les Debut d’une tariqa, la Halwatiyya Égyptienne au XVIIIe Siècle d’Apres l’Hagiographie de Son Fondateur Muhammad ibn Salim al-Hifni (d. 1181/1767)”, Le Saint and Son Milieu, ed. Rashida Chih-Denis Gril, 137-149, Le Caire: Institut Français d’Archeologie Orientale, 2000.
• Chodkiewicz, Michel, Seal of the Saints: Prophethood and Sainthood in The Doctrine of Ibn ‘Arabi, trc. Liadain Sherrard, Cambridge: The Islamic Text Society, 1993.
• Cîlânî, Abdülkâdir, Sirrü’l-esrâr, thk. Hâlid Muhammed Adnân ez-Zer‘î-Muhammed Ğassân Nasûh, Dımeşk: Darü’s-Senâbil, 1994.
• Cornell, Vincent, Realm of the Saint, Power and Authority in Moroccan Sufism, Austin: University of Texas Press, 1998.
• Copty, Atallah S., “The Naqshbandiyya and Its Offshoot, The Naqshbandiyya-Mujaddidiyya In The Haramayn In The 11th/17th Century”, Die Welt des Islams, 43/3 (2003), 321-348.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan, “er-Risâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35/119-122, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çift, Salih, “Hatmu’l-Evliyâ, Ebû Abdullah Muhammed B. Ali El-Hakîm et-Tirmizî (ö. 320/932)”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 6/15 (2005), 351-376.
• Çift, Salih, “Semmân, Muhammed b. Abdülkerîm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/497-498, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dajani, Samer, Sûfîs and Shari‘a: The Forgotten School of Mercy, Edinburgh: Edinburg University Press, 2023.
• Dallal, Ahmad S., “The Origins and Objectives of Islamic Revivalist Thought, 1750-1850”, Journal of American Oriental Society, 113/3 (Jul-Sep 1993), 341-359.
• Demirci, Mehmet, “Nûr-i Muhammedî”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1983), 239-258.
• Dumairieh, Naser, Sufis and Their Lodges in the Ottoman Hijaz, Leiden-Boston: Brill, 2023.
• Ekensûs, Muhammed b. Ahmed, el-Cevâbü’l-müskit fi’r-reddi alâ men tekelleme fî tarîki’t-Ticânî bilâ tesebbüt, Dijital kütüphanemde dizilmiş nüsha.
• Fâsî, Ebû Ali el-Hasen b. Muhammed b. Kâsım el-Kûhen, Tabakâtü’ş-şâzeliyyeti’l-kübrâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2005.
• Fazlur Rahman, Islam, Chicago-London: University of Chicago Press, 2002.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, el-Münkız mine’d-dalâl, thk. Mahmûd Bîcû, Dımeşk: Dâru’t-Takvâ, 1991.
• Gel, Mehmet, “III. Ahmed Devrinde Osmanlı Kur’an Kıraatı Geleneğine Bir Hicaz Pratiğini Dahil Etme Teşebbüsü: “Harf-i Dâd” Yahut “Velâ’d-Dâllîn” Tartışması”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 25/49 (2020/2), 57-97.
• Gibb, Hamilton Alexander Roskeen, Mohammedanism: An Historical Survey, New York: Oxford University Press, 1962.
• Görgün, Tahsin, “Selefî(ci)lik ve Modernizm Üzerine Bazı Gözlemler”, Modernleşme Protestanlaşma ve Selefîleşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması içinde, ed. Mürteza Bedir-Necmettin Kızılkaya-Merve Özaykal, 73-79, İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Ğumârî, Ali b. Meymûn, Risâletü’l-ihvân min ehli’l-fıkhi ve hameleti’l-Kur’ân, thk. Hâlid Zehrî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer, Habâya’z-zevâyâ fîmâ fi’r-ricâli mine’l-bakâyâ, thk. Mehmed Mesud Ergin, Dımeşk: Matbû‘âtü Mecma‘i’l-Lüğati’l-Arabiyyeti bi-Dimeşk, 2015.
• Harekât, İbrâhim, es-Siyâse ve’l-müctema‘ fi’l-asri’s-Sa‘dî, Dârü’l-Beydâ: Dârü’r-Reşâdi’l-Hadîse, 1987.
• Heysemî, Nûreddîn, Mecma‘ü’z-zevâid ve menba‘ü’l-fevâid, thk. Hüseyin Selîm Esedü’d-Dârânî, Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2015.
• İbn Mâce, Sünen, Kâhire: Matba‘atü Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, trs.
• Ivanyi, Katharina A., Virtue, Piety and the Law: A Study of Birgivi Mehmed Efendi’s al-Tariqa al-Muhammadiyya, Leiden: Brill, 2020.
• Kâdirî, Muhammed b. et-Tayyib, Neşrü’l-mesânî li-ehli’l-karni’l-‘hâdi ‘aşar ve’s-sânî, Mevsû‘atü ‘alâmi’l-mağrib içinde, Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Kallek, Cengiz, “İbn Hacer el-Heytemî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19/531-534, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kara, İsmail, İçimden Geçen Günler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2022.
• Kavak, Özgür, “Modernleşme Öncesi Dönemde Tecdid Meseleleri: Suyûtî’nin Et-Tenbie’si Çerçevesinde Bir İnceleme”, Marife, 9/3 (Kış 2009), 157-172.
• Kaya, Eyyüp Said, “Batılı Gözüyle Modernleşme Arifesinde Tecdid”, Batı Gözüyle Tecdid; İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri 1700-1850, ed. Nail Okuyucu, 13-35, İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Kayserî, Dâvûd-i, Risâletün fî ilmi’t-tasavvuf, er-Resâil içinde, thk. Mehmed Bayraktar, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 1997.
• Kettânî, Muhammed b. Cafer b. İdrîs, Selvetü’l-enfâs ve mühâdeseüi’l-ekyâs, thk. Abdullah Kâmil el-Kettânî-Hamza b. Muhammed Tayyib el-Kettânî-Muhammed Hamza b. Ali el-Kettânî, Dârü’l-Beydâ: Dârü’s-Sekâfe, 1425.
• Khodamoradi, Soraya, “Tariqah Muhammadiyyah as Tariqah Jami‘ah: Khawajah Mir Dard’s Experience Beyond Jamal and Jalal”, Islamic Studies, 51/2 (2015), 367-402.
• Kılıç, Ali İhsan, İbnü’l-Arabî’nin Velâyet Öğretisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Koca, Suat, “Nevevî Biyografisine Rüyalar Üzerinden Bir Katkı: Nevevî’nin Eserlerinde Rüyaların Sunumu ve İşlevi”, Sufiyye, 14 (2023), 1-40.
• Konevî, Ali es-Sadrî, Keşfü’l-esrâr fî Şerh-i Risâle-i Birgivî, haz. Melikşah Sezen, İstanbul: Tahkik Yayınları, 2020.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer, el-Müfhim limâ eşkele min Telhîsi kitâbi Müslim, thk. Muhyiddin Dîb Müstû-Ahmed Muhammed es-Seyyid-Yûsuf Ali Büdeyvî-Mahmûd İbrâhim Bezzâl, Dımeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Dârü’l-Kelîmi’t-Tayyib, 1996.
• Levtzion, Nehemia, “XVIII. Yüzyıl Sûfî Tarikatları: Yapı, Teşkilat ve Ritüel Bakımından Meydana Gelen Değişimler”, trc. Ercan Alkan, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 29 (2012/1), 147-162.
• Levtzion, Nehemia - Weigert, Gideon, “Religious Reform in Eighteenth Century Morocco”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, XIX (1995), 173-197.
• Mahlûf, Muhammed b. Muhammed b. Ömer b. Kâsım, Şeceretü’n-nûru’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2002.
• Mahfûz, Muhammed, Terâcimü’l-müellifîne’t-Tûnisiyyîn, Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1985.
• Martı, Huriye, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye: Muhteva Analizi, Kaynakları, Kaynaklık Değeri, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Martı, Huriye, “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/106-108, İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mıhçıoğlu, Abdurrahman, Ahmed Ticânî Hayatı Eserleri Görüşleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Miftâh, Abdülbâkî, Edvâun ‘ale’ş-şeyh Ahmed et-Ticânî ve etbâ‘ihî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Miftâh, Abdülbâkî, Hatmü’l-Kur’an Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Muhibbî, Muhammed Emin b. Fadlullâh b. Muhibbuddîn b. Muhammed, Hülâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdi ‘aşer, 1290.
• Murâdî, Ebü’l-Fadl es-Seyyid Muhammed Halîl b. Ali, Silkü’d-dürer fî a‘yâni’l-karni’s-sânî aşer, 1301.
• Müsteğânemî, Muhammed el-Cezâirî Menâhilü’s-safâ fî merâi’l-Mustafâ, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• Nâblusî, Abdülganî, el-Hadîkatü’n-nediyye Şerhu’t-Tarîkati’l-Muhammediyye, thk. Mahmûd Muhammed Mahmûd Hasan Nassâr, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Nâblusî, Abdülganî, Ravzü’l-enâm fî beyâni’l-icâzeti fi’l-menâm, thk. Muhammed b. Muhammed Hayr Heykel, Dımeşk: Dârü Ziyâi’ş-Şâm, 2021.
• Nebhânî, Yûsuf b. İsmâil, el-Hakîkatü’l-Muhammediyye inde aktâbi’s-sâdâti’s-sûfiyye, haz. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Nîsâbûrî, Müslim b. el-Haccâc, Sahîhü Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1991.
• O’Fahey, Rex Séan, Enigmatic Saint: Ahmad Ibn Idris and the Idrisi Tradition, Illinois: Northwestern University Press, 1990.
• Özcan, Azmi, “Hindistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18/75-81, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özel, Ahmet Murat, Hikayem Ne Tuhaftır: Ebu’l-Hasan eş-Şüşterî’nin Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Özel, Ahmet Murat, “Kölelikten Şeyhliğe: Şâzeliyye Tarikatı’nın Kurucu İsimlerinden Habeşistanlı Yâkût el-Arşî”, Uluslararası Afrika’da Türkler Sempozyumu Bildiriler, haz. Ayşenur Şenel-Şükrü Çavuş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020.
• Özköse, Kadir, Afrika Tasavvuf Araştırmaları, Trabzon: Kalem Yayınevi, 2019.
• Palmer, Aiyub, Sainthood and Authority in Early Islam: Al-Hakim al-Tirmidhi’s Theory of Wilaya and the Reeinvisioning of the Sunni Caliphate, Leiden-Boston: Brill, 2020.
• Peters, Rudolph, “Idjtihad and Taqlid in 18th and 19th Century Islam”, Die Welt des Islams, 20/3-4 (1980), 131-145.
• Post, Arjan, The Journey of a Taymiyyan Sufi: Sufism Through the Eyes of ‘Imad al-Din Ahmad al-Wasiti (d. 711/1311), Leiden-Boston: Brill, 2020.
• Radtke, Bernd, “Ijtihad and Neo-Sufism”, Asiatische Studien: Zeitschrift der Schweizerischen Asiengesellschaft, 48/3 (1994), 909-921.
• Radtke, Bernd - John O’Kane-Knut S. Vikør-R. S. O’Fahey, The Exoteric Ahmad Ibn Idris: A Sufi’s Critique of the Madhahib and the Wahhabis, Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000.
• Schimmel, Annemarie, İslam’ın Mistik Boyutları, trc. Ergun Kocabıyık, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Schimmel, Annemarie, “Some Glimpses of the Religious Life in Egypt During The Later Mamlūk Period”, Islamic Studies, 4/4 (December 1965), 353-392.
• Sedgwick, Mark J. R., Saint and Sons: The Making and Remaking Rashidi Ahmadi Sufi Order, 1799-2000, Leiden: Brill, 2005.
• Semmân, Muhammed b. Abdulkerim, en-Nefehâtü’l-İlâhiyye fî keyfiyyeti sülûki’t-tarîkati’l-Muhammediyye, Kahire: Matba‘atü’l-Âdâb, 1326.
• Semmân, Muhammed b. Abdulkerim, el-Fütûhâtü’l-İlâhiyye fi’t-teveccühâti’r-rûhiyye, Nebhânî’nin el-Hakîkatü’l-Muhammediyye inde aktâbi’s-sâdâti’s-sûfiyye’si içinde. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Senûsî, Ahmed eş-Şerîf, el-Envâru’l-kudsiyye fî mukaddimeti’t-Tarîkati’s-Senûsiyye, İstanbul: Matba‘a-i Âmire, 1339.
• Senûsî, Muhammed b. Ali, Buğyetü’l-makâsıd ve hülâsatü’l-merâsıd, Kâhire: Matba‘atü’l-Me‘âhid, trs.
• Sicilmâsî, Ahmed b. el-Mübârek, el-İbrîz min kelâmi Seyyidî Abdü’l-azîz ed-Debbâğ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Sicilmâsî, Ahmed b. el-Mübârek, Reddü’t-teşdîd fî mes’eleti’t-taklîd, thk. Mevlây el-Hüseyin b. Hasan Elhayyân, Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 2010.
• Sifil, Ebubekir, İslamî Bilincin İhyası, İstanbul: Rıhle Kitap, 2009.
• Sindî, Fakîrullah b. Abdurrahmân, Kutbü’l-irşâd, haz. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî, Peşâver: el-Mektebetü’l-Hakkâniyye, 2021.
• Sirriyeh, Elizabeth, Sûfî Visionary of Ottoman Damascus: ‘Abd al-Ghani al-Nabulusi 1641-1731, New York: RoutledgeCurzon, 2005.
• Süfyânî, Muhammed Tayyib, el-İfâdetü’l-Ahmediyye li-mürîdi’s-se‘âdeti’l-ebediyye, Kahire: Matba‘atü’s-Sıdki’l-Hayriyye, 1350.
• Sükeyric, Ahmed b. el-Hâc el-‘Ayyâşî, Bülûğu’l-emânî bi’l-icâzeti li-mürîdi’t-Ticânî, thk. Muhammed er-Râdî Gennûn, Dijital kütüphanemde dizilmiş nüsha.
• Sükeyric, Ahmed b. el-Hâc el-‘Ayyâşî, el-Îmânü’s-sahîh fi’r-reddi alâ sâhibi’l-Cevâbi’s-sarîh, thk. Muhammed er-Râdî Gennûn, Ribat: Matba‘atü Yâdib, 2017
• Sükeyric, Ahmed b. el-Hâc el-‘Ayyâşî, Nehcü’l-hidâye fî hatmi’l-velâye, thk. Muhammed er-Râdî Gennûn, Ribât: Ribat: Matba‘atü Yâdib, trs.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tenvîrü’l-helek fî rü’yeti’n-Nebîyyi ve’l-melek, thk. Muhammed Azb, Kâhire: Dârü’l-Emîn, 1993.
• Sükeyric, Ahmed b. el-Hâc el-‘Ayyâşî, Te’yîdü’l-hakîkati’l-‘aliyye ve teşyîdi’t-Tarîkati’ş-Şâziliyye, thk. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Şerkâvi, Abdullah Şerhü’l-hikemi’s-sûfiyye ve hiye hikemü’l-Ârif-i Billâh eş-Şeyh Mahmûd el-Kürdî el-Halvetî, thk. Muhammed Abdulkadir Nassâr-Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Kâhire: Dâretü’l-Kerez, 2008.
• Şa‘rânî, Abdulvehhâb, et-Tabakâtü’l-kübrâ el-müsemmâ Levâhikü’l-envarü’l-kudsiyye fî menâkibi’l-ulemâi ve’s-sûfiyye, thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih-Tevfîk Ali Vehbe, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, 1426/2005.
• Şa‘rânî, Abdulvehhâb, el-Mîzânü’l-kübrâ, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2004.
• Şarkî, Muhammed el-‘Arabî b. es-Sâih Buğyetü’l-müstefîd, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2007.
• Şâzelî, Abdulkâdir b. el-Hüseyin b. Mağîzîl, el-Kevâkibü’z-zâhira fî ictimâ‘i’l-evliyâi yakaza, thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih-Tevfîk Ali Vehbe, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, 2010.
• Tâhirü’l-Mevlevî, Mesnevî Şerhi, İstanbul: Şamil Yayınevi, 2022.
• Telîdî, Abdullah b. Abdulkadir, el-Mutrib bi-meşâhiri evliyâi’l-Mağrib, Ribât: Dârü’l-Emân, 2003.
• Temsemânî, Muhammed b. Muhammed el-Mehdî (haz.), Riyâzü’r-rekâik ve hiyâzü’l-hakâik alâ Salâti’l-Kutbi’l-Fâik Mevlânâ Abdüsselâm b. Meşîş, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Tirmizî, Hakîm, Hatmü’l-evliyâ, thk. Osman Yahyâ, Beyrut: el-Matba‘atü’l-Katolikiyye, 1965.
• Tosun, Necdet, İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî: Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman, “Velî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43/25-28, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Vikør, Knut S., Sufi and Scholar on the Desert Edge: Muhammed b. Ali al-Sanusi and his Brotherhood, Illinois: Northwestern University Press, 1995.
• Vikør, Knut S., “The Shaykh As Mujtahid: A Sûfî Conception of Ijtihad?”, El Sûfîsmo y las normas del Islam içinde, ed. ve trc., Alfonso Carmona, 351-376, Murcia: Editora Regional de Murcia Colección Ibn ‘Arabi, 2006,
• Voll, John O., “Hadith Scholars and Tariqahs: An Ulama Group in the 18th Century Haramayn and Their Impact in the Islamic World”, Journal of Asian and African Studies, 15/3-4, 1980, 264-273.
• Voll, John O., “Muhammed Hayyât es-Sindî ve Muhammed b. Abdülvehhâb: 18. Yüzyıl Medine’sinde Bir Entelektüel Grubun Tahlili”, trc. Mustafa Demiray, Batı Gözüyle Tecdid; İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri 1700-1850, ed. Nail Okuyucu, 53-88, İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Waardenburg, Jacques– Olgun, Hakan, “Reform”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34/533-534, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Wright, Zachary, On The Path of The Prophet: Shaykh Ahmad Tijani and the Tariqa Muhammadiyya, Atlanta: Fayda Books, 2015.
• Wright, Zachary, Realizing Islam: The Tijaniyya in North Africa and the Eighteenth-Century Muslim World, Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2020.
• Yardım, Ali, “İbn Ebû Cemre, Abdullah b. Sa‘d”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19/426-427 , İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yerinde, Adem, “Mîrganî, Muhammed b. Osman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30/152-154, Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Ömer, İbrahim Kûrânî Hayatı Eserleri Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ, ‘Ikdu’l-cevheri’s-semîn fi’z-zikri ve turuki’l-ilbâsi ve’t-telkîn, İSAM Kütüphanesi Yazma Nüsha.