VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE İNSANİ KALKINMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ: AFRO-AVRASYA ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 155 - 167, 30.01.2020

M. Şükrü Mollavelioğlu Zafer Kanberoğlu , Ahmet Oğuz

Öz

Bu
çalışmanın amacı Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı çerçevesinde yayımlanan
İnsani Kalkınma Endeksini (Human Development Index-HDI), Afro-Avrasya Ülkeleri
örneğinden hareketle, Veri Zarflama Tekniği (VZA) kullanılarak yeniden
değerlendirmektir. HDI, yaşam uzunluğu, bilgi (eğitim) ve yaşam standardı olmak
üzere üç temel boyuta dayalı, sosyoekonomik göstergelerden elde edilen bir
birleşik endekstir. Elde edilen endeks değerlerine dayalı olarak, söz konusu
ülkeler insani kalkınmada gelişmişlik açısından sıralanmaktadır. Ancak nihai
endeks değeri elde edilirken, alt boyutlar belirlenen ağırlıklar ile birleştirilmektedir.
VZA ise belirlenen çoklu girdi ve/veyaçoklu çıktı değişkenlere dayalı olarak
karar verme birimlerinin (KVB) göreli etkinliklerini belirlemeye olanak tanıyan
parametrik olmayan bir yaklaşımdır. Bu çalışmada, HDI’nin temel boyutları VZA
ile birleştirilerek göreli etkinlik değerleri belirlenmektedir. VZA’nın bu
anlamda sağladığı en önemli avantaj, ortalama ağırlıklar yerine her bir ülkenin
performansını en iyi yansıtacak ağırlıklar belirlenmesine olanak tanıyarak,
böylece HDI’ye yönelik taraflı ağırlıklandırma konusundaki tartışmaları ortadan
kaldırması açısından bir alternatif sunmasıdır. Diğer bir ifade ile VZA, en iyi
performans gösteren ülke örneklemlerini baz alarak diğer ülkeler için göreli
ağırlıklar sunmaktadır. Bu avantajı yanında her bir ülkenin etkin skora ulaşması
için yapması gerekenlere ilişkin projeksiyonda ortaya koyabilmektedir. Ancak
VZA ülkelerin etkinlik skorlarına göre bir sıralamanın yapılmasını mümkün
kılmamakla birlikte, etkinlik skorlarına dayalı sıralamanın yapılabilmesi için
alternatif yaklaşımlar sunmaktadır. Bu çalışmada da bu yaklaşımlardan süper
etkinlik yaklaşımı çerçevesinde ülkelerin bir sıralaması elde edilmekte ve bu
sıralama ile HDI sıralaması arasındaki ilişki ele alınmaktadır. Her iki
yaklaşıma göre elde edilen endeks değerlerinin sıralaması arasındaki korelasyon
ilişkisi Spearman sıra korelasyon katsayısı hesaplanarak incelendiğinde güçlü
bir korelasyonun (0.947) olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnsani Kalkınma Endeksi, Veri Zarflama Analizi, Afro-Avrasya Ülkeleri

Kaynakça

• ADLER, N.,FRIEDMAN, L. VE SINUANY-STERN, Z. (2002), “Review of rankingmethods in the data envelopment analysis context”, European Journal of Operational Research, 140:249-265.
• ANDERSEN, P. VE PETERSEN, N. C. (1993), “A procedure for ranking efficient units in data envelopment analysis”, Management Science, 39(10): 1261-1294.
• BANKER RD, CHARNES A AND COOPER WW (1984), “Some models for estimating technical and scale in efficiencies in data envelopment analysis”, Management Sciences, 30 (9): 1078-1092.
• BAŞAR, S., EREN, M. VE EREN, M. (2015), “Ülkelerin insani gelişmişlik endeksi değişkenlerine göre etkinliklerinin incelenmesi”, International Conference on Eurasian Economies, www.avekon.org/papers/1244.pdf
• BLANCARD, S. VE HOARAU, JF (2011), “Optimizing the new formulation of the United Nation’s human development index: An empirical view from data envelopment analysis”, Economics Bulletin, 31 (1) 1-14.
• ÇAĞLAR, A. VE KETEN, N.D. (2018), “İllerin insani gelişme endeksinin Veri Zarflama Analizi ile ölçülmesi”, Ege Akademik Bakış, 18 (4) 565-578.
• ÇINAR, S. (2012), İnsani Gelişmenin Veri Zarflama Analizi İle Ölçülmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Eylül, 2012, Ankara.
• DEMIRCI, S. (2001), Şeker Fabrikalarının Performans Analizi ve Toplam Faktör Verimliliklerinin Ölçümü: Malmquist İndeks Yaklaşımı, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Proje Raporu 2001–17, Nisan, Ankara.
• DESPOTIS, D. K. (2005a). A Reassessment of the Human Development Index Via Data Envelopment Analysis. Journal of the Operational Research Society, 56(8):969-980.
• DOYLE, J. R. VE GREEN, R. (1994), “Efficiency and cross-efficiency in data envelopment analysis: Derivatives, meanings and uses”, Journal of the Operational Research Society, 45(5):567-578.
• EHRMANN, M. (2008), Measuring sustainability performance of German dairy farms using the Sustainable Value Approach (SVA), Data Envelopment Analysis (VZA) and indicator approaches, Institute of Farm Economics, Braunschweig, May, 1–31.
• KOCHER, M.H.,LUPTACIK, M. VE SUTTER, M. (2001), Measuring Productivity of Research in Economics. A Cross-Country Study Using VZA, Vienna University of Economics& B.A, Department of Economics Working Paper Series, N0.77.August, s. 1–23.
• LOZANO, S.,&GUTIERREZ, E. (2008). Data envelopmentanalysis of the human development index. International Journal of Society Systems Science, 1(2) 132-150.
• MAHLBERG, B. AND OBERSTEINER, M. (2001), Remeasuring the HDI by data envelopment analysis, International institue for applied systemesanlysis, Interim Report, Laxenburg, Austria.
• MARIANO, E.B.,SOBRERIO, V.A. AND REBELATTO, D.A.N. (2015), “Human development and data envelopment analysis: A structured literature review”, Omega, 54:33-49.
• PARCHIKOLAEI, B.R., JAHANSHAHLOO, G.R. AND NOORA, A.A. (2013), “Measuring human development index with Malmquist productivity index group performance in DEA”, Journal of Data Envelopment Analysis and Decision Sciences,1-12.
• SEXTON, T. R.,SILKMAN, R. H. VE HOGAN, A. J. (1986). Data envelopment analysis: Critique and extensions. In: Silkman, R. H. (Ed.), Measuring Efficiency: An Assessment of Data Envelopment Analysis. Jossey-Bass, San Francisco, CA, pp.73-105.
• TARIM, A. (2001), Veri Zarflama Analizi, Matematiksel Programlama Tabanlı Göreli Etkinlik Ölçüm Yaklaşımı, Sayıştay Yayınları, No:15, Ankara.
• TORGERSEN, A. M.,FORSUND, F. R. VE KITTELSEN, S. A. C. (1996) “Slack-adjusted efficiency measures and ranking of efficient units”, The Journal of Productivity Analysis, 7:379-398.
• ULUCAN, A. (2000), “Şirket Performanslarının Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı: Genel ve Sektörel Bazda Değerlendirmeler”, H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1): 405–418.
• UNDP(2018), http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2018_technical_notes.pdf
• VIERSTRAETE, V. (2012), “Efficiency in human development: a Data Envelopment Analysis”, The European Journal of Comparative Economics, 9 (3) 425-443.
• ZHU, J. (2003), Quantitative Models for Performance Evaluation and Benchmarking: Data Envelopment Analysis with Spread sheets and VZA Excel Solver, Kluwer Academic Publishers, Massachussetts, U.S.A.