BUHARA HALK SOVYET CUMHURİYETİ’NİN İDARİ YAPILANMASI VE SOSYO-EKONOMİK REFORMLARI

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 19, 1 - 15

Nurullah Çetin

Öz

Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti (BHSC)’nin 1920-1924 yılları arasındaki dönemi, Sovyetler Birliği’nin Türkistan coğrafyasındaki sosyalist dönüşüm çabalarını anlamak açısından kritik bir örnek teşkil etmektedir. Cumhuriyetin idari yapılanması, Sovyetler Birliği’nin merkezi otorite anlayışına uygun şekilde organize edilmiş ve bu yapı, yerel yönetimlerdeki geleneksel unsurların etkisini sınırlandırmayı hedeflemiştir. Merkezi denetimi güçlendirmek amacıyla, yerel idarecilerin atanmasında doğrudan müdahalelerde bulunulmuş ve parti organları üzerinden idari kontrol sistematik bir şekilde tahkim edilmiştir. Sovyet yönetimi, bu süreçte sosyal politikalar ve ekonomik alanlarda kapsamlı dönüşüm programları hayata geçirmiştir. Sovyet ideolojisinin toplumsal düzeyde benimsenmesini temin etmek amacıyla eğitim ve kültür alanlarında çeşitli düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Ancak, bu düzenlemeler, yerel halkın geleneksel değerleriyle uyumsuzluk göstererek toplumsal dinamikler üzerinde kalıcı etkiler bırakmıştır. Bu bağlamda, BHSC’nin idari yapılanması ve sosyo-ekonomik reformların incelenmesi, bölgenin tarihsel gelişimi anlamak açısından büyük bir öneme sahiptir.
Bu makalede, BHSC’nin kuruluş süreci, yönetim yapısı ve uygulanan reform politikaları ele alınarak, bölgedeki sosyal, ekonomik ve kültürel dönüşüm süreçleri kapsamlı bir şekilde analiz edilmiştir. Çalışma, BHSC’nin idari yapılanmasında Sovyet ideolojisinin rolü, geleneksel yapılarla uyumsuzluktan kaynaklanan çatışmalar ve reformların toplumsal dönüşüm üzerindeki sonuçları incelenecektir. Ayrıca, ekonomik, eğitim ve sosyal reformlar ile Sovyet ideolojisinin yerel halk üzerindeki etkileri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti, İdari Yapılanma, Merkezi Planlama, Toplumsal Değişim

ADMINISTRATIVE ORGANISATION AND SOCIO-ECONOMIC REFORMS OF BUKHARA PEOPLE’S SOVIET REPUBLIC

Öz

The period of the Bukhara People’s Soviet Republic (BPSR) between 1920-1924 constitutes a critical example for understanding the Soviet Union's socialist transformation efforts in Turkestan. The administrative structure of the republic was organised in accordance with the Soviet Union's understanding of central authority and aimed to limit the influence of traditional elements in local governments. In order to strengthen central control, direct interventions were made in the appointment of local administrators and administrative control through party organs was systematically consolidated. In this process, the Soviet administration implemented comprehensive transformation programmes in social policies and economic areas. In order to ensure the adoption of Soviet ideology at the social level, various arrangements were made in the fields of education and culture. However, these regulations were incompatible with the traditional values of the local population and left lasting effects on social dynamics. In this context, analysing the administrative structure and socio-economic reforms of the BPSR is of great importance for understanding the historical development of the region.
In this article, the establishment process of the BPSR, its administrative structure and the reform policies implemented are discussed and the social, economic and cultural transformation processes in the region are comprehensively analysed. The study will examine the role of Soviet ideology in the administrative structure of the BPSR, the conflicts arising from the incompatibility with traditional structures and the consequences of reforms on social transformation. In addition, the effects of economic, educational and social reforms and Soviet ideology on the local population will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Bukhara People’s Soviet Republic, Administrative Structuring, Central Planning, Social Change.

Kaynakça

• BNSR TsIK (Bukharskaya Narodnaya Sovetskaya Respublika, Tsentralnyy Ispolnitelnyy Komitet). (1922). Sbornik Deystvuyushchikh Zakonov i Rasporiazheniy Bukharskogo Narodnogo Pravitelstva, Gosudarstvennaya Tipografiya pri VTsIK Bukharskoy NSR. Buhara.
• DUMLUPINAR, İ. Y. (2023). “Astrahanîler ve Mangıtlar Devri Buhara Hanlığı (1599-1920): Genel Hatlarıyla Kaynakları ve Siyasi Tarihi”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 5(9): 199-220.
• HATUNOĞLU, N. (2016a). “Azat Buhara Gazetesinde Yayınlanan Karikatürlerin Buhara Halk Cumhuriyeti’nin Sovyetleştirilme Sürecine Yansıması”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 1(1): 114-37.
• HATUNOĞLU, N. (2016b). “Buhara’daki Ceditçilik Hareketi ve Yaş Buharalılar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (38): 1-33.
• HATUNOĞLU, N. (2019). “Buhara Emirliği’nin Son Hükümdarı Âlim Han’ın Afganistan’da Ölümü ve Sonrasında Yaşanan Gelişmeler”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2): 127-144.
• HAYİTOV, Sh. (2005). Buxoro Xalq Sovet Respublikasi: Iqtisodiyot İjtimoiy Siyosat, Ma’daniy Hayot, Buxoro.
• İSHANOV, A. İ. (1955). Sozdanie Bukharskoy Narodnoy Sovetskoy Respubliki (1920-1924 gg.), Izd-vo Akademii nauk Uzbekskoy, Taşkent.
• KILIÇASLAN, Y. (2024). “Rusların Türkistan’da Pamuk Üretimi ve Ticareti”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 6 (12): 613-22.
• KUDUKHOV, K. S. (2012). “S tselyu sozdaniya ‘Bukharskogo Platsdarma’ (1920–1921)”, Via in Tempore. Istoriya. Politologiya, 21 (1 (120)): 185–190.
• MUHAMEDOVA, S. F. (2018). “Rol Musy Saidzhanova v Razvitii Ekonomicheskoy i Finansovoy Zhizni Bukharskoy Narodnoy Sovetskoy Respubliki”, Rossiya i Musulmanskiy Mir 2 (308): 105-112.
• NURİDİNOV, T. K. (2019). “Dom prosveshcheniya Bukharskoy Narodnoy Sovetskoy Respubliki v Moskve (Ocherk Istorii)”, Nauchnyy Rezultat. Sotsialnyye i Gumanitarnyye Issledovaniya, 5(3): 46-50.
• ORUNBAYEV, A. (2020). Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti: Siyasi, Sosyo-Ekonomik, Medeni Hayat ve Liderler (1920-1924), Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• RAXİMOV, S. A. (2022). “Buxoro Xalq Sovet Respublikasi Tarixini O‘rganishda Matbuotning Roli (1920-1924 y)”, Oriental Renaissance: Innovative, Educational, Natural and Social Sciences, 2( 4-2): 397-402.
• RGAE (Rossiyskiy Gosudarstvennyy Arkhiv Ekonomiki). (1996). Ekonomicheskiye otnosheniya Sovetskoy Rossii s budushchimi soyuznymi respublikami. 1917-1922: Dokumenty i Materialy, (Otv. Red. V.V. Kabanov), Moskva: Izdatelskaya Firma ‘Vostochnaya literatura’ RAN.
• SARAY, M. (1975). Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• TAŞKAYA, H. (2015). Abdurrauf Fıtrat ve Yaş (Genç) Buharalılar Cemiyeti, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TURAN, M. (2011). “SSCB’de Toprak Mülkiyeti”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(03): 307-332.
• YEŞİLOT, O. ve ÖZDEMİR, B. (2021). “Sovyet Arşiv Belgeleri Işığında Basmacı Hareketi”, Belleten, 85(302): 279-310.
• YILMAZ, M. ve ATA, F. (2004). “Buhara Cumhuriyeti ve Basmacılık Hareketi Hakkında İki Rapor”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (15): 205-225.