ANKSİYETE, GÜVENLİK VE EGEMENLİK: DİJİTAL PANOPTİKONUN İNŞASI

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 93 - 116, 30.06.2025

Seyhan Topaloğlu

Öz

Bu çalışma, anksiyete kavramını uluslararası ilişkilerdeki dönüşümün analizinde kurucu bir araç olarak ele almakta ve egemenlik paradigmasına dayalı bilgi üretim süreçlerinin yapı-sökümünü gerçekleştirmektedir. Çalışma, anksiyete olgusunu birey ve toplum düzeyinde ele almakta ve iktidar tutkusunu içinde barındıran bilgi üretim biçimlerinin, daha fazla güvenlik, kontrol ve gözetim vaat ederek kendini sürekli yeniden üreten döngüsel bir iktidar yapısı oluşturduğunu ileri sürmektedir. Bu mekanizma, yalnızca dışsal baskılarla değil; bireylerin gönüllü katılımını sağlayan normatif ve etik özneleşme süreçleriyle de sürdürülmektedir. Anksiyete, bu çerçevede yalnızca bir kaygı hali değil, bireyin özgürlük ve özneleşme imkânlarını işaret eden bir eşik olarak ele alınmakta ve “özgürlüğün baş dönmesi” olarak kavramsallaştırılmaktadır. Dijital çağın gözetim ve veri analitiği teknolojileri, anksiyeteyi hem yaratıcı bir özgürleşim kapasitesine hem de daha kapsayıcı ve içselleştirilmiş iktidar biçimlerinin doğallaştırılmasına hizmet eden stratejik bir düzenleme alanına dönüştürmektedir. Bu bağlamda çalışma, Freud’un bilinçdışı kuramı ile Michel Foucault’nun bilgi/iktidar çözümlemesi kadar, Nikolas Rose’un “özgürlük aracılığıyla yönetim” yaklaşımı ve Mitchell Dean’in “sorumluluk yüklenmiş özne” çerçevesine de dayanmaktadır. Bu teorik çerçeve aracılığıyla, dijital güvenlik stratejilerinin ve yapay zekâ destekli gözetim düzeneklerinin bireyleri nasıl yönetsel öznelere dönüştürdüğü analiz edilmektedir. Çalışma, bu süreçte anksiyete halinin, çağdaş yönetimsellik rejimlerinin hem düzenleyici zemini hem de üretici bir bileşeni haline geldiğini göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anksiyete , Egemenlik Paradigması , Dijital Gözetim , Güvenlikleştirme , Yönetimsellik

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu makale tamamen kendi çabamın ürünüdür. Başka bir araştırmacıdan herhangi bir katkı alınmamıştır.

Teşekkür

Çalışma, kamusal, özel, ticari nitelikte ya da kar amacı gütmeyen herhangi bir kurumdan destek alınmadan hazırlanmıştır.

Kaynakça

• AÇIKMEŞE, S. A. (2016). “Güvenlik, Güvenlik Çalışmaları ve Güvenlikleştirme”, (Ed.) BALTA, E., Küresel Siyasete Giriş: Uluslararası İlişkilerde Kavramlar, Teoriler, Süreçler, İletişim Yayınları, İstanbul.
• A LETTER FROM CONCERNED SCIENTISTS (2002, 27 Şubat). PBS Frontline, https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/cyberwar/etc/letter.html, (23.05.2021).
• ALLEN, G. ve CHAN, T. (2017). Artificial Intelligence and National Security, President and Fellows of Harvard College.
• ASHLEY, R. (1989). “Living on the Borderlines: Man, Poststructuralism and War”, (Ed.) DER DERIAN, J. ve SHAPIRO, M. J., International/Intertextual Relations: Postmodern Readings of World Politics, Lexington Books.
• BENTON, T. ve CRAIB, I. (2018). Sosyal Bilim Felsefesi, (Çev.) TATLICAN, Ü. ve BİNAY, B., Sentez Yayıncılık. (Orijinal eser 2001'de yayımlanmıştır.)
• BERMAN, M. (1982). All That Is Solid Melts Into Air, Simon & Schuster. (Türkçe çeviri: DURAK, S., Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, İletişim Yayınları, 2013.)
• BLEIKER, R. (2000). Popular Dissent, Human Agency and Global Politics, Cambridge University Press, Cambridge.
• BLEIKER, R. ve CHOU, M. (2010). “Nietzsche’s Style: On Language, Knowledge and Power in International Relations”, (Ed.) MOORE, C. ve FARRANDS, L., International Relations Theory and Philosophy: Interpretive Dialogues, Routledge.
• BUZAN, B., WÆVER, O. ve DE WILDE, J. (1998). Security: A New Framework for Analysis, Lynne Rienner Publishers.
• CAMPBELL, D. (1996). “Political Prosaics, Transversal Politics and the Anarchical World”, (Ed.) SHAPIRO, M. ve ALKER, H., Challenging Boundaries: Global Flows, Territorial Identities, University of Minnesota Press.
• DEAN, M. (2010). Governmentality: Power And Rule In Modern Society, Sage Publications, London.
• DELEUZE, G. (1992). “Postscript on the Societies of Control”, October, 59, 3-7.
• DELLALOĞLU, B. F. (2020). Poetik ve Politik ve Bir Kültürel Çalışmalar Ansiklopedisi, Timaş Yayınları, İstanbul.
• DEVETAK, R. (2009). “Post-Structuralism”, (Ed.) BURCHILL, S. vd., Theories of International Relations, Palgrave Macmillan, ss. 188-209.
• DIKKAYA, M., DOYAR, B. V. ve KANBIR, Ö. (2018). “The Effects of Oil Prices on Turkey’s Foreign Trade Relations to Azerbaijan”, Review of Socio-Economic Perspectives, 3(December): 153–164, https://doi.org/10.19275/RSEP057.
• EDKINS, J. (2007). “Poststructuralism”, (Ed.) GRIFFITHS, M., International Relations Theory for the Twenty-First Century, Routledge, ss. 89-90.
• FOUCAULT, M. (2004). Sécurité, Territoire, Population, Gallimard. (Türkçe çeviri: ÖZKAN, H., Güvenlik, Toprak, Nüfus, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.)
• FOUCAULT, M. (1994). Dits et Écrits II, Gallimard. (Türkçe çeviri: ÖĞÜTLE, V. S., Özne ve İktidar, Ayrıntı Yayınları, 2019.)
• FOUCAULT, M. (1975). Surveiller et Punir [Discipline and Punish], Gallimard. (Türkçe çeviri: KILIÇBAY, M. A., İmge Kitabevi, 1995.)
• FOUCAULT, M., GUTMAN, H. ve HUTTON, P. H. (2001). Kendini Bilmek, (Çev.) ÇAĞALI GÜVEN, G., Om Yayınevi, İstanbul. (Orijinal eser 1988'de yayımlanmıştır.)
• FREUD, S. (1930). Das Unbehagen in der Kultur [Uygarlığın Huzursuzluğu], Internationaler Psychoanalytischer Verlag. (Türkçe çeviri: KAPKIN, E., Metis Yayınları, 2011.)
• FREUD, S. (1899). Die Traumdeutung [Düşlerin Yorumu II], Franz Deuticke. (Türkçe çeviri: BARIŞCAN, H., Payel Yayınevi, 1996.)
• GALİČ, M., TIMAN, T. ve KOOPS, B. J. (2017). “Bentham, Deleuze and Beyond: An Overview of Surveillance Theories from the Panopticon to Participation”, Philosophy & Technology, 30, 9–37.
• HAGGERTY, K. D. ve ERICSON, R. V. (2000). “The Surveillant Assemblage”, British Journal of Sociology, 51(4): 605-622.
• HERZ, J. H. (1950). “Idealist Internationalism and the Security Dilemma”, World Politics, 2(2): 157–180.
• JOSEPH, J. ve ROBERTS, J. M. (2004). Realism, Discourse and Deconstruction, Routledge.
• KENDALL, G. ve WICKHAM, G. (1999). Using Foucault's Methods, SAGE Publications. (Türkçe çeviri: BÂLİ KARAÇALI, A., Foucault’un Yöntemlerini Kullanmak, Islık Yayınları, 2016.)
• KIERKEGAARD, S. (1844). Philosophiske Smuler [Felsefe Parçaları ya da Bir Parça Felsefe], Reitzel. (Türkçe çeviri: DOĞAN, M. H., İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.)
• KNUTSEN, T. L. (1997). A History of International Relations Theory, Manchester University Press. (Türkçe çeviri: TAŞDİZEN, Ş., Uluslararası İlişkiler Teorisi Tarihi, Açılım Kitap, 2015.)
• LATOUR, B. (1999). Pandora’s Hope: Essays on the Reality of Science Studies, Harvard University Press.
• LIPPMANN, W. (1943). U.S. Foreign Policy, Little, Brown and Company, Boston.
• LYON, D. (2006). “The Search for Surveillance Theories”, (Ed.) LYON, D., Theorizing Surveillance: The Panopticon and Beyond, Willan Publishing, Cullompton, Devon, ss. 3-20.
• MAY, R. (1983). The Discovery of Being, W. W. Norton & Co.
• NIETZSCHE, F. (1887). Zur Genealogie der Moral [Ahlakın Soykütüğü: Bir Polemik], C. G. Naumann. (Türkçe çeviri: İNAM, A., Kabalcı Yayınevi, 2004.)
• NYE, J. S. ve WELCH, D. A. (2018). Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak, İş Bankası Kültür Yayınları.
• REED, B. C. (2014). “The Manhattan Project”, Physica Scripta, 89: 105302.
• RORTY, R. (1980). Philosophy and the Mirror of Nature, Princeton University Press.
• ROSE, N. (2009). Powers Of Freedom: Reframing Political Thought, Cambridge University Press, Cambridge.
• ROUSSEAU, J.-J. (1762). Du Contrat Social [Toplum Sözleşmesi], Amsterdam: Marc-Michel Rey. (Türkçe çeviri: YALIM, M. T., Devin Yayınları, 2004.)
• SAYAR, K. (1999). “Anksiyete: Özgürlüğün Baş Dönmesi”, Defter Dergisi, (39): 72-83.
• SEHER, G. (2021, 25 Mart). “Kimler Aşıya Neden Karşı?”, Boğaziçi Üniversitesi Haberler, https://haberler.boun.edu.tr/tr/haber/kimler-asiya-neden-karsi, (28.05.2021).
• TOCQUEVILLE, A. de. (1835). De La Démocratie en Amérique [Democracy in America], Gosselin. (İng. çeviri: Reeve, H., Çev.; Bowen, F., Rev.; Bradley, P., Ed.; Laski, H. J., Önsöz). Alfred A. Knopf, New York, 1948.
• WALKER, R. J. (1993). Inside/Outside: International Relations as Political Theory, Cambridge University Press.
• WALTZ, K. N. (1992). “Realist Thought and Neorealist Theory”, (Ed.) ROTHSTEIN, R. L., The Evolution of Theory in International Relations, University of Carolina Press, ss. 32-56.
• WEBER, C. (1998). “Performative States”, Millennium: Journal of International Studies, 27(1): 77–95.
• WELDES, J., LAFFEY, M., GUSTERSON, H. ve DUVALL, R. (Ed.). (1999). Cultures of Insecurity: States, Communities, and the Production of Danger, University of Minnesota Press.
• WOLFERS, A. (1952). “‘National Security’ as an Ambiguous Symbol”, Political Science Quarterly, 67(4): 481–502.