MODA TARİHİ İÇERİSİNDE JAN VAN EYCK’İN RESİMLERİNİN GÖSTERGEBİLİM İLE ANALİZİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 7, 179 - 200, 31.07.2019

Şerife Yıldız Vildan Başak

Öz

15. ve 16. Yüzyıllarda, başta İtalya olmak üzere özellikle Avrupa kıtasında hızla kabul edilip yayılan
Rönesans sanatı içerisinde resim sanatının da önemli bir paydaş olduğu görülmektedir. Rönesans
dönemi içerisinde Jan Van Eyck, özellikle Flaman resim sanatında öne çıkan en önemli ressamlardan
birisidir. Jan Van Eyck, Gotik dönemde ele alınmış dinsel içerikli çalışmalara Rönesans döneminde
de doğa ve mimari unsurları da ekleyerek önemli eserler ortaya çıkarmıştır. 16. Yüzyıl ortalarında
tartışılmaya başlanan göstergebilim, insanın anlama yetisinin ele alındığı, göstergeleri çözümleme
öğretisi olarak algılanan bir disiplindir. Göstergebilim içerisinde anlamlandırma önemli olup,
anlamlandıran kişinin tüm bilgi ve etkinliklerini içerir.
Bu çalışmada Ronald Barthes’ın geniş bir kitle tarafından kabul görmüş göstergebilim yöntemi ile
ressam Jan Van Eyck’in 3 eserinde görülen göstergeler içerisinde özellikle giysiler ve aksesuarlar,
Barthes’ın yönteminde tanımlanan göstergebilim öğeleri (gösteren/düzanlam, gösterilen/yananlam
ve dizim-dizge) kullanılarak incelenmiştir. Çalışma nitel bir araştırma olup tarama modellidir.
Araştırmada Jan Van Eyck’in resimlerindeki göstergelerin moda tarihi açısından göstergebilim
yoluyla incelenmesi ve analiz edilmesi amaçlanmıştır. Eserlerde iletilen mesajlar özellikle giysi
bağlamında görsel iletişim kullanılarak değerlendirilmiştir. Çalışmada Jan Van Eyck’in resimlerinde
Geç Gotik, Erken Rönesans dönemleri açıdan kullanılan giysilerin model ve kesim özellikleri (kumaş,
kalıp, süsleme) ve resim içerisindeki, erkek, kadın, çocuk, melek ve hayvan figürleri, figürlerdeki
aksesuarlar, iç mekânda; koltuk, yatak, masa, halı, çiçek gibi nesneler ve objeler, kemerli sütun,
vitray cam, yer karoları gibi mimari detaylar göstergebilim kullanılarak irdelenmiştir. Çalışmaya
dâhil edilen resim tabloları incelendiğinde; dönemin tüm özelliklerini yansıttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Moda Tarihİ, Göstergebilim, Jan Van Eyck

THE PICTURES OF JAN VAN EYCK IN FASHION HISTORY ANALYSIS WITH SEMİOTİCS

Öz

In 15th and 16th centuries, the art of painting is an significant stakeholder in Renaissance art which
is rapidly accepted and spread in Europe, especially in Italy. Jan Van Eyck is one of the most
important painters especially in Flemish painting in the Renaissance period. Jan Van Eyck created 

important artpieces by adding natural and architectural elements in Renaissance period to religious
works that was created in Gothic period. Semiotics, which began to be discussed in the middle of
the 16th century, is a discipline which is perceived as the teaching of analyzing the indicators and
the comprehension ability of the human. In semiology, interpretation is important and includes all
information and activities of the person who makes sense.
In this study, Ronald Barthes’ widely accepted semiotics method was used. The
garments found in the three works of Jan Van Eyck were examined using the semiotic
elements (indicative / denotation, displayed / connation and syntax-string) defined
in the Barthes method. The study is a qualitative research and screening model.
The study is a qualitative research and screening model. In the research, it is aimed to examine and
analyze the indicators in Jan Van Eyck’s paintings in terms of fashion history through semiotics. The
messages transmitted in the works were evaluated using visual communication, especially in the
context of clothing.
In the study Jan Van Eyck’s paintings that were drawn in the late gothic to early Renaissance period
were examined using semiotics in terms of models and cut features of the pattern (fabric, mold,
adornment) In the pictures, men, women, children, angel and animal figures, accessories in the
interior, and in the interior; architectural details such as armchairs, beds, tables, carpets, flowers,
arches, arched columns, stained glass, floor tiles were again examined using semiotics. When the
paintings included in the study were examined; It is concluded that it reflects all the features of the
periods.

Kaynakça

• Akerson, E. F.(2016). Göstergebilime Giriş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Akyürek, E. (1994).Ortaçağ’dan Yeniçağ’a Felsefe ve Sanat. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Alaybek, G. (2008). Sicilya Bölgesi Rönesans Dönemi Mayolika Dekorlarının İncelenmesi ve Uygulanması. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Seramik Ana Sanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Candan Güngör, İzmir
• Altınay, H. Y. H. (1992). Moda ve Tarihi, ?, Ankara.
• Anonim, (2005). Rönesansın Serüveni. İstanbul: Yapı Kültür Sanat Yayıncılık.
• Arda, Z., Şahin, H., Büyükkol, S. ( 2013). “İlkçağdan Modernizme; Bilim, Sanat ve Felsefe Buluşmaları”. Eğitim ve Öğretim Araştırma Dergisi. Cilt:2, Sayı:3, Makale No:19, s:140
• Barbarosoğlu, F. (1995). Modernleşme Sürecinde Moda ve Zihniyet. İstanbul: İz Yayıncılık
• Batu, B. (2011). Sanat eğitimi alanında yapıt incelemelerinde bir yöntem olarak görsel gösterge çözümlemesi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Danışmanı: Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan, Ankara.
• Barthes, R. (1967). The fashion system, Newyork.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilimin İlkeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, (Çev., B. Vardar, M. Rifat)
• Barthes R. (2018). Göstergebilimsel Serüven. (Çev., M. Rifat, S. Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beksaç, E. ve Akkaya, T. (2000). Avrupa Resim Sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Berger, J. (2008). Görme Biçimleri. (Çev., Y. Salman). İstanbul: MetinYayınları.
• Bindal, N. D. (1990). İtalyada Rönesans ve barok Devirleri Hacim ve Stil Analizleri. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Bloch, E. (2002). Rönesans Felsefesi Üzerine. (Çev., H. Portakal) İstanbul: Cem Yayınevi,
• Brom, G. (1957). Schilderkunts en Litteratuur in de 16e en 17e eeuw, Utrecht.
• Borchert, T. H. (2014). Masterpieces in Detail Early Netherlandish Art From Van Eyck toBosch. Münih-London-New York.
• Burke, P. (2003). Avrupa’da Rönesans. (Çev., U. Abacı). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Çimen, A. (2007). Tarihi Değiştiren Olaylar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Conti, F. (1997). Rönesans- Sanatı Tanıyalım. (Çev., Solmaz Turunç). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Culler, J. (2008). Barthes. (Çev., H. Gür), Ankara: Dost Kitabevi.
• Cumming, R. (2008). Sanat (Görsel Rehberler). (Çev., A. Işın ÖNAL, A. Çetinkaya). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Çakar, S. (2014). Işık, Figür ve Mekân İlişkisi Bağlamında Bir Dizi Resim Önerisi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dr. Öğrt. Üyesi Adnan Yalım, Malatya.
• Dervişcemaloğlu, B. (2005). Temel Göstergebilim (Semiyotik) Kavramları Üzerine Bir İnceleme.
• Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, Danışman: Prof. Dr. Rıza Filizok, İzmir.
• Greenfıeld, B.A.(2008). Kusursuz Kırmızı (Bir Böceğin İnsanlığa Armağanı), (Çev., D., P.Çimkaya). P Dünya Sanatı Dergisi (Kırmızı ve Sanat ), S;50.
• Esslin, Akt. Şahinde Canbaz, (2000). “Yaşam Tarzları”. İletişim Dergisi, S; 6., Ss;52.
• Erkman, F. (1987). Göstergebilime Giriş. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Fıske, J. (1982). İletişim Çalışmalarına Giriş. (Çev., S. İrvan.). Anlara: Ark Yayınları.
• Farago, F. (2006). Sanat. Doğu Batı Yayınları. (Çev., Ö. DOĞAN). Ankara.
• Guıraud, P. (1990). Göstergebilim, İmge Yayınevi, Ankara.
• Gürsoy, A.T. (2015). Giyim Kültür ve Moda. İstanbul: Seçil Matbaacılık.
• Günay, D. ve Parsa, A. (2012). Görsel Göstergebilim, (İmgenin Anlamlandırılması), Es Yayınları, İstanbul.
• Gombrıch, E. H. (1992), Sanatın Öyküsü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gordon, J.(1984). Resim Sanatı. (Çev., A. Durukan), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gökdemir, G. (2011). Erken Rönesans’ta Giyim Kuşam ve Simone Martini, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dr. Öğrt. Üyesi: Selda Alp, Eskişehir.
• Gıfford, E. M. (1999). The Art Bulletin,: “Van Eyck’s Washington ‘Annunciation’: Technical Evidence For Iconographic Development, Vol. 81, No. 1, pp. 108-116,
• Hand, J. O., Wolf F., M., (1986). Early Netherlandish Painting (catalogue), National Gallery of Art, Washington/Cambridge UP, ISBN 0-521-34016-0. Entry pp. 75-86, by Hand.
• Himam, F. D. (2013). “16. Yüzyıl Giysi Tarihi Yazımı Üzerine: Giysilerde Doğu-Batı Etkileşimi, Egzotizm ve Güç”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:29, Ss;91-116
• İnancık, H. (2011). Rönesans Avrupa’sı Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci, İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
• İprişoglu, N. İprişoglu, M. (2012). Oluşum Süreci İçinde Sanat Tarihi. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Kağan, M. (1993). Estetik ve Sanat Dersleri. Ankara: İmge Kitabevi.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaya, L. (2007). Moda Tarihi Dersi İçin Örnek Bir Model Önerisi Ve İnternet Ortamına Aktarılması, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Giyim Endüstrisi Ve Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışmanı: Dr. Öğrt. Üyesi: Halime Yüceer Arslan, Ankara.
• Kayhan, K. (1954). İzahlı Sanat Şaheserleri. Ankara: O. Matbaacılık.
• Kırçiçek, M. (2017). Hıristiyan Tasvir Sanatında Jan Van Eyck, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Gül Tunçel, Ankara.
• Koca E., Kırkıncıoğlu Z. (2016). Denizli İli Gelin Giyim-Kuşamının Göstergebilimsel Açıdan Çözümlenmesi, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and , History of Turkish, Volume:11/8, p.247-270
• Kleiner, S. F. (2013). Gardner’s Art Through the Ages a Global. (Fourteenth Edition), Wadsworth Cengage Learning, Boston.
• Krausse A.C. (2005). Rönesans’tan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Komşuoğlu Ş., İmer (Mengi) A., Seçkinöz M., Alparslan (Aker) S., Etike (Köse) S. (1986). Resim II Moda Resmi ve Giyim Tarihi Orta Dereceli Kız Teknik Öğretim Okulları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köhler, C. (1963). A History Of Costume Dover Publications, Inc. Newyork.
• Köktürk, Ş. ve Eyri, S. (2013). Dilbilim ve Göstergebilim: Ferdinand de Sausure ve Göstergebilimi anlamak, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, s:130
• Levy, M. (1967). Early Renaissance: Style and Civilization. Norwich: Penguin Books.
• North, M. (2014). Hollanda Altın Çağın’da Sanat ve Ticaret. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Onur, N. ( 2004). Moda Bulaşıcıdır. İstanbul: Epsilon.
• Osborne, A., ve diğerleri (2012). Moda Geçmişten Günümüze Giyim Kuşam ve Stil Rehberi. (Çev.. D. Özen), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Öndin, N. (2016). Rönesans Düşüncesi ve Resim Sanatı. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Özden, H.Ö. ve Elmalı, O. (2012). Yeniçağ Felsefesi Tarihi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Özgenç, N., Güler, M. (2016). “Rönesans Dönemi Dini Konulu Resimlerde Anakronizms”. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı:9, Aralık, Ss; 86-96
• Öztaşkın, P. (2011). İtalya’da Rönesans Resim Sanatı (Botticelli), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Kerim TÜRKMEN, Kayseri.
• Öztürk Dönmez, F. (2015). “Tarihi Kostümlerin Avrupa Resim Sanatı İçerisinde İncelenmesi”. İdil Dergisi. Cilt 4, Sayı: 18, Ss.123-136
• Parsa S. ve Parsa A. F. (2013). Göstergebilim Çözümleri. İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi. Rnyck, P. (2016). Resim Nasıl Okunur “Eski ustalardan ders”. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Rifat, M. (1992). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Rifat, M. (1996), Göstergebilimcinin kitabı. İstanbul: Düzlem Yayınevi.
• Rifat, M. (1996). Homo-Semiotius, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, M. (2014). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Saussure, F. D. (1976). Genel Dilbilim Dersleri 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sevil, T. (2008) Rönesans ve Barok Resim Sanatında İnsan Anatomisinin Üsluplara Göre Yorumlanması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı, Resim-İş Öğretmenliği Programı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dr. Ögrt. Üyesi: Emine Halıçınarlı, İzmir.
• Sığırcı, İ. ( 2017). Göstergebilim Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Sımıth, P. (2001). Rönesans ve Reform Çağı (Bir Sosyal arka Plan Çalışması). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
• Simmel, G. (2009). Modern Kültürde Çatışma. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sombart, W. (1998). Aşk, Lüks ve Kapitalizm. (Çev., N. Aça). Ankara: Tarcan Matbaacılık.
• Sözen, M. (2003). Sanat Kavram ve Terimleri. (1. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sproles, G. B. (1974). Fashion Theory: a Conceptual Framework, Advences in Consumer Research, Vol:1, p.463-472.
• Stephen, J. L. (2002). Avrupa Tarihinden Kesitler 1494-1789. (Çev., E. Demirel) Ankara: Dost Kitabevi.
• Şen, N. (2017). İklim ve Sanat Bağlamında İklimin Rönesans Resim Sanatına Etkisi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Sanat Tarihi Programı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Oğuz Haşlakoğlu, İstanbul.
• Şentürk, L.V. (2012). Analitik Resim Çözümlemeleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Turanî, A. (2005). Dünya Sanat Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ümer, E. (2009). Rönesans Resminin Plastik Anlayışının Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümlerindeki Resim Atölye Derslerine Katkısı, Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç: Ata Yakup Kaptan, Samsun.
• Ünlü, M. (2018). Orta Çağ ve Rönesans Dönemi’nde Ortaya Çıkan Estetik Düşüncelerin Sanat Eğitimine Yansımaları, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Resim-İş Eğitimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi: Ayşe Okur, Konya.
• Vardar, B. (2001). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Vasari, G.(?). y.a.y.g.,1, s.216 (giriş), “Alıntı kaynak: VASARİ, Lives,1.s.1”
• Yaşar, N. (2010). Rönesans Döneminde Dinsel Konulu Resimde Kompozisyon, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Sanat Dalı Resim Programı (Sanatta Yeterlik),Tez Danışman: Dr. Ögrt. Üyesi: Mustafa Orkun Müftüoğlu, İstanbul.
• Zengingönül, N. (Tarihsiz). Giyimde Öncü Tasarımcılar. Ders Notları. Ankara.Gazi Üniversitesi.