Compound Words on a Copy of Prophetic Biography Written By Last Period Chagatai Turkish (Analysing - Transcription - Translation to Turkey Turkish)

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 422 - 443, 30.03.2019

Ümit Eker , Yusuf Avcı

Öz

Turkish that was used as the common written and literary language in Central Asia region (= Turkistan) from the beginning of
15th century to 1921 is called as Chagatai Turkish. Chagatai Turkish that sprawled was utilized by several Turkic tribes; there
emerged a large canon of Chagatai Turkish in time. A good number of books in prose and verse have been written as from the
century that is remembered by Chagatai Turkish; the books that were written in propose are generally religious content. There
also are books in “siyer (prophetic biography) / siyer-i nebi, kısâsu’l-enbiyâ”. It is possible to insert the related prophetic
biography text in postclassical Chagatai Turkish period (1600 - 1921) by considering the language properties. The text submits a
section from experienced events in period pf the prophet of Islam, Muhammad. Original copy of the text in Turkish Writings
part in Oxford-Bodleian Library in England. This paper scrutinized the compound verbs used in the text. They were divided
into subgroups by various features and also classified based on several properties they included by own contents. There were
mostly seen compound verbs in forming of “noun / adjective + auxiliary verb”. “noun + main verb (locutioned)” and “binary
compound verbs” respectively followed the forming of “noun / adjective + auxiliary verb” based on frequency. There are 12
compound verbs in other types of compound verbs in the text. The studies that will conduct on several texts that can lighten
sound, form and syntax features of Chagatai Turkish in the postclassical period help to understand Turkish used in that period

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Postclassical Period Chagatai Turkish, Compound Verbs, Prophetic Biography, Siyer-i Nebî.

Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Bir Siyer Nüshasında Birleşik Fiiller (İnceleme - Çevriyazı - Türkiye Türkçesine Aktarım)

Öz

Orta Asya ( = Türkistan) sahasında XV. yüzyıl başlarından 1921 yılına kadar ortak yazı ve edebiyat dili olarak kullanılan
Türkçeye Çağatay Türkçesi adı verilmektedir. Geniş bir sahaya yayılan Çağatay Türkçesi, bölgedeki çeşitli Türk boyları
tarafından kullanılmış ve zaman içinde geniş bir Çağatay Türkçesi külliyatı oluşmuştur. Çağatay Türkçesiyle anılan yüzyıldan
itibaren nazım ve nesir türünden pek çok eser kaleme alınmış olup nesir türünde kaleme alınan eserler çoğunlukla dinî içerikli
eserlerdir. Bunlar içinde “siyer / siyer-i nebi, kısâsu’l-enbiyâ” türünden eserler de yer almaktadır. Üzerinde çalışılan siyer
metnini, dil özelliklerine bakarak klasik sonrası devir Çağatay Türkçesi (1600 - 1921) dönemine dâhil etmek mümkündür. Eser
İslam Peygamber’i Hz. Muhammet’in döneminde yaşanmış olaylardan bir kesit sunmaktadır. Eserin asıl nüshası bugün
İngiltere’nin Oxford-Bodleian Kütüphanesinde Türkçe Yazmalar bölümündedir. Çalışmada metinde yer alan birleşik fiiller
incelenmiştir. Bunlar çeşitli yönleriyle alt gruplara ayrılmış ve kendi içeriklerine göre barındırdıkları çeşitli özelliklere göre
sınıflandırılmıştır. Metinde en çok “isim / sıfat + yardımcı fiil” kuruluşunda birleşik fiil türüne rastlanmış, bunu sıklık
derecesine göre sırasıyla “isim + esas fiil (deyimleşmiş)” ve “ikili birleşik fiiller” izlemiştir. Metinde yer alan diğer birleşik fiil
türlerinde ise 12 adet birleşik fiil bulunmaktadır. Klasik sonrası devir Çağatay Türkçesinin ses, şekil ve söz dizimi özelliklerini
aydınlatacak çeşitli metinler üzerinde yapılacak benzer çalışmalar bu dönem Türkçesini anlamaya yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Klasik Sonrası Dönem Çağatay Türkçesi, Birleşik Fiiller, Siyer, Siyer-i Nebî

Kaynakça

• Abdurahmanov, G. vd. (2008). O‘zbek Tilining Tarihiy Grammatikası, Fonetika, Morfologiya, Ve Sintaksis. Taşkent: O‘zbekistan Feylesufleri Milliy Jamiyeti Nashriyati.
• Akalın, Ş. H. vd. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• _______________ (2005). Yazım Kılavuzu. 24. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baydar, T. (2013). “İsim + Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt: 49, s. 55 - 66.
• Berdak, Y. vd. (1994). Sözlük – Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Bilgegil, K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Bodrogligeti, A. J. E. (2001), A Grammar of Chagatay. Muenchen: Lincom Europa, Languages of the World/Materials 155.
• Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Delice, H. İ. (2007). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.