Karaköprü (Şanlıurfa)’da gıda olarak tüketilen yabani bitkiler üzerinde etnobotanik bir araştırma

Year 2023, , 61 - 81, 15.04.2023

Hasan Akan , Mehmet Maruf Balos

https://doi.org/10.38001/ijlsb.1246913

Abstract

Bu çalışmada, Şanlıurfa merkez ilçesi olan Karaköprü’de yaşayan yöre halkının, gıda olarak tükettiği yabani bitkiler belirlenmiş ve kullanım biçimleri tespit edilmiştir. Amacımız, halkın yabani bitkilerden yararlanma biçimlerini araştırmak ve ülkemiz etnobotaniğine katkı sağlamaktır. Bu bitkiler, özellikle ilkbahar aylarında kırsal kesimde yaşayan insanlar tarafından toplanarak semt pazarlarına getirilmektedir. Bu bitkilerin bir kısmı çiğ veya pişirilerek taze tüketildiği gibi, bir kısmı dondurularak, kurutularak, salamura edilerek veya konserveye işlenerek de tüketilebilmektedir. Bu çalışmada, 50 kaynak kişi ile birebir görüşmeler yapılmış, okullardaki öğrencilerden de destek alınmış ve Etnobotanik bilgi formları düzenlenmiştir. Toplamda 28 farklı familyaya ait 57 yabani bitkinin gıda amaçlı olarak kullanıldığı tespit edilmiştir.

Keywords

Etnobotanik, Şanlıurfa, Gıda bitkileri

An ethnobotanical investigation on wild edible plants of Karaköprü (Şanlıurfa)

Abstract

In this study, the wild plants consumed as food by the local people living in the center town, Karaköprü of Şanlıurfa were determined and their usage patterns were determined. Our aim is to investigate the ways people use wild plants in Karaköprü and contribute to our country's ethnobotany. These plants are collected by the people living in the countryside, especially in spring, and brought to the Daily local markets. Some of these plants can be consumed freshly by cooking raw or cooked, while others can be consumed by freezing, drying, pickling or canned. In this study, one-on-one interviews were held with 50 source people, support was received from students in schools and Ethnobotanical information forms were arranged. It was determined that 57 wild plants belonging to 28 different families were used for food purposes.

Keywords

Etnobotanik, Şanlıurfa, wild edible

References

• Kendir, G., and A. Güvenç, Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 2010. 1: p. 49-80.
• Kayabaşı, N.P., G. Tümen, and R. Polat, Wild edible plants and their traditional use in the human nutrition in Manyas (Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2018. 17(2): p. 299-306.
• Urhan, Y., et al., Turkish food plants database. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 2016. 40(2): p. 43-57.
• Kadioglu Z., et al., Wild edible plant species used in the Ağrı province, eastern Turkey. Anales del Jardín Botánico de Madrid, 2020. 77: e098.
• Doğan, Y., et al., The use of wild edible plants in Western and Central Anatolia (Turkey). Economic Botany, 2004. 58(4): p. 684-690.
• Alarcόn, R., L.T. Ortiz, and P. García, Nutrient and fatty acid composition of wild edible bladder campion populations [Silene vulgaris (Moench.) Garcke]. International Journal of Food Science and Technology, 2006. 41(10): 1239-1242.
• Aktan, N., and B. Bilgir, Ege bölgesinde insan beslenmesinde kullanılan bazı yabani otlar (tilkicen, sirken, labada, sinir otu) üzerinde araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1978. 15: p. 167-182.
• Faydaoğlu, E., and M.S. Sürücüoğlu, Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2011. 11(1): p. 52-67.
• Baytop, T, Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün. 1999, İstanbul, Türkiye: Nobel Tıp Kitabevleri, Press-In Turkish.
• Yücel, E., F. Güney, and İ.Y., Şengün, Mihalıçcık (Eskişehir) ilçesinde tüketilen yabani bitkiler ile bunların tüketim amaçlarının saptanması. Biological Diversity and Conservation, 2010. 3(3): p. 158-175.
• Yücel, E., et al., Determining the Usage Ways and Nutrient Contents of Some Wild Plants Around Kisecik Town (Karaman/Turkey), Biological Diversity and Conservation, 2011. 4(3): p. 71-82.
• Ertuğ, F, Etnobotanik. In: Güner A, editor. Resimli Türkiye Florası, Cilt 1. 2014, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: Türkiye. p. 319-344. Press-In Turkish.
• Arslan, N., Kayseri Vatan köyünde yenen bazı yabani bitkiler. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 1985. 1985 (2): p. 1-8.
• Akalın, E., Tekirdağ ili halk ilaçları ve gıda olarak kullanılan yabani bitkiler. Geleneksel ve Folklorik Droglar Dergisi, 1998. 5(1): p. 1-98.
• Duran, A., F. Satıl, and G. Tümen, Balıkesir yöresinde yenen yabani meyveler ve etnobotanik özellikleri, Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2001. 8(1): p. 87-94.
• Ertuğ, F., Wild edible plants of the Bodrum area (Muğla, Turkey). Turkish Journal of Botany, 2004. 28(1-2): p. 161-174.
• Özbucak, T.B., H.G. Kutbay, and O.E. Akçin, The contribution of wild edible plants to human nutrition in the Black Sea region of Turkey. Ethnobotanical Leaflets, 2006. 10: p. 98-03.
• Tan, A., and T. Taskin, Ege Bölgesinde sebze olarak kullanılan yabani bitki türleri ve kullanım amaçları. 2009, İzmir: Türkiye. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın no: 136: p. 174
• Yeşil, Y., and E. Akalın, The use of edible plants in Kürecik (Akçadağ/Malatya). Journal of Faculty of Pharmacy of Istanbul University, 2010. 41: p. 90–103.
• Tuzlacı, E, Türkiye’nin yabani besin bitkileri ve ot yemekleri [Turkey’s wild food plants and herbs dishes]. 2010. Alfa yayınları.
• Yücel, E., F. Güney, and İ. Yücel Şengün, The wild plants consumed as a food in Mihalıççık district (Eskişehir/Turkey) and consumption forms of these plants. Biological Diversity and Conservation, 2011. 3(3): p. 158-175.
• Yücel, E., and İ. Yücel Şengün, The wild plants consumed as a food in Afyonkarahisar/Turkey and consumption forms of these plants. Biological Diversity and Conservation, 2012. 5(2): p. 95-105.
• Kızılarslan, Ç., and N. Özhatay, An ethnobotanical study of the useful and edible plants in İzmit. Marmara Pharmaceutical Journal, 2012. 16: p. 194-200.
• Koçak, S., and Özhatay, N. Wild Edible Plants in Karaman (Southern Turkey). Journal of the Faculty of Pharmacy of Istanbul University, 2013. 43(1): p. 21-3.
• Doğan, Y., İ. Uğulu, and N. Durkan, Wild edible plants sold in the local markets of Izmir. Pakistan Journal of Botany, 2013. 45(Supplement 1): p. 177-184.
• Kaval, İ., L. Behçet, and U. Çakılcıoğlu, Survey of wild food plants for human consumption in Geçitli (Hakkari, Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2015. 14(2): p. 183-190.
• Polat, R., et al., Survey of wild food plants for human consumption in Elazığ (Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2015. 1(1): p. 69-75.
• Bulut, G., Medicinal and wild food plants of Marmara Island (Balikesir Turkey). Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 2016. 85 (2): p. 1-16.
• Güneş, F., Food plants used in Meriç town from Turkey. Indian Journal of Pharmaceutical Education and Research, 2017. 51(3): p. 271-275
• Tan, A., et al., Biodiversity for food and nutrition: Edible wild plant species of Aegean Region of Turkey. Anadolu. Journal of Aegean Agricultural Research Institute, 2017. 27(2): p. 1-8.
• Tuttu, G., G. Abay, and S. Yildirimli, Some wild edible plants of Tosya district (Kastamonu, Turkey). International Journal of Scientific and Technological Research, 2019. 5(3): p. 129-135.
• Polat, R., et al., Survey of wild food plants for human consumption in Bingöl (Turkey), Indian Journal of Traditional Knowledge, 2017. 16(3): p. 378-384.
• Güneş, S., et al., Survey of wild food for human consumption in Karaisalı (Adana-Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2018. 17(2): p. 290-298
• Nadiroğlu, M., L. Behçet, and U. Çakılcıoğlu, An ethnobotanical survey of medicinal plants in Karlıova (Bingöl-Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2019. 18(1): p. 76-87.
• Bulut, G., et al., The medicinal and wild food plants of Batman city and Kozluk district (Batman-Turkey). Agriculturae Conspectus Scientificus, 2019. 84(1): p. 29-36.
• Demir, I, A study on wild edible plants for human consumption in Hizan County of Bitlis, Turkey, Bangladesh Journal of Plant Taxonomy, 2020. 27(2): p. 377-389.
• Altundağ Çakır, E., Traditional knowledge of wild edible plants of Iğdır Province (East Anatolia, Turkey). Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 2017. 86(4): p. 3568.
• Hançer, Ç. K., et al., Traditional knowledge of wild edible plants of Biga (Çanakkale), Turkey. Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 2020. 89(1): p. 8914.
• Kökler, N. and N. Çetinkaya, Yenilebilir yabani bitkilerin gastronomik açıdan değerlendirilmesi: Erzurum Uzundere örneği. Turar Turizm ve Araştırma Dergisi, 2022. 11(1): p. 50-74.
• Özhan, V., and T. Pehlivan, Wild edible plants of Mersin (Turkey) and their gastronomic usage types. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2022. 10(4): p. 3484-3498.
• Çorbacı, Ö.L. and E. Ekren, Kentsel açık yeşil alanlardaki yenilebilir bitkilerin değerlendirilmesi: Kahramanmaraş Kenti Örneği. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi, 2022. 7(4): p. 589-596.
• Şimşek, I., et al., Ankara Gölbaşı’nda yabani bitkilerin kullanılış amaçları ve şekilleri üzerinde bir araştırma. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2001. 8(2): p. 105-120.
• Koçyiğit, M., and N. Özhatay, The wild edible and miscellaneous useful plants in Yalova Province (Northwest Turkey). Istanbul Journal of Pharmacy, 2008. 40: p. 19-29.
• Altay, V., and O. Çelik, Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 2011. 4(2): p. 137-139.
• Doğan, A., et al., A review of edible plants on the Turkish Apiaceae species. Istanbul Journal of Pharmacy, 2014. 44(2): p. 251-62.
• Polat, R., et.al., M. Investigations of ethnobotanical aspect of wild plants sold in Bingöl (Turkey) local markets. Biological Diversity and Conservation, 2012. 5(3): p. 155-161.
• Korkmaz, M., and E. Karakurt, Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde doğal gıda bitkilerinin geleneksel kullanımları. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 2015. 8(2): p. 31-39.
• Kocabaş, Y.Z., and O. Gedik, Kahramanmaraş il merkezi semt pazarlarında satılan bitkiler hakkında etnobotanik araştırmalar. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2016. 6(4): p. 41-50.
• Şenkendareş, İ., and E. Tuzlacı, Wild edible plants in southern part of Nevşehir in Turkey. Marmara Pharmaceutical Journal, 2016. 20: p. 34-43.
• Aksoy, A., J. Çelik, and H. Tunay, Gazipaşa (Antalya) ilçe pazarında satılan ve halk tarafından kullanılan bazı bitkiler ve kullanım amaçları. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 2016. 9(2): p. 55-60.
• Yeşil, Y., M. Çelik, and B. Yılmaz, Wild edible plants in Yeşilli (Mardin-Turkey), a multicultural area. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 2019. 15(1): p. 52.
• Yeşil, Y., and İ. İnal, Traditional knowledge of wild edible plants in Hasankeyf (Batman Province, Turkey). Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 2019. 88: p. 3633.
• Demir, İ., and N. Ayaz, Wild edible plants contributing to the traditional foods of Mardin (Turkey) Province. Indian Journal of Traditional Knowledge, 2022. 21(3): p. 569-582.
• Akan, H., M. Aslan, and İ. Eker, Capparis L. (Kapari) Cinsinin GAP Bölgesindeki İşlenmesi, ihracatı ve son populasyon durumu. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2004. 11(1): p. 105-118.
• Akan, H., M. Aslan, and M.M. Balos, Şanlıurfa semt pazarlarında satılan doğal bitkilerin etnobotaniği. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2005. 12(2): p. 43-58.
• Balos, M.M., and H. Akan, Zeytinbahçe-Akarçay (Birecik, Şanlıurfa) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 2007. 2(29): p. 155-171.
• Akan, H., M.M. Korkut, and M.M. Balos, Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2008. 20(1): p. 67-81.
• Akan, H., and M.M. Balos, GAP Bölgesi’nden toplanan meyan kökü (Glycyrrhiza glabra L.) taksonunun ihracat durumu, etnobotanik özellikleri ve tıbbi önemi. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2008. 20(2): p. 233-241.
• Aslan, M., H. Akan, and M.M. Balos, Şanlıurfa'da bazı odunsu bitkilerin etnobotaniği üzerine bir araştırma. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 2011. 18(1): p. 117-137.
• Akan, H., Balos, M.M., and Aslan, M, An ethnobotanical research on handmade musical instruments in Şanlıurfa, South East Anatolia, Turkey. Biological Diversity and Conservation, 2013. 6(1): p. 93-100.
• Akan, H., M.M. Balos, and A.Z. Tel, The ethnobotany of some legume plants around Birecik (Şanlıurfa). Adyutayam, 2013. 1(1): p. 31-39.
• Akan, H., et al., An ethnobotanical research of the Kalecik mountain area Şanlıurfa, South-East Anatolia. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 2013. 6(2): p. 84-90.
• Aslan, M., Plants used for medical purposes in Şanlıurfa (Turkiye). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 2013. 16 (4): p. 28-35.
• Akan, H., and Y. Sade, Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2015. 4(2): p. 219-248.
• Arasan, S., and I. Kaya, Some important plants belonging to Asteraceae family used in folkloric medicine in Savur (Mardin/Turkey) area and their application areas. Journal of Food and Nutrition Research, 2015. 3 (5): p. 337-340.
• Doğan, A., and E. Tuzlacı, Wild edible plants of Pertek (Tunceli-Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal, 2015. 19: p. 126-35.
• Akan, H., and H. Ayaz, Gölpınar (Şanlıurfa-Türkiye) mesire yeri florası ve etrafındaki köylerin etnobotanik özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2016. 2(3): p. 19-56.
• Arasan, Ş. and İ. Kaya, Savur (Mardin/Turkey)'da halk hekimliğinde kullanılan Lamiaceae familyasına ait önemli bazı bitkiler ve kullanım alanları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 2016. 26(4): p. 512-516.
• Akgül, A., et al., An ethnobotanical study in Midyat (Turkey), a city on the silk road where cultures meet. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 2018. 14(12): p. 2-18.
• Şahin Fidan, E., and H. Akan, Tek Tek dağları milli parkı (Şanlıurfa-Türkiye) eteklerindeki bazı köylerde etnobotanik bir çalışma. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2019. 6(2): p. 64-94.
• Kaya, Ö. F., M. Dağlı, and H. T. Çelik, An ethnobotanical research in Şanlıurfa central district and attached Villages (Turkey), Indian Journal of Traditional Knowledge, 2020. 19(1): p. 7-23.
• Kılıç, M., K. Yıldız, and F. Mungan Kılıç, Traditional uses of medicinal plants in Artuklu, Turkey, Human Ecology, 2020. 48: 619-632.
• Aslan, S., Akan, H., and Pekmez, H.. Yaslıca beldesi ve Arıkök mahallesi (Şanlıurfa)’nin etnobotanik açıdan araştırılması. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 2020. 13(1): p. 44-61.
• Eksik, C., and H. Akan, Mardin’in Kırsal Köylerindeki Yerli Halkın Kullandıkları Bazı Bitkilerin Etnobotanik Açıdan Değerlendirilmesi. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2021. 8 (3): p. 97-130.
• Kılıç, M., K. Yıldız, and F. Mungan Kılıç, Traditional uses of wild plants in Mardin central district and attached villages (Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 2021. 20(3): p. 784-798.
• Balos, M.M., et al., Araceae familyasına ait bazı taksonların süt pıhtılaştırma özelliklerinin araştırılması. International Journal of Life Sciences and Biotechnology, 2021. 4(3): p. 412-419.
• Balos, M. M., Mardin ilinde yayılış gösteren Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasına genel bir bakış (An overview of the Lamiaceae (Mints) family distributed in the province of Mardin). International Anatolian Congress on Multidisciplinary Scientific Research, August 12-13, 2022. Mardin. Proceedings Book, p. 340-357.
• Balos, M. M., H. Akan, and M. Geçit, Mardin (Türkiye) Geofitleri üzerine etnobotanik bir araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 2022. 25(6): p. 1287-1304.
• Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands. 1965-1985. vol. 1-9. UK: Edinburgh University Press.
• Özcan, M., Mineral contents of some plants used as condiments in Turkey, Food Chemistry, 2004. 84 (3): p. 437-440.
• Samancioğlu, et al., Total phenolic and vitamin C content and antiradical activity evaluation of traditionally consumed wild edible vegetables from Turkey, Indian Journal of Traditional Knowledge, 2016. 15 (2): p. 208-213.
• Oymak, E. Bozova (Şanlıurfa) halkının kullandığı doğal bitkilerin etnobotanik özellikleri, 2018. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Şanlıurfa).
• Al-Douri, N. A., A Survey of medicinal plants and their traditional uses in Iraq. Pharmaceutical Biology, 2000. 38(1): p. 74-79.
• Akbulut, S., Importance of edible wild plants in world food security: The case of Turkey. International Journal of Agricultural Science and Food Technology, 2022. 8(3): p. 209-213.
• Kan, Y., et al., Doğu Karadeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik bitkilerin envanterinin çıkarılması, ticari kullanımının araştırılması ve üreticilerin eğitimi projesi eğitim kitabı, 2017. Ankara, Türkiye: Kalkınma Bakanlığı.
• Tan, A., et al., Biodiversity for food and nutrition: edible wild plant species of Aegean region of Turkey. Anadolu journal of the Aegean Agricultural Research Institute, 2017. 27(2): p. 1-8.