From Form To Form: Ayetullah Bey's Work Called Ilm-I Kıyafet

Year 2024, , 158 - 179, 30.12.2024

Rumeysa Nur Ertaş

https://doi.org/10.51540/ijof.1576563

Abstract

In classical Turkish literature, the physiognomys are works that aim to make comments on the spiritual and moral qualities of human beings based on the external characteristics of their bodies. It is known that in a synthesis that draws on both Eastern and Western sources, the physiognomys provide important clues not only about the individual but also about the aesthetic and moral values of society. These artifacts, which also occupy an important place in Ottoman culture, represent a perspective that the physical characteristics of a person are connected to their inner world. Particularly shaped by the social and cultural norms of the period, the physiognomys narratives offer a rich literature that analyzes the human soul through bodily characteristics in classical literature. One of the contributors to this literature is Ayetullah Bey’s work called “Ilm-i Kıyâfet.” Ayetullah Bey defines this branch of science as the study of how the human soul manifests through various behaviors and appearances. In the work, body language is addressed with both its physical and psychological effects. In this work, which blends classical and modern thought, it is accepted that the physical structures of beings bear the signs of the soul, and therefore the analysis of the body is a way of understanding the soul. Ayetullah Bey also describes the physical characteristics of human species and nations by dividing the body into three main elements, and discusses the effects of climate and geography on humans. It has been observed that Western philosophy was as influential as Eastern philosophy in the period in which the author lived and that these influences played a significant role in the analysis of the work.

Keywords

Ayetullah Bey, Outfitname, Kevn Fesad, Soul, Morality

SÛRETTEN SÎRETE: AYETULLAH BEY’İN İLM-İ KIYÂFET ADLI MENSUR ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Klasik Türk edebiyatında kıyafetnameler, insan bedeninin dış özelliklerinden yola çıkarak ruhsal ve ahlakî nitelikleri hakkında yorumlar yapmayı amaçlayan eserlerdir. Kıyafetnamelerde, hem Doğu hem de Batı’dan beslenen bir sentezle yalnızca bireyin değil, toplumun estetik ve ahlakî değerleri hakkında önemli ipuçları verildiği bilinmektedir. Osmanlı kültüründe de önemli bir yer tutan bu eserler, insanın fiziksel özelliklerinin iç dünyasıyla bağlantılı olduğuna dair bir bakış açısını temsil eder. Özellikle dönemin sosyal ve kültürel normlarıyla şekillenen kıyafetnameler, klasik Türk edebiyatında insan ruhunu bedensel özellikler üzerinden çözümleyen zengin bir literatür sunmaktadır. Bu literatüre katkı sağlayanlardan birisi de Ayetullah Bey’in “İlm-i Kıyâfet” olarak adlandırdığı eseridir. Ayetullah Bey, bu bilim dalını, insan ruhunun çeşitli davranışlar ve görünüşler aracılığıyla nasıl tezahür ettiğinin incelendiği bir alan olarak tanımlar. Eserde beden dili, hem fiziksel hem de ruhsal etkileriyle ele alınır. Klasik ve modern düşüncenin harmanlandığı bu eserde, varlıkların fiziksel yapılarının ruhun işaretlerini taşıdığı ve bu sebeple bedenin analizinin ruhu anlamanın bir yolu olduğu kabul edilir. Ayetullah Bey, bedeni üç ana unsura ayırarak insan türlerini ve milletlerin fiziksel özelliklerini tanımlanmakta, iklim ve coğrafyanın insanlar üzerindeki etkilerini tartışmaktadır. Ayrıca müellifin yaşadığı dönemde, Doğu felsefesi kadar Batı felsefesinin de etkili olduğu ve bu etkilerin eserin incelenmesinde belirgin bir rol oynadığı gözlemlenmiştir.

Keywords

Ayetullah Bey, Kıyafetname, Kevn ü fesad, Ruh, Ahlak

References

• Ağaoğlu, M. V. (2023). Klasik İslâm felsefesinde insan kavramı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Akkağıt, Ş. F. (2002). Aristoteles’te insan kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), 124-151.
• Aristoteles (1997). Fizik. (1.Baskı). (S. Babür, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Aristoteles (2000). Ruh üzerine. (1. Baskı). (Z. Özcan, Çev.). Alfa Yayınları.
• Aristoteles (2019). Oluş ve bozuluş. (2.Baskı). (Y. G. Sev, Çev.). Pinhan Yayınları.
• Arseven, C. E. (1965). İlm-i simâ. Sanat Ansiklopedisi II. (C.2, ss.1086). MEB Yayınları.
• Bekta, N. (2020). İbn Rüşd’ün Cevâmi’u’l-Kevn ve’l-Fesâd’ı temelinde oluş ve bozuluş teorisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trabzon Üniversitesi.
• Breton, D. L. (2018). Yüz üzerine antropolojik bir deneme. (2. Baskı). (O. Türkay, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Breton, D. L. (2020). Ten ve iz. (3. Baskı). (İ. Yerguz, Çev.). Sel Yayınları.
• Çakır, M. (2007). “Kıyâfet-Nâme”ler hakkında bir bibliyografya denemesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 333-350.
• Çavuşoğlu, A. (2004). Kıyafetnameler. (1. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Çavuşoğlu, A. (2009). Kıyafet ilmi ve Kutadgu Bilig’de kıyafet ilmi/fizyonomi izleri. Bilimname:Düşünce Platformu, VII(XVII). 293-302.
• Çelebioğlu, A. (1979). Kıyâfe(t) ilmi ve Akşemseddinzâde Hamdullah Hamdî ile Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın kıyâfet-nâmeleri. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, (10), 225-262.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• El-Amâsî, A. B. H. (2010). Tarîku’l-edeb metin, sözlük. Bizim Büro Basımevi.
• Elbir, B. (2017). Yazarı bilinmeyen bir kıyafetnâme üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19(19), 37-58. İbni Haldun.(2007). Mukaddime. (5. Baskı ). (S. Uludağ, Haz.). Dergâh Yayınları.
• İbni Sina. (2008). Kitâbu’ş-şifâ oluş ve bozuluş. (2. Baskı). (M. İskenderoğlu, Çev.). Litera Yayınları.
• İhvân-ı Safâ Risâleleri Cilt 2. (2017). (2. Baskı). (Komisyon, Çev.), Kahraman, A. (Ed.). Ayrıntı Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (1969). Son asır Türk şairleri. (1. Baskı). MEB Yayınları.
• Kaya, M. (2021). Kindî felsefî risâleleri. (5. Baskı). Klasik Yayınları.
• Kırbıyık, M. (2022). Yûsuf Hâlis kıyâfet-nâme-i cedîde. (1. Baskı). Nobel Bilimsel Eserler Yayınları.
• Maden, S. (2017). Türk Edebiyatında kıyafet ilmi ve Kıyafetnameler. Kuram ve Uygulama Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 11-22.
• Mengi, M. (2002). Kıyâfet-nâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C. 25, ss.513-514). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı tarihi deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. II. (2. Baskı). MEB Yayınları.
• Sarıçiçek, R. (2012). Mustafa Bin Bâlî ve ilm-i firâseti, Turkish Studies, 7(4), 2725-2754.
• Steingass, F. J. (1963). Arabic-Englis dictionary. Asian Educational Services, New Delhi, Chennai. (Arapça-İngilizce Sözlük, Asya Eğitim Hizmetleri, Yeni Delhi, Chennai.)
• Tekellioğlu, M. (2023). İbn Rüşd’ün telhîsu’l-kevn ve’l-fesâd eserinde oluş ve bozuluş teorisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Turhan, K. (2022). Kevn ve fesad. İslâm Ansiklopedisi (C. 25, s. 343-344). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türkdoğan, M. G. (2014). İlm-i kıyâfet ve firâset bağlamında Mustafa Bin Evrenos’un “Hazâ kitab-ı firâsetnâme ve kıyâfetnâme”si, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VII(34), 172-195.
• Yılmaz, A. (2012). Kıyafet ilmiyle oluşturulan eserler ve bu eserlerden seçilmiş örnekler. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 129-139.
• Yücel, H. (2019). Grek felsefesinden İbn Sînâ’ya heyûlâ. (1. Baskı). Elis Yayınları.
• Yüksel, S. (2022). “Yeni Osmanlı” Mehmet Ayetullah Bey’in bilinmeyen iki eseri: tarih-i tabii tercümesi ve kıyafetname. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 46(1), 167-175.