Kültürel Miras Kapsamında “Türk Hamamı” Üzerine Bir İnceleme

Year 2016, Issue: 42, 111 - 138, 22.07.2016

Özlen Özgen

Abstract

Çalışmanın amacı, somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunması ve yaşatılması kapsamında Türk Hamamı’nın tarihi, mimari, işlevsel ve geleneksel boyutlarının, betimsel tarama modeli yardımı ile değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme kapsamında, geçmişte çok uzun yıllar boyunca hamam olarak kullanılan ancak kısa bir süre kesintiye uğrasa da halen işlevini sürdüren “Çemberlitaş Hamamı” örnek olarak incelenmiştir. Mimar Sinan’ın son dönem eserlerinden olan ve hamam mimarisinin en iyi örneklerinden biri olarak nitelendirilen Çemberlitaş Hamamı günümüzde, toplumsal ve kültürel mirasın izinin sürülebileceği önemli mekânlar arasında görülmektedir. Çalışma, literatür taramasına dayanmasının yanı sıra, kişisel gözlem ve sözlü görüşmeler ile zenginleştirilmiş, görsel materyaller ile desteklenmiştir. Türk hamam kültürü ve geleneği ile ilgili çalışmaların sürdürülmesi ile Çemberlitaş Hamamı gibi köklü bir tarihsel geçmişi olan ve varlığını sürdürmeye devam eden hamamların özel olarak korunmasının, Türk hamam kültürünün gelecek nesillere aktarılabilmesi açısından büyük bir önem taşıdığı düşünülmektedir.

Keywords

Hamam, Türk Hamamı, Kültürel Miras, Hamam Kültürü, Çemberlitaş Hamamı

An Examinatıon of the “Turkish Bath” from the Perspective of Cultural Heritage

Abstract

The aim of this study is to review the architectural, functional and traditional dimensions of Turkish Bath with the help of descriptive research and from the perspective of protecting and maintaining both tangible and intangible cultural heritage. As a part of this review, “Çemberlitaş Bath”, which has been used as a Turkish Bath for years in the past and is still alive despite a short period of shut down is examined as a sample. Çemberlitaş Bath, which is among the latest works of Sinan The Architect and also one of the best examples of bath architecture, is considered as one the most important places for tracking the traces of cultural and social heritage today. The literature review in the study is supported with visual materials, interviews and personal observations. It is thought that protecting Çemberlitaş Bath and similar others, which have managed to survive throughout history and keep living in our day and also have a rooted history, is significantly important for transferring Turkish Bath culture to the next generations.

Keywords

Bath, Turkish Bath, Cultural Heritage, Bath Culture, Çemberlitaş Bath

References

• Basat, E. M., (2013). “Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikten Koruyabilmek”, Milli Folklor, 100: 61-71.
• Bozok, D., (2005). “Türk Hamamı ve Geleneklerinin Turizmde Uygulanışı: Bursa Merkez İlçede Bir Araştırma”, Balıkesir Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 13 Sayfa: 62-86.
• Büyüktanır, F., (2009). “Geçmişten Günümüze Sivas’ta Hamam Kültürü”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• De Botton, A., (2014). Mutluluğun Mimarisi, (Çev. B. Tellioğlu Altuğ), 5. Baskı, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• De Certeau, M., (1984). The Practice of Everyday Life, Berkeley: University of California Press.
• Emiroğlu, İ., (2010). “Konya’da Hamam Kültürü ve Kullanım Eşyaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Ergin, N., (2012). “İstanbul’da Hamam İşletmeciliği: On Yedinci ve On Sekizinci Yüzyılda Çemberlitaş Hamamı”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Ed: N. Ergin), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. ss. 182-210.
• Ergin, N., (2012). Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Ertürk, M., (2013). “Mekanın Diyalojisi: Kent Mekanı Kent Öznesi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kültürel İncelemeler Yüksek Lisans Programı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Evliya Çelebi, (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini. (Ed: R. Dankoff, S. A. Kahraman ve Y. Dağlı) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, M., (1986). Space, Knowledge and Power, The Foucault Reader. (Ed: P. Rabinow), Harmondsworth: Penguin.
• Foucault, M., (2007). Security, Territory, Population. Lectures at the Collège de France 1977 -78. New York: Palgrave Macmillan.
• Giddens, A., (2004). Modernliğin Sonuçları. 6. Baskı, (Çev: E. Kuşdil), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Halsband, R., (1965). The Complete Letters of Lady Marry W. Montagu, I-III (1708- 1720). Oxford: Oxford University Press.
• Kuruçay, A., (2011). İstanbul’un 100 Hamamı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2014). Ankara Tarihi Hamamları ve Hamam Kültürü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Somut Olmayan Miras Tespit Komisyonu Raporu, Ankara.
• Lefebvre, H., (1991). The Production of Space. Oxford, Londra: Blackwell Publishing.
• Lefebvre, H., (1997). “Reflections on the Politics of Space”, Radical Geography: Alternative Viewpoints on Contemporary Social Issues (Ed: R. Peet.), London: Methuen and Co., pp. 339-52.
• Massey, D. (1993)., “Power-Geometry and a Progressive Sense of Place”. Mapping the Futures: Local Cultures, Global Change, (Ed: J. Birdvd), London: Routledge, pp. 59- 69.
• Önge, Y., (1988). Mimarbaşı Koca Sinan‘ın Yaşadığı Çağ ve Eserleri. T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul.
• Renda, G., (2012). “Ressam Gözüyle Osmanlı Hamamı”. Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Der: N. Ergin), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, ss. 369-403.
• Tofaş Sanat Galerisi, (2009). Eski Hamam Eski Tas, Tofaş Sanat Galerisi Yayınları: 1, Yapı Kredi Yayınları: 3007, Mas Matbaacılık, İstanbul.
• Vatansever, H., (2011). “Hamam, Ruhsal ve Bedensel Arınma”. National Geographic, Ekim.
• Yaman, T. C. (2010). “Türk Hamamının Mekansal Kurgusu ‘İstanbul Hamamları’”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İç Mimarlık Anabilim / Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yamato Deklarasyonu (Yamato Declaration), (2004). “Yamato Declaration on Integrated Approaches for Safeguarding Tangible and Intangible Cultural Heritage International Conference on The Safe Guarding of Tangible and Intangible Heritage Organized by the Japanese Agency for Cultural Affairs and UNESCO”, (20-23 October) Nara, Japan.
• Yegül, F. K., (2006). Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Yegül, F. K., (2009). “Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği”. Anatolia, Sayı: 35, ss. 99-118.
• Yegül, F. K., (2012). “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Der: N. Ergin), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, ss. 16-66.
• Görsel 1. Hamamda Kadın ve Hizmetçisi (Jean-Etienne Liotard/1702-1789). http:// scribalterror.blogs.com/scribal_terror/2007/06/kabkabs.html [Erişim Tarihi: 20.07.2016].
• Görsel 2. Soğuklukta Çubuk Tüttürerek Dinlenen Kadın (Camile Rogier/1810-1896). http://www.turkishculture.org/dia/dia/normal/21/21.1/21.1.1/21.1.1.4/Camille%20 Rogier,%20Moeurs%20et%20usages%20des%20Orientaux%20La%20Turquie,%20 1854-hamam%20halveti.jpg [Erişim Tarihi: 20.07.2016].
• Görsel 3. Hamama Gelen Bir Aileyi Karşılama (Fausto Zonaro/1854-1929). http://docplayer.biz.tr/10606557-On-kapak-fausto-zonaro-1854-1929-hamam-uclemesi- yikanis-dan-detay-arka-kapak.html [Erişim Tarihi: 20.07.2016].