Türk Öğrencilere Arap Dilinin Öğretilmesinde Cümle Kuruluşu Olgusunun İşlevselliği Üzerine

Year 2024, Volume: 12 Issue: 2, 301 - 323, 31.12.2024

Amr Mukhtar

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1434537

Abstract

Bu çalışma, Türk öğrencilere Arapça öğretiminde cümle kuruluşu konusunun kullanımına yönelik bir öneri sunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda öğrencilerin iletişim ve cümle kurma becerilerindeki zayıflık ve seviye farklılıklarına dayanan yaygın sorunlara da çözüm önerileri sunulması hedeflenmektedir. Ayrıca çalışma, genel olarak dilbilgisi ve özel olarak cümle kuruluşu bilgisinin öğretilmesinde kullanılacak yöntemin belirlenip sınırlarının çizilmesi noktasındaki yeni önerilere duyulan ihtiyacı da vurgulamaktadır. Söz konusu öneriler, öğrencinin özellikle cümle kuruluşunda iki ayrı dilbilgisi sistemi arasında hareket ettiğini fark etmesini sağlayarak öğrenim çıktılarını iyileştirmeyi hedeflemektedir. Çalışmada, araştırma sorunsalının ilgili olduğu mevcut literatürü değerlendirip analiz etmek ve cümle kuruluşunun Türk öğrencilere Arapça öğretiminde nasıl işlevsel hale getirilebileceğini ortaya koymak amacıyla betimsel analiz ve karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Çalışma, hazırlık sınıfı öğrencilerinin seviyelerine uygun basit yapıların incelenmesiyle sınırlandırılmıştır.
Çalışmanın teorik çerçevesi iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım terkip kavramı ve türlerinin açıklanmasına, ikinci kısım ise söz konusu önerinin sunumuna ayrılmıştır. Çalışmada, Türk öğrencilere Arapça öğretiminde terkip konusunun önemi vurgulanmakta; dil bilgisi ve cümle kuruluşunun öğretilmesinde modern yaklaşımlar benimsenerek Türk öğrencilere Arapça öğretiminde uygulanan programların tasarımlarının yeniden gözden geçirilmesi önerilmektedir.
Çalışma, kural ve yapıların öğretiminde çağdaş ve modern yönelimlerin benimsenmesinin ve gramer ve yapıyla ilgili dil becerilerinin pekiştirilmesi için bolca alıştırma yapılmasının gerekliliği konusunda öneriler sunmaktadır. Nitekim Arapçada cümlenin isim ve fiil cümlesi olmak üzere ikiye ayrılmasının cümlenin temel unsurları üzerinde önemli bir etkisi olduğu açıktır. Bunun yanı sıra Türk öğrencilerin basit yapıları öğrenmelerine ve Türkçe ile Arapça arasındaki ortak noktalardan yararlanılmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Özellikle başlangıç seviyesinde temyiz, hal gibi ileri seviye iʻrâb konularından ziyade temel konuların işlenmesi önerilmektedir.

Keywords

Arapça, Arapça Öğretimi, Cümle Yapısı, İşlevsellik, Türk Öğrenciler.

Utilizing the Structure Theme in Teaching the Arabic Language to Turkish Students

Abstract

This research aimed to present a proposal for incorporating structure in teaching Arabic to Turkish students to address the varying proficiency levels among Turkish students in communication skills and using linguistic structures. It also tackled the lack of new proposals that impose educational constraints to regulate the teaching of grammar and structure. These suggestions would, in turn, improve teaching outcomes. The goal is to make learners aware that they are transitioning between two different linguistic systems in structure. The research employed a descriptive-analytical approach to describe and analyze the literature on the research problem. A contrastive approach is also used to explore how structure can be effectively integrated into teaching Arabic to Turkish students. The study was delimited to simple structures that are appropriate for students in preparatory years.
The theoretical framework of the research consisted of two dimensions. The first dimension discusses the concept of structure, both in language and terminology, and categorizes it according to its components. The second dimension presented a proposal for utilizing structure in teaching Arabic to Turkish students. The research emphasized the importance of structure in teaching Arabic, particularly at the novice level.
The study recommended adopting modern and contemporary approaches in teaching grammar and structure, emphasizing the need for extensive practice that reinforces these concepts among students as the Arabic language divides the sentence into nominal and verbal sentences, which impact the elements and components of the sentence. Furthermore, it stressed the importance of Turkish students learning simple structures and employing the transfer of learning effect between Turkish and Arabic, with advice to delay the introduction of more complex grammatical concepts, especially at the novice level.

Keywords

Arabic language, Teaching Arabic, Structure, Utilizing

توظيف مبحث التَّركيب في تعليم اللُّغة العربيَّة للطَّلبة الأتراك

Abstract

المستخلص: هدف البحث إلى تقديم مُقترح لتوظيف مبحث التَّركيب في تعليم اللُّغة العربيَّة للطَّلبة الأتراك، وذلك بهدف التصدي لمشكلة البحث في شيوع مشكلة تباين مستوى الطلبة الأتراك في مهارات التَّواصل واستخدام التَّراكيب اللُّغوية، والافتقار إلى مُقترحات جديدة تفرض قيودًا تربويّة تضبط طريقة تدريس القواعد والتَّراكيب، تلك المقترحات التي تُحسِّن مخرجات التّدريس؛ من خلال إشعار الدَّارس أنَّه ينتقل بين نسقين لُغويين مختلفين خاصّة في مبحث التَّركيب. تبنَّى البحث المنهج الوصفيّ لوصف وتحليل الأدبيات والتّربويَّات المتصلة بمشكلة البحث، كما استخدم المنهج التّقابليّ للكشف عن كيفيّة توظيف مبحث التَّركيب في تعليم اللُّغة العربيَّة للطَّلبة الأتراك، وقد اقتصر البحث على التَّراكيب البسيطة؛ حيث إنَّها تناسب الدّارسين في السّنوات التحضيريّة.
تكوَّن الإطار النظريّ للبحث من بُعدين؛ عرض البُعد الأول مبحث التَّركيب: مفهومه في اللُّغة والاصطلاح، وأنواع التَّركيب وفقًا لمكوناته والذي ينقسم إلى تركيب إسناديّ وتركيب غير إسناديّ. وقد خُصِّص البُعد الثاني لعرض مُقترح توظيف مبحث التَّركيب لتعليم اللُّغة العربيَّة للطلبة الأتراك، وأكَّد البحث أهمية مبحث التَّركيب في تعليم اللُّغة العربيَّة للطَّلبة الأتراك خاصّة في المستوى المبتدئ.
وقد أوصى البحث بضرورة تبنِّي التَّوجهات الحديثة والمعاصرة في تدريس القواعد والتَّراكيب، وضرورة الإكثار من التّدريبات التي تثبت القواعد والتَّراكيب لدى الدارسين؛ حيث إنَّ تقسيم اللُّغة العربيَّة للجملة إلى اسميَّة وفعليَّة انعكس على أركان الجملة وعناصرها، وكذلك يجب الاهتمام بأن يتعلم الدارس التَّراكيب البسيطة، مع ضرورة توظيف انتقال أثر التعلم بين التركيَّة والعربيَّة، مع التّوصية أن

Keywords

اللُّغة العربيَّة, ، تعليم اللُّغة العربيَّة, التَّركيب, توظيف, الطَّلبة الأتراك

References

• Abduh, Recâ. Luga eş-Şi’r, İskenderiye: Menşetü’l-Maârif, 1985.
• Abdullâh, Abdü’l-Hamîd - Gâlî, Nâsır Abdullâh. Esâsü İ’dâdi’l-Kütübi’t-Ta’lîmiyye li’n-Nâtıkîn bi-Gayri’l-Arabiyye, Kahire: Dârü’l-İ’tisâm, 2005.
• Abdullâh, Süleyman Yûsuf Muhammed - Abdü’l-Hamîd, Saîd Mahmûd Mûsâ. “Ta’lîmu’t-Terâkibi’l-Lugaviyye li’n-Nâtıkîn bi-Gayri’l-Arabiyye Meşâkil ve Hulûl bi’t-Tatbîk alâ’l-Meâhid el-Mütehassısa bi’l-Memleketi’l-Arabiyye’s-Suûdiyye”, Ebha: Mecelletü’l-Lisân ed-Düveliyye, 8/17 (2024), 1-23.
• Abdü’l-Azîm, Rîm Ahmed. “İstirâtîciyye li Tedrîsi’l-Kavâidi’l-Lugaviyye Kâime alâ’l-Medhal ed-Dilâlî li Tenmiyeti Mehârat Fahmi’t-Terâkibi’n-Nahviyye ve Ziyâdeti’l-Müfredâti’l-Lugaviyye ledâ Dârisî’l-Lugati’l-Arabiyye’n-Nâtıkîn bi-Gayrihâ”, Kahire: el-Cem’iyyetü’l-Mısriyye li’l-Menâhic ve Turuku’t-Tedrîs, 241 (2019), 113-162.
• Âşûr, el-Munsif. et-Terkîb inde İbnü’l-Mukaffa’ fî Mukaddimâti Kitâbi Kelîle ve Dimne, Cezayir: Dîvânü’l-Matbûâti’l-Câmiiyye, 1982.
• Bay, Mario Andrew. Esâsü İlmü’l-Luga, trc. Ahmed Muhtar Ömer, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1983.
• Belîd, Sâlih. et-Terâkibü’n-Nahviyye ve Siyâkātühe’l-Muhtelife'inde Abdilkāhir el-Cürcânî, Cezayir: Dîvânü’l-Matbûâti’l-Câmiiyye, 1983.
• de Saussure, Ferdinand. Muhâdarât fî’l-Lisâniyyâti’l-Âmme, tercüme: Yûsuf Gâzî ve Muhammed en-Nasr, (Menşûrâti’l-Müesseseti’l-Cezâiriyye li’t-Tıbâa), ts.
• Dek el-Bâb, Cafer. el-Mûcez fî Şerhi Delâili’l-İ’câz, Dımaşk: Matbaatü’l-Cîl, Sûriye, 1980.
• Dirşâvî, Süheyl. Eseru’l-Lugati’l-Um fî Taallümi’l-Lugati’s-Sâniye Dirâse Tatbîkiyye alâ Müteallimi’l-Lugati’l-Arabiyye min en-Nâtıkîn bi’t-Türkiyye ve’f-Menhâci’t-Tahlîli’t-Tekâbülî, Ankara: Matbaatü’l-İlahiyât, 2022.
• el-Cevâhirî, İsmâil. Tâcü’l-Luga ve Sıhâhü’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdü’l-Gafûr Attâr, Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• el-Cürcânî, Abdilkāhir. Delâilü’l-İ’câz, thk. Mahmûd Şâkir, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1999.
• el-Cürcânî, Abdilkāhir. el-Maksad fî Şerhi’l-Îdâh, thk. Kâzım Bahr Mercân, Bağdat: Dârü’r-Reşîd li’n-Neşr, 1982.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn eş-Şerîf. et-Ta’rîfât, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2009.
• el-Ensârî, Celâlüddîn İbn Hişâm. Muğnî’l-Lebîb an Kütübi’l-A’râb, tak. Hasan Hamd ve Emîl Bedî Ya’kûb, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• el-Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed. el-Îdâh el-Ududî, thk. Hasan eş-Şâzelî Ferhûd, Kahire: Dârü’t-Te’lîf, 2. Basım, 1988.
• el-Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed. el-Mesâil el-Askeriyye, thk. Muhammed eş-Şâtır Ahmed, Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1982.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed Ya’kûb. el-Kâmûs el-Muhît, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1990.
• el-Hamzâvî, Reşâd. “el-Mustalahâtü’l-Hadîse fî’l-Lugati’l-Arabiyye”, Havliyyatü’l-Câmiati’t-Tûnisiyye, 14 (1977), 169-199.
• el-Hudeybî, Ali Abdü’l-Muhsin. “Fâiliyye Bernamec Muhtarah Kâim alâ Hurâitü’t-Tefkîr el-Elektroniyye fî Tenmiyeti’l-Mefâhîm en-Nahviyye ve Mehâratü’l-İ’râb ve’l-Kifâeti’z-Zâtiyye fî’n-Nahvledâ Müteallimî’l-Lugati’l-Arabiyye’n-Nâtıkîn bi-Lugâtin Uhrâ”, el-İmârât: el-Mecelletü’d-Düveliyye li’l-Buhûsi’t-Tarbiyye, 4/41 (2017), 228-271.
• el-Hûlî, Muhammed Ali. Esâlîbu Tedrîsi’l-Lugati’l-Arabiyye, Ürdün: Dârü’l-Felâh, 2000.
• el-Kazvînî, el-Hatîb. el-Îdâh, Beyrut: Dârü İhyâi’l-Ulûm, 1988.
• el-Mahzûmî, Mehdi. fî’n-Nahvi’l-Arabî Kavâid ve Tatbîk, Beyrut: el-Mektebetü’l-Mısriyye, 1964.
• el-Menzilî, Mahmûd el-Âlem. Envâu’r-Rabî fî’s-Sarf ve’n-Nahv ve’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî, Kahire: Matbaatü’l-Kıym el-İlmiyye, 2007.
• en-Nâka, Mahmûd Kâmil. Tedrîsu’l-Kavâid fî Bernameci Ta’lîmi’l-Lugati’l-Arabiyye li’n-Nâtıkîn bi-Gayrihâ, el-Mecelletü’l-Arabiyye li’d-Dirâsâti’l-Lugaviyye, Ma’hadü’l-Hartûm ed-Düvelî li’l-Lugati’l-Arabiyye, 2. sayı, Şubat 1985.
• er-Rukâbî, Cevdet. Turuku Tedrîsi’l-Lugati’l-Arabiyye, Dımaşk: Dârü’l-Fikr li’t-Tıbâa ve’t-Tevzî ve’n-Neşr, 1995.
• es-Sâmerâî, İbrahim. Fıkhu’l-Luga el-Mukâren, Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 3. Basım, 1983.
• es-Sevrî, Abdullah Ali. “Husâsü Terâkibi’l-Lugati’l-Arabiyye”, San’a: Mecelletü’l-Endelüs li’l-Ulûmi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâiyye, 9/13 (2016), 251-290.
• et-Tehânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed Sâbir. Keşşâf Mustalahâti’l-Fünûn, thk. Dr. Ali Dahruj, Beyrut: Lübnân Nâşirûn, 1996.
• et-Türkî, İbrahim Mansûr. “el-Adûl fî Beniye’t-Terkîbiyye fî’t-Turâsi’l-Belâğî”, (Mecelletü Câmiati Ümmü’l-Kurâ li’l-Ulûmi’ş-Şer’iyye ve’l-Lugati’l-Arabiyye ve Âdâbihâ), 19/40 (2007), 545-612.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Mufassal fî İlmü’l-Arabiyye, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2. Basım, ts.
• Fadl, Salah. Nazariyyetü’l-Binâiyye fî’n-Nakdi’l-Edebî, Kahire: Dârü’l-Muhtâr, 1992.
• Fendris, Joseph. el-Luga, trc. Abdü’l-Hamîd ed-Devâhırî ve Muhammed el-Kassâs, Kahire: Mektebetü’l-Englo el-Mısriyye, 1960.
• Hamâse, Muhammed. Binâü’l-Cümleti’l-Arabiyye, Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 1982.
• Hasan, Abbas. en-Nahvü’l-Vâfî, Kahire: Dârü’l-Maârif, 3. Basım, ts.
• Hasan, Izzet. Mebâdiü’l-Lugati’t-Türkiyye, Halep: Dârü’ş-Şurûk, 2008.
• Hassân, Temmâm. el-Beyân fî Ravâi’i’l-Kur’ân, Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Husâs, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut: Dârü’l-Hüdâ li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Mu’cem Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dârü’s-Sâdır, 8. Basım, 2008.
• İbn Yaîş, Muvaffaküddîn Yaîş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kadâdira, Abdü’s-Selâm. el-Mebhas et-Terkîbî fî’d-Dirâsâti’l-Lisâniyyeti’l-Hadîse, Cezayir: Câmiatü Kıntısîne: Risâletü’l-Mâcistîr, 2004.
• Mustafa, İbrahim (ve diğerleri). el-Mu’cem el-Vasît, Kahire: Mecma’u’l-Lugati’l-Arabiyye, 2. Basım, 1972.
• Taîme, Ruşdî Ahmed. Ta’lîmu’l-Lugati’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtıkîn bihâ, Menâhicühâ, ve Esâlîbühâ, er-Ribât: el-Münazzametu’l-İslâmiyye li’t-Terbiye ve’s-Sekâfe, 1983.
• Ubâde, Muhammed İbrahim. el-Cümletü’l-Arabiyye Dirâsetün Lugaviyye, Kahire: Dârü’l-Maârif, 1998.
• Vehbe, Mecdî - el-Mühendis, Kâmil. Mu’cemu’l-Mustalahâti’l-Arabiyye fî’l-Luga ve’l-Fünûn, Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2. Basım, 1984.
• Zekeriya, Mişâl. el-Lisâniyyât İlmü’l-Luga el-Hadîs: Mebâdiühâ, ve A’lâmühâ, Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmiiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1980.