ZİYARET FENOMENİ BAĞLAMINDA KOLEKTİF EĞLENCE KÜLTÜRÜ: ZÊW

Year 2024, , 132 - 145, 24.12.2024

Nuran Kızmaz Öztürk

https://doi.org/10.29288/ilted.1510170

Abstract

Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu’da karnaval, şenlik veya festival olarak adlandırabileceğimiz zêwin toplumda dayanışma ve bütünleşmenin inşasındaki rolü ve işlevine değinilmektedir. Aynı zamanda zêwin sosyo-kültürel açıdan anlamı ve toplumsal bazda ürettikleri ele alınmıştır. Bireyler ata topraklarına gelerek, kabirler etrafında birlik ve beraberlik içerisinde şenlikler düzenleyip ziyafetler vermektedir. Farklı aşiretler ve köyler arasında çatışma olmaksızın gerçekleştirilen bu etkinlikler, toplumda dayanışmayı ve bütünleşmeyi güçlendiren önemli işlevlerler taşımaktadır.
Zêwler dayanışmanın, bütünlüğün ve birliğin tahsis edilmesi ve toplum tarafından üretilmesi için önemli etkinlikler arasındadır. Araştırmamızda Güneydoğu Anadolu’da kadim ve kutsal bir bölge olan Turabdin yer alan etkinlikler ele alınacaktır. Ziyaret fenomeninde hem kutsal ile manevi bir bağlantı hem de toplumsal düzlemde kolektif eğlence kültürüne işaret eden ritüeller yapılmaktadır. Zêw şenliklerinde ataları anma, manevi tatmin, dua, adak adama ve dilek dileme gibi kutsal birtakım ritüeller gerçekleştirilir. Bunlara ek olarak zêw sırasında potlaca benzeyen ziyafetler
düzenlenmektedir. Zêw sırasında sergilenen etkinlikler, bölgenin yerel kültürü ile şekillenen eğlence biçimleri olan cirit oyunu, mıtırpların çalgı çengisi ve kilometrelerce uzanan halay kültürü de aynı mekânda senkretik bir nitelik sergilemektedir. Çalışmada farklı tarih ve mekanlarda yapılan zêw şenliklerinin en meşhurlarından olan Seyyid Bilal ve Şeyh Hasan Zêw’leri ele alınacaktır. Bölgede zêwlerin ekonomik, politik, sosyo-psikolojik, kültürel ve tarihsel işlevleri ortaya konulmuştur. Bu bağlamda 20 katılımcı ile derinlemesine mülakat yapılarak elde edilen veriler analiz edilmiştir. Sonuç kısmında elde edilen veriler ritüel, sembol ve inanç üzerinden ele alınarak tartışılacaktır.

Keywords

Din Sosyolojisi, Ziyaret Fenomeni, Zêw Şenlikleri, Kutsal, Ritüel

Collective Entertainment Culture in the Context of the Shrine Phenomenon: Zêw

Abstract

In this study, the role and function of zêw, which we can title carnival, festivity, or festival in Southeastern Anatolia, in the construction of solidarity and integration in society is referred to. At the same time, the socio-cultural meaning of zêw and what it socially produces are examined.
Individuals come to their ancestral lands and organize festivities and feasts around the graves in unity and solidarity. While these events are held without conflict between different tribes and villages, they carry important functions that strengthen solidarity and integration in society. In the
region, zêws are among the most important events for the allocation and production of solidarity, integrity, and unity by society. In our research, the events around the tombs in Turabdin, an ancient and sacred region in Southeastern Anatolia, will be handled. Around the phenomenon of
visitation, which can be viewed as an extension of folk religiosity, rituals are performed that indicate both a spiritual connection with the sacred and a collective entertainment culture on the social plane. Numerous sacred rites, including ancestral recollection, spiritual fulfilment, prayer,
sacrifice, and wish-making, are carried out during Zêw festivities. Additionally, during the zêw, potlac-style feasts are organized. The events organized during Zêw, such forms of entertainment shaped by the local culture of the region as the javelin game, the mitırps’ music, and the
kilometers-long Anatolian folklore dance culture also exhibit a syncretic aspect in the same place. In this study, Seyyid Bilal and Sheikh Hasan, the most famous of zêw festivals held on different dates and places, will be covered. Zêws’ historical, cultural, socio-psychological, political, and
economic functions in the region have been put forward. In this context, in-depth interviews were conducted with 20 participants and the results were analysed. In the conclusion, the data obtained will be discussed by dealing with ritual, symbol and belief.

Keywords

Sociology of Religion, Shirine Phenomenon, Zêw Festivals, Sacred, Ritual

References

• Alessandro Falassi (ed.). “Festival, Definition and Morphology”. Time Out of Time, Essay on the Festivals. 1-10. Albuquerque: Universty of New Mexico Press, 1987.
• Albert Piette. “Play, reality, and fiction: Toward a theoretical and methodological approach to the festival framework”. Qualitative Sociology 15/1 (1992), 37-52.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Atay, Tayfun. Din Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Bahtin, Mihail. Karnavaldan Romana, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Berger, Peter L. “Dini Kurumlar”. çev. Adil Çiftçi. İzmir: Toplumbilim Yazıları 9 (1995), 425-465.
• Brereton, Joel. Sacred Space Encylopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 12/ 7978-7986. New York: Thomas Bale, 2005.
• Bruno S. Frey. “The Rise and Fall of Festivals: Reflections of the Salzburg Festivals”. Working Paper-48. 1-16. Universty of Zurich: Institute of Empirical Research in Economics Universty of Zurich, 2000.
• Boas, Frans. Kwakiutl Ethnography, London: Universyt of Chicago, 1975.
• Cameron, E. Enchanted Europe: Superstition, Reason, and Religion. Oxford: Oxford University Press, 2010.
• Çelik, Celaleddin. “Değişim Sürecinde Merkez Çevre İlişkileri ve Çevresel Dini Yönelimler”. İslamiyât V 4/1 (2002), 81-97.
• Dupret, Baudouin, vd. Ethnographies of Islam Ritual Performances and Everday Practices. Poots, 2014.
• Eliade, Mircae. Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Eliade, Mircea. İmgeler ve Simgeler. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.
• Durkheim, Emile. Representations İndividuelles Et Representations Collectives. Revue De Metaphysique Et De Morale, 1898.
• Durkheim, Emile. The Elementary Forms of Religious. Oxford: Oxford Universty Press, 2001.
• Frazer, J. George. Altın Dal. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2021.
• Geller, Ernest. Postmodernizm, İslam ve Us. çev. Bülent Paker. Ankara: Ümit Yayınları, 1994.
• Glock, Charles. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. Din Sosyolojisi. ed. Y. Aktay - M. E. Köktaş. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevresinde Dini Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Günay, Ünver. “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezi Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/2 (2003), 5-36.
• Günay, Ünver - Güngör, Harun. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• İnan, A. "Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1952), 19-30.
• Kara, ismail. Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Karin, Friedrich. Festive Culture in Germany and Europe from the Six- teenth to the Twentieth. Lewiston: Edwin Mellen Press, 2000.
• Köse, Ali - Ayten, Ali. Türbeler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Oral, Ebru. “Hititlerde Dinsel Törenler Bayramlar ve Festivaller”. İnternational Journal of Social, Humanitis And Administractive Sciense 7/39 (2021), 635-644.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
• Margry, Peter Jan. “Secular Pligrimare: A Controdiction İn Terms”. Shrines and the Pligrimare in Te Modern World. ed. Charles Casper. Amsterdom Universty Press, 2008.
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Michael K. Roemer. “Ritual Participation and Social Support in a Major Japanese Festival”. Journal of he Scientific Study of Religion 46/2 (2007), 185-200.
• Morris, Brain. Din Üzerine Antropolojik İncelemeler. çev. Tayfun Amman. Ankara: İmge Yayınevi, 2004.
• Parkin, David. “Ritual As Spatial Direction and Bodily Division”. Understanding Rituals. ed. Daniel De Copper. Londra and Newyork: Routledge, 1992.
• Rother, Ronald P. - C. Rohner, Evenly. The Kwakiut İndians of British Colombia. Holt, Rinehart and Winston, 1970.
• Said, Edward W. Şarkiyatçılık. İstanbul: Metis, 2016.
• Schroeder, Ralph. Max Weber ve Kültür Sosyolojisi. çev. Mehmet Küçük. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1996.
• Serge, Moscovici. Social Representations: Studies in Social Psychology. UK: Cambridge, 2000.
• Smith, A.D. Chosen People. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Stoeltje, Beverly. “Festival”. Cultural Performances and Popular Entertaintments. ed. Richard Baumann. New York: Oxford University Press, 1992.
• Subaşı, Necdet. Gündelik Hayat ve Dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Taburoğlu, Özgür. Dünyevi ve Kutsal; Modernlerin Maneviyat Arayışları. İstanbul: Metis, 2019.
• Tapper, Nancy. "Ziyaret: Gender, Movement, and Exchange in a Turkish Community". Muslim Travellers: Pilgrimage, Migration anıl the Religious Imagination. ed. D. Eickelman - J. Piscatori. Berkeley: University of Califomia Press, 1990.
• Turner, Victor W. The Ritual Process: Dtructure And Anti-Structure. Londra: Routledge and Kegan Paul, 1969.
• Taşğın, Ahmet. Makalelerle Mardin IV; Önemli Simalar Dini Topluluklar. İstanbul: İmak Ofset, 2007.
• Van Gennep, Arnold. Halk Edebiyatı Dersleri:Folklor. çev. Pertev Naili Boratav. İstanbul: Türkiye Ekonomi ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1924.
• Van Gennep, Arnold. The Rites of Passage. trans. M.B. Vizedom - G.L. Caffe. Chicago: University of Chicago Press, 1960.
• Waldemar Cudny. “The Phenomenon of Festivals: Their Origins, Evolution, and Classifications”. Anthropos 109/2 (2014), 640-656.
• Yel, Ali Murat. “İslam’da Büyük Gelenek ve Küçük Gelenek”. Bilgi ve Hikmet Dergisi 10/1 (1995), 40-62.