Development of an Attitude Scale Towards Religious Education at School (ASTRES): Validity and Reliability Study

Year 2023, Issue: 60, 50 - 63, 31.12.2023

Recep Murat Mahmut Zengin

Abstract

This study aims to develop an attitude scale toward religious education at school to determine high school students’ attitudes toward Religious Education (RE). The study was conducted with 607 high school students, 293 for exploratory factor analysis and 314 for confirmatory factor analysis. The attitude scale toward religious education at school and a personal information questionnaire were
used to collect the research data. Initially, an item pool consisting of 73 items was created. According to the expert opinions and the results of the pilot application, a 53-item scale form was reached and applied before the exploratory factor analysis. After exploratory factor analysis, 25 items were removed from the scale, and a new scale comprised 28 items before confirmatory factor analysis. As a result of confirmatory factor analysis, three more items were removed from the scale, and the final structure with 25 items was reached. The attitude scale toward religious education at school consists of three factors (attitude toward the RE, Religious Culture and Ethics Knowledge course, and Religious Culture and Ethics Knowledge teachers) and 25 items. The total variance explaining the three factors was found to be 57.35%. The Kaiser–Meyer–Olkin value of the scale was 0.936; the Barlett’s test value is 4814.065. This shows that the scale is suitable for factor analysis, and the data obtained from the sample are sufficient. As a result of reliability analysis, Cronbach Alpha reliability coefficient .963; The split-half reliability analysis value was .797 and the t-test results conducted between the 27% lower and upper group scores to determine the discrimination levels of the dimensions were found t(85)=−33.55, −29.62, −47.77, −40.60; p < .01 respectively. Since the confirmatory factor analysis results meet the model fit indices, which are the essential criteria, at a very good level,
it is considered that the structure created is also suitable from the statistical and theoretical perspectives. In conclusion, it has been determined that the 25-item attitude scale toward religious education at school developed for high school students is valid and reliable.

Keywords

Attitude, RCEK Course, Religious Attitude, Religious Culture and Ethics Knowledge, Religious Education, Religious Instruction

Okulda Din Eğitimine Yönelik Tutum Ölçeğinin (ODEYTÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Abstract

Bu araştırmada ortaöğretim okullarında öğrenim görmekte olan öğrencilerin din eğitimine yönelik tutumlarını belirlemek için din eğitimine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışma, AFA için 293 ve DFA için 314 olmak üzere toplam 607 lise öğrencisiyle yürütülmüştür. Araştırma verilerini toplamak için okulda din eğitimine yönelik tutum ölçeği (ODEYTÖ) ile kişisel bilgi anketi kullanılmıştır. Öncelikle 73 maddenin yer aldığı bir madde havuzu oluşturulmuştur. Uzman görüşleri ve pilot uygulama sonuçlarına göre AFA öncesi 53 maddeden oluşan bir ölçek formuna ulaşılmış ve uygulanmıştır. AFA sonrası 25 madde ölçekten çıkarılarak DFA öncesi 28 maddeden oluşan yeni ölçek formu elde edilmiştir. DFA sonucu 3 madde daha ölçekten çıkarılarak 25 maddeli son yapıya ulaşılmıştır. Sonuç olarak ODEYTÖ, üç boyut (din eğitimine yönelik tutum, DKAB dersine yönelik tutum ile DKAB öğretmenine yönelik tutum) ve 25 maddeden oluşmaktadır. Üç boyutun açıklandığı toplam varyans %57,35 olarak bulunmuştur. Ölçeğin KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) değeri, 0,936; Barlett test değeri, 4814,065’tir. Bu durum ölçeğin faktör analizi için uygun ve örneklemden elde edilen verilerin yeterli olduğunu göstermektedir. Güvenirlik çalışmaları sonucunda Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ,963; ikiye ayırma güvenirlik analiz değeri ,797 ve boyutların ayırt edicilik düzeylerini belirlemek için %27’lik alt-üst grup puanları arasında yapılan t-test sonuçları sırasıyla t(85)=−33,55, −29,62, −47,77, −40,60; p < ,01 olarak tespit edilerek anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. DFA sonuçları temel ölçüt olan model uyum indekslerini oldukça iyi düzeyde karşıladığı için oluşturulan yapının istatistiksel ve kuramsal açılardan da uygun olduğu değerlendirilmektedir. Sonuç olarak lise öğrencilerine yönelik geliştirilen 25 maddelik ODEYTÖ’nün geçerli ve güvenilir olduğu belirlenmiştir.

Keywords

Tutum, DKAB Dersi, Dini Tutum, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi, Din Eğitimi, Din Öğretimi

References

• Akbulut, Yavuz. Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamaları. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2010.
• Altaş, Nurullah. “Çokkültürlü Din Eğitimi Modeli Geliştirmede İşlem Basamakları İçin Bir Deneme”. Kültürel Çeşitlilik ve Din. ed. Remziye Yılmaz. 243–276. Ankara: Sinemis Yayınları, 2005.
• Arıcı, İsmail. “Öğrencilerin İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutumları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2008), 161–175.
• Arslan, Hasan. “Dinî Tutumların Oluşum, Gelişim ve Değişimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2009), 77–96.
• Arslan, Zarife Şeyma. “Din Eğitiminde Dünyada Uygulanan Modellere Toplu Bir Bakış”. Türk Milli Eğitim Sisteminde Din Eğitim ve Öğretimi. 198–211. Ankara: Kültür Yayınları, 2005.
• Aydın, Muhammet Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınevi, 4. Baskı, 2021.
• Başaran, İbrahim Ethem. Eğitim Psikolojisi. Ankara: Başaran, 5. Basım, 2000.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 2001.
• Bilgin, Beyza. “Örgün Din Eğitiminde Yeni İhtiyaçlar ve Yönelişler”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 6 (1999), 187–200.
• Büyüköztürk, Şener vd. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 29. Baskı, 2020.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 28. Baskı, 2020.
• Byrne, Barbara M. Structural Equation Modeling with Amos. New York: Routledge, Second Edition., 2010. Çakmak, Fatih. “Lise Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programına Yönelik Tutumlarını Etkileyen Faktörler”. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi 11/4 (Ekim 2018), 1019–1069. http://dx.doi.org/10.30831/akukeg.415026
• Çokluk, Ömay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 6. Baskı, 2021.
• Erkuş, Adnan. Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021.
• Genç, Özge vd. Eğitimde Çoğulculuk ve İnanç Özgürlüğü: Yetişkinlerin ve Çocukların Gözünden Okullarda Din Dersleri ve Dinin Görünümleri. İstanbul: Podem Kamusal Politika ve Demokrasi Çalışmaları, 2017.
• Gökmen, Rabia - Altaş, Nurullah. “Lise Öğrencilerinin Dini Tutum ve Davranışlarını Etkileyen Faktörler”. Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities 6/1 (Haziran 2022), 7–21. http://dx.doi.org/10.37344/talim.2022.28
• Gürbüz, Sait. Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 2021.
• Harrington, Donna. Confirmatory Faktor Analysis. New York: Oxford University Press, 2009.
• Hull, John. “The Contribution of Religious Education to Religious Freedom: A Global Perspective”. Religious Education in Schools: Ideas and Experiences from around the World. 4–11. International Association for Religious Freedom (IARF), 2001.
• İmamoğlu, Abdulvahit - Ferşadoğlu, Saliha. “Psikolojik Açıdan Ergenlerde Dini Tutum ve Davranışların Tahlili/Psychological Analysis of Adolescents’ Religious Attitudes and Behaviours”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (25 Ekim 2016), 19–40.
• İnceoğlu, Metin. Tutum Algı İletişim. İstanbul: Beykent Üniversitesi Yayınevi, 5. Baskı, 2010.
• Jackson, Robert. Rethinking Religious Education and Plurality. London and Newyork: RoutledgeFalmer, 2004.
• Kaplan, İsmail. Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Karagöz, Yalçın. Spss ve Amos Uygulamalı Nicel-Nitel-Karma Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Yayın Etiği. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Baskı, 2019.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 24. Baskı, 2012.
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Kaya, Mevlüt. “İlköğretim ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Karşı Tutumları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (2001), 43–78.
• Kaymakcan, Recep. “Çağdaş Dünyada Din Eğitimi ve Gençlerin Din Eğitimi Modellerine Bakışı”. Uluslararası Globalleşme Sürecinde Kırgızistan’da Din Bilimleri ve Ahlak Bilgisi Öğretiminin Meseleleri. 46–57. Bişkek: Kırgızistan Eğitim Bakanlığı&Oş Devlet Üniversitesi. OSCE Office for Democratic Institution, 2007.
• Kaymakcan, Recep. “Türkiye’de Din Eğitiminde Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık: Yeni Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programı Bağlamında Bir Değerlendirme”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 7/1 (2007), 177–210.
• Kılavuz, M. Akif - Yılmaz, Hüseyin. “Örgün ve Yaygın Eğitimde Öğrenenlerin İhtiyaçları Doğrultusunda Din Eğitimi ve Öğretimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2009), 123–139.
• Kılıç, Selim. “Örnekleme Yöntemleri”. Journal Of Mood Disorders 3/1 (2013), 44–46.
• Koç, Ahmet - Altıntaş, Emre. “Türkiye’de 2002 Sonrası Dönemde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Statüsüne Dair Tartışmalar”. Edebali Edebiyat Dergisi 4/1 (2020), 97–118.
• Leirvik, Oddbjorn. “Models of Religious Education in the Muslim World: Cur- rent Developments and Debates on How to Teach Religion and Ethics in Public Schools”. International Handbooks of Religion and Education. 4/1037–1051, 2010.
• Milot, Micheline. “The Religious Dimension in Intercultural Education”. Religious Diversity and Intercultural Education: A Reference Book for Schools. ed. John Keast. 13–20. Strasbourg: Council of Europa, 2006.
• Osce, Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR). The Toledo Guiding Principles on Teaching about Religion and Beliefs in Public Schools. Warsaw: OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, 2007.
• Öz, Ayhan. “Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin DKAB Dersine Karşı Tutumları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/33 (2018), 181–207.
• Özbaydar, Belma. Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Baha Matbaası, 1970.
• Özdemir, Şuayip - Çelik, Rahime. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Tutum Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017), 7–20.
• Özkalp, Enver (ed.). Davranış Bilimlerine Giriş. Eskişehir: TC. A.Ü Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 3. Baskı, 2004.
• Pakdemirli, M. Nur. “Genç Bireylerin Din Eğitimine İlişkin Tutum ve Eylemleri Açısından Din Öğretimi Planlamaları”. Journal of Research in Education and Teaching 5/Özel Sayı (Haziran 2016), 44–49.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2003.
• Seçer, İsmail. SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Baskı, 2015.
• Skeie, Geir. “The Concept of Plurality and its Meaning for Religious Education”. British Journal of Religious Education 25/1 (2002), 47–59.
• Şencan, Hüner. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Şimşek, M. Şerif vd. Davranış Bilimleri. Konya: Eğitim Yayınevi, 10. Baskı, 2019.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics. New Jersey: Pearson Education, Sixth Edition., 2013.
• Tosun, Cemal. “Cumhuriyet Dönemi Din Dersi Öğretim Programlarında Diğer Dinler”. Dinler Tarihi Araştırmaları VII. Türkiye’de Dinler Tarihi: Dünü, Bugünü ve Geleceği. 655–672. Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları., 2010.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 3. Baskı, 2005.
• Tosun, Cemal. “Türkiye’de Din Eğitimi Öğretimine Genel Bakış”. Tartışılan Değerler Açısından Türkiye. 95–111. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Yalvaç Arıcı, Handan - Çetin, Hacer. “Online (Çevrimiçi) Din Eğitimi Tutum Ölçeği”. Dini Araştırmalar 24/61 (Aralık 2021), 543–570. https://doi.org/10.15745/da.995805
• Yaşlıoğlu, M. Murat. “Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması”. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 46/Özel Sayı (2017), 74–85.
• Yıldırım, İ. Esen. İstatistiksel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 3. Baskı, 2017.
• Yiğit, Yasin. “Modern Çağda Gençlik ve Din Eğitimi”. Sosyal Bilimler Dergisi 41 (Ekim 2019), 116–134.
• Yürük, Tuğrul. “Cumhuriyet Döneminde Din Derslerinin Statüsü ile İlgili Tarışma ve Öneriler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 239–254.
• Zengin, Mahmut. “Öğrencilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/25 (Haziran 2013), 271–301.
• Zengin, Mahmut. “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikalarının Din Dersi Öğretim Programlarına Etkileri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/36 (2017), 113–137.
• Zengin, Mahmut - Hendek, Abdurrahman. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre Din Dersleri -Statü, Programlar ve Çoğulculuk-. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, Aralık 2021.