A Bibliotherapic Content From the Quran for Muslim Clients ın the Mourning Process: The Wise Person-Musa Parable

Year 2023, Issue: 60, 73 - 81, 31.12.2023

Süleyman Doğanay

Abstract

The aim of psychotherapy applied based on the data of modern psychology is to give the individual insight into the difficulties or troubles experienced, to increase the motivation of the individual to bring about changes in his thoughts and behaviors, and to help him find suitable ways for these changes. Bibliotherapy, which is one of the psychotherapy techniques, is a psychotherapy method that means making use of books in order to bring the right message to the right person or to deliver it to the right person. Similar to the purpose of psychotherapy methods, the purpose of all kinds of cognitive and affective social support such as spiritual/religious advice, religious teachings, or religious suggestions is to help and guide the person in the mourning process. People who read the stories in which the life stories of the prophets and/or personalities mentioned in the Qur’an and the events they experienced are told can make a share of thesestories. In this way, the stories have a bibliotherapeutic function. The study was prepared with a qualitative method based on source scanning. First of all, the human mourning process and the function of religion in this process were mentioned, and some evaluations were made on the purpose of telling the stories in the Quran. Later, the message given in verses 62 to 80 of Surat Al-Kahf, which is described
as the tale of the Wise Person-Moses in tafsir sources, was examined in depth. As a result, it has been concluded that if all religious advice and teachings in general and The Wise Person-Moses parable in particular are correctly understood and conveyed, it can assume a bibliotherapeutic function for the mourning clients.

Keywords

Bibliotherapy The Holy Quran, Psychology of Religion, Psychotherapy, Spiritual Counseling, The ‘Wise Person-Moses’ Parable

Yas Sürecindeki Müslüman Danışanlar İçin Kur’an’dan Bibliyoterapik Bir İçerik: “Bilge Kişi-Musa” Kıssası

Abstract

Modern psikolojinin verilerinden hareketle uygulanan psikoterapilerde amaç, yaşanan zorluklar ya da sıkıntılarla ilgili bireye iç görü kazandırmak, düşünce ve davranışlarında değişiklikler meydana getirebilmesi için bireyin motivasyonunu artırmak ve bu değişiklikler için uygun yollar bulabilmesi için ona yardımcı olmaktır. Psikoterapi tekniklerinden birisi olan bibliyoterapi, doğru mesajı doğru kişiyle buluşturmak veya kişiye ulaştırmak amacıyla kitaplardan yararlanmak anlamına gelen bir psikoterapi yöntemidir. Psikoterapi yöntemlerinin amacına benzer şekliyle manevî/dinî öğüt, dinî öğreti veya dinî telkinler gibi her türlü bilişsel ve duyuşsal sosyal desteğin gayesi, yas sürecindeki insana yardım etmek ve ona yol göstermektir. Kur’an-ı Kerim’de bahsi geçen peygamberler ve/veya şahsiyetlerin hayat hikâyeleri ve yaşadıkları olayların anlatıldığı kıssaları okuyan insanlar bu kıssalardan kendilerine bir hisse çıkarabilmektedir. Bu sayede kıssalar bibliyoterapik bir işleve sahip olmaktadır. Çalışma kaynak taramasına bağlı nitel bir yöntemle hazırlanmıştır. Öncelikle insanın yas sürecinden ve dinin bu süreçteki fonksiyonundan bahsedilmiş, Kur’an’daki kıssaların anlatılma gayesi üzerine bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Daha sonra tefsir kaynaklarında Bilge Kişi-Musa kıssası şeklinde nitelendirilen Kehf Sûresi 60 ila 82. ayetlerde verilen mesaj derinlemesine irdelenmiştir. Sonuç olarak genelde tüm dinî öğüt ve öğretilerin özelde ise Bilge Kişi-Musa kıssasının doğru anlaşıldığı ve aktarıldığı takdirde yas sürecindeki danışanlar için bibliyoterapik bir işlev üstlenebileceği kanaatine ulaşılmıştır.

Keywords

Bibliyoterapi Kur’an-ı Kerim, Din Psikolojisi, Psikoterapi, Manevî Danışmanlık, Bilge Kişi-Musa Kıssası

References

• Akakuş, Recep. Din Eğitimi Açısından Kehf Suresi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Amer, Mona M. - Baland, Jalal. “Bireysel Psikoterapi/Psikolojik Danışma”. Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma. ed. Sameera Ahmed - Mona M. Amer. 87-118. Ankara: Nobel Yayınları, 2015.
• Arendt, Hannah. Kötülüğün Sıradanlığı. çev. Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayınları, 7. Basım, 2021.
• Armstrong, Karen. Tanrı’nın Tarihi. çev. Oktay Özel - Hamide Koyukan - Kudret Emiroğlu. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2017.
• Ascher, L. Michelson - Schotte, David E. “Paradoxical Intention and Recursive Anxiety”. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry 30 (1999), 71–79.
• Ata, Mehmet Mahfuz. “Tefsir Literatüründe Hz. Musa-Hızır (as) Kıssası Üzerine Bazı Mülahazalar”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2021), 28-47.
• Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 45-79.
• Ayten, Ali. Erdeme Dönüş: Psikoloji ve Mutluluk Yolu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Batuk, Cengiz. Mitoloji ve Tarihsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Batuk, Cengiz. “Mit Tarih ve Gerçeklik Sorunu”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 6/1 (2009), 27-53.
• Baudrillard, Jean. Kötülüğün Şeffaflığı. çev. Işık Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 9. Basım, 2021.
• Bowlby, John. “Process of Mourning”. International Journal of Psycho-Analysis 42 (1961), 317-340.
• Bratton, F. Gladstone. Yakın Doğu Mitolojisi. çev. Nejat Muallimoğlu, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1995.
• Bultmann, Rudolf. New Testament and Mythology, Kerygma and Myth, A Theological Debate. New York: Harper Torchbooks, 1961.
• Bulut, Sefa. “Yetişkinlerle Yapılan Psikolojik Danışmada Bibliyoterapi (Okuma Yoluyla Sağaltım) Yönteminin Kullanılması”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/33 (2010), 46-56.
• Cirhinlioğlu, Zafer vd. Dindarlık Ruh Sağlığı ve Modernite. Ankara: Nobel Akademi Yayıncıık, 2013.
• Corey, Gerald. Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. çev. Tuncay Ergene. Ankara: Mentis Yayınları, 2008.
• Csikszentmihalyi, Mihaly. Akış: Mutluluk Bilimi. Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 2005.
• Çelimli, Çağla - Güldal, Şeyma T. “Manevi Yönelimli Danışmanlık ile Psikoterapi Yöntem ve Teknikleri: Doğu ve Batı’dan Örnekler”. Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. ed. Halil Ekşi - Çınar Kaya. 99-122. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2016.
• Doğanay, Süleyman. Acı ve Tahammül. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. sad. Lütfullah Cebeci vd. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Ertuğrul, Muzaffer. Hz. Mûsâ (as) - Hızır Kıssasının Tasavvufî Yorumu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Fisher, Shelly - Jones, Jennifer. “Yas”lanmanın Kitabı. çev. Belgin Amann. İstanbul: Okuyanus Yayınevi, 2021.
• Frankl, Victor Emil. Man’s Search For Ultimate Meaning. London: Rider, 2011.
• Freud, Sigmund. Yas ve Melankoli. çev. Aslı Emirsoy. İstanbul: Telos Yayıncılık, 2014.
• Genç, Cafer. Kelam Epistemolojisi ve Hz. Musa-Hızır Kıssası Işığında Zahir Batın İlişkisinin Değerlendirilmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Göcen, Gülüşan. Psikoloji, Mitoloji ve Din. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2018.
• Göka, Erol. Ölme -Ölümün ve Geride Kalanların Psikolojisi-. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Göka, Erol. Psikoloji Varoluş Maneviyat. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
• Güleç, Cengiz. Ruhun Sırları -Psikoterapi Hikâyeleri-. Ankara: Dipnot Yayınları, 2011.
• Güler, Özlem. “Dini İnanç ve Psikolojik Sağlık İlişkisine Dair Bir Değerlendirme”. Toplum Bilimleri Dergisi 4/8 (2010), 83-95.
• Gürsu, Orhan. Manevi Danışmanlar İçin Kılavuz. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2022.
• Hooke, Samuel Hanry. Orta Doğu Mitolojisi. çev. Alaaddin Şenel. Ankara: İmge Yayınları, 1995.
• Hökelekli, Hayati. Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2017.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 8. Basım, 2021.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Lilienfeld, Scott O. vd. Popüler Psikolojide 50 Büyük Mit. çev. Zehra Cunillera. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2020.
• Maslow, Abraham. Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler. çev. H. Koray Sönmez. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 1996.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’ân: Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri: Kur’an’ın Anlamı. çev. M. Han Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
• Minois, Georges. İntiharın Tarihi. çev. Nermin Acar. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2008.
• O’laorie, Sean. “Manevi Rehberlikte Hikâye Anlatma Geleneği”. çev. Ömer Çolakoğlu. Manevi Rehberlik ve Benötesi Psikoloji Üzerine Paylaşımlar. ed. Robert Frager. 113-124. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Öner, Necati. Stres ve Dinî İnanç. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Öner, Uğur. “Bibliyoterapi”. Cankaya University Journal of Arts and Sciences 1/7 (Ağustos 2007), 133–150.
• Özakkaş, Tahir. Bütüncül Psikoterapi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• Özmen, Erdoğan. Vazgeçemediklerinin Toplamıdır İnsan -Yas, Melankoli, Depresyon-. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Öztürk, Mustafa. “Demitolojizasyon ve Kur’an”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2004), 119–145.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi, 2016.
• Parkes, Colin M. Love and Loss: The Roots of Grief and Its Complications. New York: Routledge, 2009.
• Pessoa, Fernando. Huzursuzluğun Kitabı. çev. Saadet Özen. İstanbul: Can Sanat Yayınları, 34. Basım, 2022.
• Pollock, George H. “Mourning and Adaptation”. International Journal of Psycho-Analysis 42 (1961), 341–361.
• Sayar, Kemal. Hüzün Hastalığı. İstanbul: Timaş Yayınları, 7. Basım, 2015.
• Saydam, M. Bilgin. “Mitolojinin Tarihi ve Psikomitoloji”. Psikomitoloji İnsanı Öykülerinde Aramak. ed. M. Bilgin Saydam-Hakan Kızıltan. 11-46. İstanbul: İthaki Yayınları, 2021.
• Sayın, Salih. Kelam Açısından Kur’an ve Sünnette Hızır. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Schopenhauer, Arthur. Hayatın Anlamı. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Schultz Duane. P. - Schultz, Sydney Ellen. Modern Psikoloji Tarihi. çev. Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2002.
• Seligman, Martin Elias Peter. “Building Human Strength: Psychology’s Forgotten Mission”. APA Monitor 29/5 (1998).
• Seyidoğlu, Bilge - Yavuz, Orhan. Ferec Ba’deş Şidde Hikâyeleri-Güçlükten Kolaylığa Kederden Sevince. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2012.
• Şahin, İskender. “Hz. Musa Hızır Kıssası ile İlgili Ayetlerin Tasavvuf Adabı Çerçevesinde Yorumu Üzerine”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 8/1 (2022), 215-249.
• Şanlı, Mahir. Evren, Yaratılış ve Köken Mitleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
• Şengül, İdris. “Kur’an Mesajını Ulaştırmada Kıssaların Önemi”. I. Kur’an Sempozyumu, 133-140. Ankara: Bilgi Vakfı, 1994.
• Şirin, Turgay. Manevi Danışmanlıkta İhsan Modeli. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2018.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. yy.: Dârü Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1422/2001.
• Temel, Zeynep. Kur’an’daki Musa-Hızır Kıssasının İbnü’l-Arabî Yorumu. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Tillich, Paul. İmanın Dinamikleri. çev. Fahrullah Terkan - Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Van Tongeren, Daryl R. - Van Tongeren Showalter Sara A. Acı Çekme Cesareti-Hayatın En Büyük Krizlerine Yeni Bir Yaklaşım-. çev. Damla Atamer. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 2021.
• Volkan, Vamık D - Zintl, Elizabeth. Kayıptan Sonra Yaşam Komplike Yas ve Tedavisi. Ankara: Pusula Yayınevi, 2018.
• Westgate, Charlene E. “Spiritual Wellness and Depression”. Journal of Counseling and Development 75 (1996), 26–35.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınları, 2007.
• Yapıcı, Asım - Kayıklık, Hasan. “Kaygıyla Başa Çıkmada İnşirâh/Hisleri Genişletme: Kuramsal Bir Model Denemesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 30. Yıl Özel Sayısı/ (Eylül 2022), 38–53. https://doi.org/10.30627/cuilah.1158972
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hâkâiki’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1430/2009.