ONTOLOJİDEN AKSİYOLOJİYE: ÇEVRE AHLÂKININ FELSEFÎ TEMELLERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 228 - 235, 30.06.2020

Seda Ensarioğlu

Öz

İslam
ahlâk felsefesinin genelinde görülen bir özellik, ahlâk ilkelerinin mecburiyete
değil makuliyete dayanıyor olmasıdır. İslam felsefesi eserlerinde insan-kainat
ilişkisini şekillendiren evren tasavvuru da makuliyet zemini üzerine bina
edilmiştir; bu yönüyle modern dönemdeki mekanik evren tasavvuruyla taban tabana
zıt özellikler arz etmektedir. Modern dönemde çevre etiği tartışmaları daha
ziyade üretimin, tüketimin taleplerini karşılamada yetersiz kalması tehlikesi
ile karşı karşıya kalmasının neticesinde artış göstermiştir. Bu çalışmada,
tabiatın tahribinin henüz tehlikeli boyutlara ulaşmadığı yüzyıllarda dahi,
İslam düşüncesinin felsefe ve siyasetname literatüründe nasıl bir evren
tasavvuru geliştirildiği konusu ele alınacak, bu evren tasavvurunun insana ne
gibi ahlâkî sorumluluklar yüklediği tahlil edilecektir. Böylece, ontoloji ve
aksiyoloji arasında kuvvetli bir bağ olduğu delillendirilmeye çalışılacaktır.
Neticede, İslam düşüncesindeki bu literatürün, parça ve bütünü aynı derecede
önemseyen bir çevre etiği inşa etmek için münbit bir kaynak olduğu sonucuna
varılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

İslam felsefesi, siyasetname, evren tasavvuru, çevre etiği

FROM ONTOLOGY TO AXIOLOGY: PHILOSOPHICAL BASIS OF ECOLOGISM

Öz

A
common feature of Islamic moral philosophy is that moral principles are based
on reasoning rather than necessity. In the works of Islamic philosophy, the
concept of the universe, which shapes the human-universe relationship, is built
on the basis of reasonability; In this respect, the mechanical universe in the
modern era has diametrically opposed features. In the modern era, the debate on
environmental ethics has increased as a result of the danger that production is
inadequate to meet the demands of consumption. In this study, even in the
centuries when the destruction of nature has not reached dangerous dimensions,
it will be examined how the concept of the universe was developed in the
literature of philosophy and politics, and what kind of moral responsibilities
this universe imposes on human beings will be analyzed. Thus, it will be tried
to prove that there is a strong link between ontology and axiology. Finally, it
will be concluded that this literature in Islamic thought is an unreliable
resource for constructing an environmental ethic that equally cares about the
whole and the part.

Anahtar Kelimeler

Islamic philosophy, ontology, universe imagination, environmental ethics

Kaynakça

• Des Jardin, J. R. (2006). Çevre Etiği -Çevre Felsefesine Giriş- (Ruşen Keleş, Çev.). Ankara: İmge.
• Farabi. (1990). İdeal Toplum –El-Medînetü’l-Fâzıla- (A. Arslan, Çev.). Ankara: Vadi Yayınları.
• Fârâbî. (2001). Kitabü’l Mille. Beyrut: Dâru’l-Meşrik.
• İbn Sînâ. (2005). Metafizik-II (E. Demirli & Türker, Ömer, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İhvân-ı Safâ. (2013). İhvân-ı Safâ Risâleleri (A. Abdullah Kahraman, Ed.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kalın, İ. (2010). Varlık Tasavvuru ve Düzen Fikri: Medeniyet Kavramına Giriş. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 15(29), 1-61.
• Kayapınar, M. A. (2013). Modern Siyaset Tasavvurunun Mekanizmacı Arkaplanı. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 18(35), 1-42.
• Kaypak, Ş. (2012). Çevre Barışına Etiksel Bir Yaklaşım. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 1-30.
• Pakoğlu, A. (t.y.). Yükselen Çevre Bilinci ve Klasik Delillerin Yeniden Tasnifi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 631-641.
• Sümer, V. (2014). Çevre Sorunları ve Küresel İklim Değişiklikleri. Içinde Ş. Kardaş & A. Balcı (Ed.), Uluslararası İlişkilere Giriş (ss. 393-401). İstanbul: Küre Yayınları.
• Uzunoğlu, S. (2006). Çevreyi Korumada Yeni Bir Kavram: Ekolojik Ego. Ekoloji, 15(58), 33-37.
• Ünder, H. (t.y.). Çevre Felsefesi. Içinde Felsefe Ansiklopedisi (C. 2, ss. 599-606). Ebabil Yayınları.
• Yağanak, E., & Önkal, G. (2005). Çevre Etiği. Içinde Felsefe Ansiklopedisi (C. 3, ss. 589-595). Ankara: Ebabil Yayınları.
• Yıldız, N. (2012). İnsan ve Çevre İlişkisi Üzerine. Kutadgubilig, (21), 11-23.