KÜLTÜREL MİRAS BAĞLAMINDA GELENEKSEL KIR MİMARİSİNİN YAŞATILMASINA BİR ÖRNEK: BAHÇECİLER EVİ (ŞAVŞAT, ARTVİN)

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 193 - 225, 30.12.2020

Leman Albayrak , Cevdet Yılmaz

Öz

Geleneksel kır meskenleri, yerel coğrafi koşullar ile insanların sosyo-ekonomik yapı ve ihtiyaçlarına göre inşa edilmiş beşerî yapılardır. Bir kır meskeninin inşasında; coğrafi çevrede bulunan malzeme, yapan ustanın mahareti, ailenin gelir düzeyi ve sosyal statüsü, sahibinin sürdürdüğü ekonomik faaliyetin türü gibi birçok faktör rol oynar. Meskenin kuruluş yerini ise; iklim, bakı, eğim, malzemenin cinsi ve kalitesi gibi faktörler belirler. Kırsal meskenler yüzlerce yıllık geçmişten kaynaklanan kültürel birikimle inşa edildiklerinden bulundukları ortama sağladıkları uyumla dikkati çekerler. Bu özellikleriyle kırsal coğrafi peyzajın en önemli unsuru olan meskenler, geçmiş ile gelecek arasında bağ kuran önemli kültür değerlerimizden biridir. Günümüz dünyasında yaşanan hızlı değişimden kırsal mimari de nasibini almakta, köylerimizde bulunan geleneksel meskenler hızla tahrip olmakta; tamir, bakım ve yeniden inşa süreci sırasında asli özelliklerini kaybederek tek tek yok olmaktadırlar. Yaşanan bu süreç, yüzyıllar ötesinden coğrafi çevreye uyum sağlayarak günümüze ulaşan kırsal mimari kültürümüzü yok etmekte, buna dair kültürel birikimimizin nasıl korunacağı problemini beraberinde getirmektedir. Bu durum kırsal meskenlerin korunması ve yaşatılması konusunda hepimize sorumluluk yüklemektedir.
Araştırmada, Artvin’in Şavşat ilçesinde bulunan Bahçeciler Evi’nin geleneksel mimari dokusu korunarak günümüz ihtiyaçlarına göre nasıl dönüştürüldüğü incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış, Bahçeciler Evi’nin bulunduğu Aşağı Koyunlu köyünde 2020 yılı yaz mevsiminde arazi çalışması yapılmış, Bahçeci ailesinden 4 kişiyle görüşülmüş, elde edilen veriler betimsel analiz tekniğiyle analiz edilmiştir.
Bulgulara göre Bahçeciler Evi’nin yaşatılmasında ailenin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı etkili olmuştur. Evin fiziki ve beşeri çevre koşulları göz önünde bulundurularak inşa edilmiş olması geleneksel bir meskenin aslına uygun olarak yeni ihtiyaçlara göre şekillendirilmesini kolaylaştırmıştır. Bahçeciler Evi bu yenilenmiş haliyle yerel coğrafi koşullara dair tecrübe ve kültürel birikimin geleceğe aktarılmasında rol oynamıştır. Evin aile bireyleri tarafından aktif kullanıma açık olması sayesinde aile ile köy halkı arasındaki sosyal bağ korunmuş, kırsal mekân aidiyeti sürdürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kırsal Miras, Geleneksel Kır Meskenleri, Ahşap Evler, Şavşat, Artvin

KEEPING CONVENTIONAL RURAL ARCHITECTURE ALIVE IN THE CONTEXT OF CULTURAL HERITAGE: THE SAMPLE OF BAHÇECİLER HOUSE (ŞAVŞAT, ARTVİN)

Öz

Traditional rural dwellings are human structures built according to local geographical conditions and the socio-economic structure and needs of people. In the construction of a rural residence, many factors play a role, such as the material found in the geographical environment, the skill of the master, the income level and social status of the family and the type of economic activity the owner continues. The place of the dwelling was determined with the factors such as climate, aspect, slope, type and quality of the material. Since rural dwellings are built with cultural accumulation from hundreds of years of history, they attract attention with the harmony they provide to their environment. With these features, they are the most important element of the rural geographical landscape, as well as our important cultural values that establish a link between the past and the future. Rural architecture is also taking its share from the rapid change experienced in today's world. Traditional dwellings in our villages are rapidly disappearing. In the course of repairing, maintaining and rebuilding processes, they lose their original properties and disappear one by one. This process, which has been going on, destroys our rural architectural culture, which has reached the present day by adapting to the geographical environment for centuries, brings along the problem of how to protect our cultural accumulation regarding rural dwellings, and this situation imposes responsibility on all of us.
In the research, it was examined how Bahçeciler House, located in the Şavşat district of Artvin, was transformed according to today's needs by preserving the traditional architectural texture. The qualitative research method was used in the study. A field study was conducted in the summer of 2020 in Aşağı Koyunlu where Bahçeciler House is located. Four people from Bahçeci family were interviewed, and the data obtained were analyzed using descriptive analysis technique.
According to the findings, the economic, social and cultural structure of the family has been effective in keeping the Bahçeciler Evi alive. The fact that the house was built considering the physical and human environmental conditions made it easier to shape a traditional dwelling according to new needs in accordance with its original. With this renewed version, Bahçeciler Evi has played a role in transferring the experience and cultural heritage of local geographical conditions to the future. Thanks to the fact that the house is open to active use by family members, the social bond between the family and the people of the village has been preserved and belonging to the rural area has been maintained.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage, Traditional Rural Dwellings, Wooden Houses, Artvin, Şavşat

Kaynakça

• ANŞİN, Rahim, “Doğu Karadeniz Bölgesi Sahil ve İç Kesimlerinde Yayılan Ana Vejetasyon Tipleri”, KTÜ Orman Fakültesi Dergisi, 4(1), 1981, ss.17-24.
• AYDEMİR, E., (2010). Yöresel mimari ve kırsal dokunun korunması: Artvin, Şavşat, balıklı mahallesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi), İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• BEKDEMİR, Ünsal ve Ramazan Sever, “Şavşat ve Çevresinde Tipik Bir Ev Eklentisi: Merek”, Doğu Coğrafya Dergisi, 8 (9), 2003.
• CEYLAN, Salih, Artvin Yöresinin Coğrafi Etüdü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1995.
• DOĞANAY, Hayati ve Fatih Orhan, "Şavşat’ta Geleneksel Köy Meskenleri ve Başlıca Sorunları". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18 (1), 2014, ss. 273-298.
• ERES, Zeynep, Türkiye’de geleneksel köy mimarisini koruma olasılıkları. Ege Mimarlık Dergisi, 92, 2016, ss. 8-13.
• ERUZUN, Cengiz, "Artvin Ve Çevresinde Halk Mimarisi", Mimarlık, 9(104), 1972,
• GÖÇMEN, Duygu, Doğu Karadeniz Kırsal Mimarisi İçin Koruma Önerileri: Artvin İli–Balıklı Mahallesi–Zurabet Evi Örneği (Yüksek Lisans Tezi), 2010.
• GÖKER, Y., Kırsal alanda ahşap bina inşaatında emprenyenin önemi, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Tarımsal Üretimin Verimlilik Sorunları Sempozyumu, Ankara 1990.
• KAYA, Mutlu, Geleneksel Kır Meskenlerinde Mimari Degradasyon: Sinop İli Örneği, Coğrafi Bilimler Dergisi/ Turkish Journal of Geographical Sciences, 17(1), 2019, ss. 146-169
• KAYMAZ, Çağlar Kıvanç, Artvin ilinin ekoturizm potansiyeli ve sürdürülebilir yönetimi, (Yayımlanmamış Doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2018.
• KÖSE, Abdullah, Balıkesir çevresinde geleneksel kırsal avlu peyzajı ve değişimi, Doğu Coğrafya Dergisi, Erzurum, 12(18), 2007, ss. 7-38.
• Köy Envanter Etüdü- Artvin (1981), Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Ankara 1984.
• KUBAN, Doğan Türk Hayatlı Evi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1995.
• MANAV, Kamile ve Vedat Çalışkan, Geleneksel Bir Mesken Tipinin Turizmde Çekicilik Potansiyelinin Araştırılması: “Düğmeli Evler” Antalya Örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 2017, ss. 215-240.
• ORHAN, Fatih, Şavşat’ın Beşerî ve Ekonomik Coğrafyası. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2014, s.49
• ORHAN, Fatih, Serhat Zaman, Ahmet Çavuş, Artvin İlindeki Geleneksel Kırsal Mesken Mimarisine Bir Örnek: Ahşap Yığma Evler, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 5255, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 3465, 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı 2019.
• ÖZGÜNER, Orhan Köyde Mimari Doğu Karadeniz. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara 1970.
• SEVER, Ramazan, Berta (Okçular) Çayı Havzası’nın Fiziki Coğrafyası (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2001.
• TANOĞLU, Ali, Beşeri coğrafya: Nüfus ve yerleşme. İstanbul Üniversitesi, 1969.
• TARKAN, Tevfik, Rize-Hopa Yöresi Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 145, Araştırma Serisi No:27, Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 35, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum 1973.
• TOLUN - DENKER Bedriye, Yerleşme Coğrafyası – Kır Yerleşmeleri, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını, İstanbul 1977.
• TUNÇDİLEK, Necdet, Türkiye İskân Coğrafyası, Kır İskânı (Köy-Altı İskân Şekilleri). İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.: 1283, Coğrafya Enst. Yay. İstanbul 1967.
• TÜİK, (Türkiye İstatistik Kurumu), 2020.
• TÜMERTEKİN, Erol ve Nazmiye Özgüç, Beşerî Coğrafya. İnsan, Kültür, Mekân. Çantay Kitabevi, İstanbul 2010, s. 117.
• YILMAZ, Cevdet, Sinop-Kastamonu Yöresi Ahşap Kır Meskenlerinde Taş Çatı Örtüsü, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 6, Erzurum 2001, ss.163-186.
• ZEKİ, Muvahhid, (Haz. Muammer Demirel), Artvin Vilâyeti Hakkında Ma’lümât-ı Umümiye, Yusufeli Belediyesi Yayını, FSF Printing House, İstanbul 2010.