Osmanlı Rumeli’sinde Paylaşılamayan Vakıf: Hâşim Bey Camii Vakfı

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 187 - 214, 28.12.2021

Hüseyin Baha Öztunç

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1021424

Öz

İslâmiyet’in önemli kurumlarından birisi olan vakıf kurumu, Osmanlı Devleti’nde büyük gelişim göstermiş
ve devletin en önemli kurumlarından birisi olmuştu. Devlet ekonomisindeki bozulmalar neticesinde vakıf gelirlerinin vakıf şartlarından başka yerlere harcanmaya başlamasıyla ortaya çıkan problemler özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren oldukça artmıştı. Çalışma, Osmanlı Rumeli’sinde Serfice sancağına tabi Kayalar kasabasında Mehmed Hâşim Bey’in yaptırdığı cami ve kurduğu vakıf gelirlerinin aradan dört yüz sene geçtikten sonra yerinde harcanıp harcanmadığı noktasında oluşan ihtilâfı açığa çıkarmayı hedeflemektedir. Bu amaçla, öncelikle vakıfla ilgili bilgi verilerek gelir getiren akar tespit edilecek ve akabinde ortaya çıkan ihtilaf tüm yönleriyle ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Vakıf, Serfice, Kayalar, Evkâf-ı Münderise

The Most Desired Vaqf in Ottoman Rumelia: Hâşim Bey Mosque Vaqf

Öz

The vaqf institution, which is one of the important institutions of Islam, developed greatly in the Ottoman Empire and became one of the most important institutions of the State. As a result of the deterioration in the state economy, the problems that arose when the vaqf revenues started to be spent in other places than the conditions of the vaqf, especially since the second half of the 19th century. The study aims to reveal the controversy over whether the income of the mosque built by Mehmed Hâşim Bey and the vaqf he established in the town of Kayalar, which is subject to the Serfice Sanjak in Ottoman Rumelia, was spent instead of it after four hundred years. For this purpose, first of all, some information about the vaqf will be provided and its source of income will be determined, and then the resulting conflict will be focused in all its aspects.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Vaqf, Serfice, Kayalar, Evkâf-ı Münderise

Kaynakça

• Alkan, Mustafa, “Osmanlı Vakıf Sisteminde Bozulma Üzerine Bazı Düşünceler, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 166, Şubat 2007, s. 67-83.
• Ayar, Talip, “Cihât Mevzuatı”, Vakıflar Dergisi, S. 48, Aralık 2017, s. 145-193.
• Berki, Ali Himmet, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1966.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf” C. 42, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, s. 475-479.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Akkirman-Belgrad-Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, 5. Kitap, 2. Cilt, Yay. Haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010, s.
• Karataş, Yakup, “Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 57, 2016, s. 1839-1867.
• Köksal, Ahmet, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Vakıfların Yeniden Organizasyonuna Dair İki Eser: İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ı ve Hamadezade Halil Hamdi Paşa’nın Layihası”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 33, S. 56, Ekim 2014 s. 343-386.
• Öz, Mehmet, “Gelenekçi Osmanlı Islahat Düşüncesinde Temlikler ve Vakıflar”, Vakıflar Dergisi 80. Yıl Özel Sayısı, 2019 Ankara, s. 103-113.
• Öztunç H. Baha, Tanzimat Döneminde Bir Rumeli Şehri Manastır Sosyo-Ekonomik Yapı (1839-1876), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2020.
• ------------------, Rumeli II. Abdülhamid Döneminde Bir Muhabirin Rumeli İzlenimleri (1896-1907), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2020.
• Öztürk Nazif, “Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s 521-524.
• ---------------, “XIX. Asır Osmanlı Yönetiminde Yaşanan Batılılaşma Hareketlerinin Vakıfların Üzerindeki Etkileri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 1, Ankara 1995, s 13-33.
• Sezgin, İbrahim, “Paşa Livası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 183-184.
• Şemseddin Sami, Kâmusu’l-A’lâm, C. V, Mihran Matbaası, İstanbul 1314.
• -------------------, Kâmusu’l-A’lâm, C. III, Mihran Matbaası, İstanbul 1314.
• http://ottoman.mfa.gov.tr/Kategori.aspx?k=a1d26af9-af1b-4382-aefe-a382ff971ace (E.T. 25.09.2021).