KÖTÜ DÜNYANIN TASVİRİ -ÜÇÜNCÜ DÜNYA MODERNİZMİ VE KIŞ UYKUSU

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 8, 1 - 11, 29.06.2018

Göksel Aymaz

Öz

Marshall Berman, modernitenin, “insanları modernleşmenin nesnesi olduğu kadar öznesi de kılmayı, onlara,
kendilerini değiştiren dünyayı değiştirme gücü vermeyi amaçlayan olağanüstü çeşitlilikteki görüş ve
düşünceleri” beslemiş olduğunu söyler. Bu görüş ve düşünceler, Fransa’da Baudelaire, Balzac, Almanya’da
Goethe, Schiller, Rusya’da Puşkin, Gogol vb. ile temsilcisini bulmuş olan klasik modernzim idi. Modernizmin bu
güçteki eserlerini üretmiş olan modernite deneyimi, Berman’a göre, günümüzde hâlâ devam etmektedir. Perry
Anderson ise, Berman’ın modernizmle ilgili görüşünü on dokuzuncu yüzyıla ait bir kültür ve siyaset tasarımı
olarak doğru bulmakla birlikte, bu tasarımın, günümüzle bir ilgisi olmadığını savunur. Anderson’a göre,
“entelektüel açıdan bir tür düşüş (decadance)” yaşanmıştır; günümüzde Batılı sanatçının içinde bulunduğu
durumun tipik özelliği, “bütün ufukların kapalı oluşudur”; Batılı sanatçı klasik modernizmi tetikleyen koşullardan
yoksundur artık. Ama bu durum Üçüncü Dünya için geçerli değildir. Nitekim son dönemin başyapıtları, Gabriel
Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık’ı, Salman Rushdie’nin Midnight’s Children’ı gibi romanlar, ya da Yılmaz
Güney’in Yol’u gibi filmler, hep Üçüncü Dünya’dan (Kolombiya’dan, Hindistan’dan, Türkiye’den) çıkmıştır.
Anderson’ın dile getirdiği ‘Üçüncü Dünya modernizmi’, son birkaç on yıldır modernliğin yürürlükteki dönemini
tanımlamaya çalışan günümüz sosyal teorisinde önemli bir yer tutan ‘çoklu modernlik’ kavramıyla ilişki
içindedir. Çoklu modernlik, Avrupa-merkezci modernlik teorileri ve izahlarına getirilmiş bir eleştiri olarak, Batılı
olmayan toplumların modernleşme deneyimlerini ‘Batılılaşma’ya indirgeyen yaklaşımları hedef almaktadır.
Buna göre, Avrupa modernliğinin dönemi kapansa bile, yerkürede farklı modernlik deneyimleri yürürlüktedir.
Çoklu ve geç modernlikler kavramının, modernliği kültüre indirgeyen, kültürcü bir yaklaşım olduğunu
düşünenler de vardır. Örneğin Arif Dirlik’e göre, çoklu modernlikler kavramı, “birden fazla ifadesi ve
eklemlenmesi olan tek bir modernite” olarak ‘küresel modernite’ye karşılık, “yerlici kültürel iddiaların
şekillendirdiği” alternatiflerdir. Bu bağlamda, Kış Uykusu filmi özelinde Nuri Bilge Ceylan’ın uluslararası
başarılara sahip sineması incelendiğinde, onun Üçüncü Dünyaya ilişkin ütopik tasarıları temsil eden bir “Üçüncü
Dünya modernizmi” olarak değil, klasik modernizmin günümüzdeki sürdürücüsü olarak tanımlanması uygun
görünmektedir. Bu şekilde tanımlanmasının önemi, hem modernizmin nesnel gerçekliği (yani modernliğin
Avrupa toplumunun kendine özgü içsel bir gelişmesi değil, yerküredeki tarihsel etkileşimlerin bir ürünü olduğu,
dolayısıyla birden fazla moderniteden değil, Avrupa’nın öncü rolü oynadığı hâlâ işleyen tek bir küresel
moderniteden bahsedilebileceği gerçeği), hem de Ceylan sinemasının semantik yapısının “insan varoluşunun
evrensel gerçekliği”, “mutluluk vaadi” gibi, ilk örneklerini Avrupa sanatında gördüğümüz klasik modernizmin
“sanat ideali”ne ilişkin değerler taşımakta olduğu gerçeğinde temellenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Modernizm, Üçüncü Dünya Modernizmi, Çoklu Modernlikler, Nuri Bilge Ceylan Sineması

Kaynakça

• Adorno, T.W. (1998). Minima Moralia. Çev.O.Koçak, A.Doğukan), İstanbul:Metis.
• Anderson, P. (2003). Modernite ve Devrim. İçinde: Tarihten Siyasete Eleştiri Yazıları. Çev.Simten Coşar, İstanbul:İletişim.
• Aymaz, G. (2014). Uzak’taki Kent, Kentteki Uzaklık. İçinde: Türkoğlu N, Öztürk M. Ve Aymaz G. (der.). Kentte Sinema Sinemada Kent. İstanbul:Pales. s.281-292
• Beck, U. (1999). Siyasallığın İcadı. Çev.Nihat Ülner, İstanbul:İletişim.
• Benjamin, W. (1995). Pasajlar. Çev.Ahmet Cemal, İstanbul:Yapı Kredi.
• Benjamin, W. (1999). Tek Yön. Çev.Tevfik Turan, İstanbul:Yapı Kredi.
• Berman, M. (1994). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. Çev.Ü.Altuğ/B.Peker, İstanbul:İletişim.
• Berman, M. (2005). Sokağı Okuyabilmek. İçinde: Marksizmle Maceram. Çev.Aylin Ülçer, İstanbul:İletişim. s.183-202
• Bloch, E. (2007). Umut İlkesi. Cilt I, Çev.Tanıl Bora, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bloch, E. (2012). Umut İlkesi. Cilt II, Çev.Tanıl Bora, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bloch, E. (2010). İzler. Çev.Suzan Geridönmez, İstanbul:İletişim.
• Çehov, A. (1985). Bozkır. Çev.Mehmet Özügül, İstanbul:İnkılâp.
• Dirlik, A. (2008). Postkolonyal Aura, Küresel Kapitalizm Çağında Üçüncü Dünya Eleştirisi. Çev.Galip Doğduaslan, İstanbul:Boğaziçi Üniversitesi.
• Dirlik, A. (2009). Kriz, Kimlik ve Siyaset. Çev.Sami Oğuz, İstanbul:İletişim.
• Eagleton, T. (2012). Hayatın Anlamı. Çev.Kutlu Tunca, İstanbul:Ayrıntı.
• Hauser, A. (1984). Sanatın Toplumsal Tarihi. Çev.Yıldız Gölönü, Ankara:Remzi.
• Hobsbawm, E. (2006). Devrimciler. Çev.H.Pınar Şenoğuz, İstanbul:Agora.
• Jameson, F. (1997). Marksizm ve Biçim. Çev.Mehmet H.Doğan, İstanbul:Yapı Kredi.
• Jameson, F. (2002). Dil Hapishanesi. Çev. Mehmet H.Doğan, İstanbul:Yapı Kredi.
• Jameson, F. (2004). Biricik Modernite. Çev.Sami Oğuz, İstanbul:Epos.
• Jameson, F. (2005). Kültürel Dönemeç. Çev.Kemal İnal, Ankara:Dost.
• Jameson, F. (2008). Modernizm İdeolojisi. Çev.K.Atakay/T.Birkan, İstanbul:Metis.
• Kaya, İ. (2006). Sosyal Teori ve Geç Modernlikler. Ankara:İmge.
• Lermontov, M. (1970). Çağımızın Bir Kahramanı. Çev.Nedim Önal, İstanbul:Varlık.
• Oskay, Ü. (1995). Müzik ve Yabancılaşma. İstanbul:Der.
• Tarkovski, A. (1986). Mühürlenmiş Zaman. Çev.Füsun Ant, İstanbul:Afa.
• Wallerstein, I. (1998). Liberalizmden Sonra. Çev.Erol Öz, İstanbul:Metis.