Altay Bölgesi Türk Halklarında Şaman Başlıkları

Yıl 2017, Özel Sayı 2, 509 - 521, 22.12.2017

Kevser Gürcan Yardımcı

Öz

Şaman’ın ayinlerinde, öteki dünya yaratıkları ve
Tanrılar/ruhlarla etkili bir iletişime geçmeden önce, hem kendisinin hem de bu
duruma inanarak aslında ritüellerin bir parçası haline gelen topluluk
bireylerinin duygusal ve zihinsel olarak hazırlanmaları gerekmektedir. Ayinin
sebebi ve şekli ne olursa olsun, donanımlı bir Şaman giysisi ortama olağandışı
ve sihirli boyut katmada en etkili görsel materyal durumundadır. Başlıkları da
Şaman’ın ritüellerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu kutsal malzemelerin
başında gelmektedir. Şaman inanç sisteminde insan ne görünüm verirse o şeye
dönüşebilir. Bazen sadece basit bir unsur bile bunun için yeterli olabilmektedir.
Örneğin, bir kartal tüyü, Şaman’a uçma yetisi kazandıracak bir güç haline
gelebilmektedir. Başlıklar, her Şaman’ın kendine özgü olmasına, topluluklara,
Şaman’ın deneyimine ve yapılan ayinin cinsine göre değişiklik göstermesine
rağmen belli bir disiplin çerçevesinde hazırlandıklarından, bazı ortak
özelliklere sahiptirler. Türk halklarının yaşadığı ve Asya-Sibirya bölgesi
Şaman başlıkları geyik, kuş ve ayı simgeselliği ile karşımıza çıkmaktadır. Bu
çalışmada Altay bölgesinde yaşayan Türk halklarından Altay, Hakas/Kaçin Tuva ve
Karagas/ Tofalar’a ait Şaman başlıklarından örneklere yer verilerek biçimsel ve
ikonografik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Şaman, Türk Şamanizmi, Şaman Başlıkları

Shaman Head-dresses; Among the Turkic Communities in Altaic Region

Öz

It is necessary that both the Shaman and the
members of the community, who believe in this situation and thus become a part
of Shaman rituals, prepare themselves in emotional and mental terms before establishing
contact with the creatures of the other world and gods/spirits. No matter what
the reasons and the form of the ritual is, the costume of a Shaman is the most
influential visual material in associating the medium with extraordinary and
magic dimension. The headdresses of the Shamans rank first among the
most-needed holy materials to perform the rituals. The headdress may be
transformed into anything according to the desire of the Shaman in this belief
system. Sometimes, even a simple element may be adequate for this. For example,
the feather of an eagle may become a powerful element that enables the Shaman
to acquire the ability to fly. Since the headdresses were prepared within a
certain discipline although they showed variations according to the type of the
rituals and to the experience of the Shaman, and were specific for each Shaman,
they had some common characteristics. The Shaman headdresses in Asia-Siberia
Region, where the Turkic Nations lived, appear before us with the symbolism of
deer, bird and bear. In this study, the examples of the Shaman headdresses of
Altai, Hakas/Kachin, Tuva and Karagas/Tofalar communities among the Turkic
people in Altaic Region are given, and assessments are made in formal and
iconographic terms.

Anahtar Kelimeler

Shaman, Turkic Shamanism, Shaman head-dresses

Kaynakça

• Agapitov, N.N., Khangalov, M.N. (1883). Materialy dlia izucheniia shamanstva Sibiri: shamanstvo u Buryat Irkutskoi gubernii (Materials for he Study of Shamnism in Siberia: Buryat Shamanism in Irkutsk Guberniia), Izvestiia Vostochno-sbirskago otdela Russkago geograficheskago obshchestva. 14: 1-2: 46 - 55.
• Alekseyev, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Çev. Metin Ergun, Konya: Kömen Yayınları.
• Anjiganova, L. (2007). Geleneksel ve Çağdaş Hakas Kamlığı. Çev. Timur B. Dävletov, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara: 15 - 22.
• Anohin, A.V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Çev. Z. Karadavut, J. Meyermanova, Konya: Kömen Yayınları. Balıaev Sergeev, M. (1907). Opyt ustanovki poniatia ‘shamanism’ (Toward the Definition of the Concept ‘Shamanism’). Pribavlenie k Irkutskim eparkhial’nim vedomostiam, 22: 25 - 531.
• Balzer, M.M. (1996). Flights of the Sacred, Symbolism and Theory in Siberian Shamanism, America Anthropologist, 98 (2): 305 - 318.
• Bapaeva, J.M. (2013), Tuva Şamanizmi, Kömen Yayınları, Konya.
• Bartold, V.V. (2010), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. R. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Cambell, J. (1988). Historical Atlas Of World Mythology Vol: I The Way Of The Animal Powers Part : II Mythologies of the Greathunt. New York: Perennial Library Harper & Row Publishers.
• Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Davletov, T.B. (2007). Kamlık İnancında Kam (Şaman) ve Kümelenme Geleneği Üzerine. Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 89 - 96, Ankara.
• Fridman, E.J.N. (2002). Tuva Şamanizmi. Türkler, Çev. M. Balabanlılar, C. XX.: 180 - 187. Ankara.
• Eliade M. (1999). Shamanism İlkel Esrime Teknikleri. Çev. İ. Birkan, İmge Kitabevi Yayınları Ankara.
• Golden P.B. (2013). Türk Halkları Tarihine Giriş, Ötüken Neşriyat, Çev. Osman Karatay, İstanbul.
• Hajdu P. (1996). The Classification of Samaoyed Shamans, Folk Beliefs and Shamanistic Traditions in Siberia, Eds. Vilmos Diószegi, Mihaly Hoppál, International Society for Shamanistic Research, Vol.3: 70 - 96.Akadémiai Kiadó, Budapest.
• Halifax J. (1982). Shaman The Wounded Healer, Thames end Hudson, London.
• Hamayon, R.N. (1990). La chasse à l'âme: esquisse d'une théorie du chamanisme sibérien, 880 pp., 8 plates, Nanterre: Société d'ethnologie.
• Hamayon, R.N. (1993). Shamanism and Pragmatism in Siberia, Shamans and Cultures, Ed. Mihaly Hoppal-Keith D. Howard Akademiai Kiado, Budapest, International Society for Trans-Oceanic Research, Los Angeles: 200 -205.
• Jakobsen, M.D. (1999). Shamanism Traditional and Contemporary Approaches to the Mastery of Spirits and Healing, New York: British Library Cataloguing in Publication Data, Berghahn Book.
• Ksenefontov, G.V. (1929). Samanizm i Hristianstvo, Hrestes, İrkutsk.
• Laufer, B. (1917). Origin of The Word Shaman. American Anthropologist Vol.19/3: 365.
• Matyuschenko V.I. (1962). Materialy po Istorii Rannevo Shamanizma, Trudy Kraved, Muzeja vyp. IV. Tomsk.
• Öger, A., Gönel T., (2011). Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri. Turkısh Studies, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol.6/4 Fall: 233.
• Pentikainen, J. (1995). The Revival of Shamanism in the Contemporary North. Shamanism in Performing Arts, Ed. Tae-gon Kim and Mihaly Hoppál, İnternational Society for Shamanistic Research, Vol.1: 263 - 272, Akadémiai Kiadó, Budapest.
• Potapov, L.P. (1996). Shamans’ Drum of Altaic Ethnic Groups. Folk Beliefs and Shamanistic Traditions in Siberia, Eds. Vilmos Diószegi, Mihaly Hoppál, International Society for Shamanistic Research, Vol.3: 97 - 126, Akadémiai Kiadó, Budapest.
• Price, N.S. (2001). An Archaeology of Altered States: Shamanism and Material Culture Studies. The Archaeology of Shamanism, Ed. N. S. Price, London-New York.
• Prokofyeva, E.D. (1971). Şamanskie Kostyumı Narodov Sibiri, Religioznıe Predstavleniya i Obryadı Narodov Sibiri v. XIX – naçale XX v. Leningrad.
• Radloff, W. (1986). Sibirya’dan Seçmeler, Çev. A. Temir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Radloff, W. (2009). Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi, İstanbul.
• Russian Museum of Ethnography, (2006), Between the Worlds Shamanism of the Peoples of Siberia (from the Collection of the Russian Museum of Ethnography: an Album), Eds. V. Gorbacheva, K. Solovyeva, Khudozhnik i Kniga Publishers, Moskow, 2006.
• Tampere Museums, (1998), Shamans, Ed. J.Pentikainen, T. Jaatinen, vd., Tampere Museums Publications 45, Tampere.
• Turan, O. (2008), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.