Osmanlı Arşivlerine Göre Birinci Dünya Savaşı Başlarında Anadolu’da Ermenice Yayımlanan Gazetelere Dair Bazı Tespitler

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 20, 29.06.2023

Mustafa Fırat Gül

https://doi.org/10.46442/intjcss.1282220

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısında başlayan ayrılıkçı Ermeni hareketleri de aynı dönemde artmaya başlamıştır. Birinci Dünya Savaşı’na nasıl ve neden katıldığı halen tartışılan Osmanlı Devleti’nin (İttihat ve Terakki Hükümeti) uğraşmak zorunda kaldığı meselelerden birisi de Ermeni olaylarıdır. Yabancı devletlerin etkisiyle meselenin çok daha farklı bir aşamaya gelmesini önlemek için Osmanlı Devleti bazı tedbirler almıştır. Tedbirler kapsamında, İstanbul dışında yayın yapan Ermenice gazetelerin yayımlanması yasaklanmıştır. Bir devlet refleksi olarak görülebilecek bu gazete kapatma meselesine dair Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivindeki belgelere dayanarak bazı tespitler yapılmıştır. İstanbul’un hariç tutulduğu çalışmanın odaklandığı süreç Birinci Dünya Savaşı’nın arifesi ve ilk yılıdır. Tablolar eşliğinde Birinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde ve devam eden günlerde Ermenice neşredilen süreli yayınların durumu ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, İttihat ve Terakki Hükümeti, Ermenice Gazeteler, Haraç Gazetesi

Some Definitions Of Armenian-Language Newspapers in Anatolia At The Beginning Of The First World War (According to the Ottoman State Archives)

Öz

The separatist Armenian movements that started in the second half of the 19th century began to increase in the same period. The Ottoman Empire took some measures to prevent the issue from coming to a much different stage with the influence of foreign states. Within the scope of the measures, the publication of Armenian newspapers published outside of Istanbul was prohibited. Based on the documents in the Ottoman Archives of the Presidency of the State Archives of the Republic of Turkey, some determinations have been made regarding this issue of closing the newspaper, which can be seen as a state reflex. The period in which the study, excluding Istanbul, focuses, is the eve and first year of the First World War. In the accompaniment of the tables, the situation of the periodicals published in Armenian just before the First World War and in the following days was tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, The First World War, Government of İttihat ve Terakki, Armenian newspapers, Haraç newspaper

Kaynakça

• Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar’da ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi (1906-1918) -1-, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1995.
• Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2001.
• Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri -1-, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2001.
• Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul, 2001.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2007.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri (1907-1921) -III-, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2006.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1995.
• Telif Eserler Akgümüş, D. (2013). Birinci Dünya Savaşı Sırasında Ermeni Ayaklanmaları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Cilt.12, S.13, 23-47.
• Ata, F. (2005). İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2005. Avagyan, A. Minassian, G. F. (2005). Ermeniler ve İttihat ve Terakki, İşbirliğinden Çatışmaya, (çevirenler: Ludmilla Denisenko, Mutlucan Şahan), İstanbul: Aras Yayıncılık
• Beydilli, K. (2003). “Matbaa”, TDİA, C.28, 105-110.
• Beydilli, K. (2011). Tehcîr, TDİA, C.40, s.5-38.
• Cebeciyan, A. (2015). Bir Ermeni Subayın Çanakkale ve Doğu Cephesi Günlüğü (1914-1818). (çevriyazı: Takuhi Tomasyan, yayıma hazırlayana: Rober Koptaş), İstanbul: Aras Yayıncılık
• Demirel, M. (1989). Ermeni İsyanı (1906-1907), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Günay, N. (2009). Ermenilerin Tehcir Edilmesi Kararında Etkili Olan Faktörler ve Maraş-Zeytun Ermenilerinin Tehciri. Belleten, Cilt.LXXIII, S.267, 2009, 555-580.
• Halaçoğlu, Y. (2008). Ermeni Tehciri, (13.baskı), İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı İsmailhakkıoğlu, Z. (2007).
• 1908-1914 Yılları Arasında Erzurum’daki Ermeniler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007 (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Kaligian, D. M. (2017). Taşnaklar ve İttihatçılar, (İngilizceden çeviren: Deniz Mutlu Taşyürek), İstanbul: Aras Yayıncılık
• Marian, M. (2015). Ermeni Soykırımı (Siyasette adalete, tarihte ahlaka yer açmak), (Fransızcadan çevirenler: Alican Tayla, Siren İdemen), İstanbul: Aras Yayıncılık
• Mıldanoğlu, Z. (2014). Ermenice Süreli Yayınlar (1794-2000), İstanbul: Aras Yayıncılık 2014.
• Nersesoğlu, H. (2020). Osmanlı Ermeni Basınında Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venizelos (1910-1920), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020 (B.Y. L. Tezi)
• Pattie, S. P. (2016). Kim Bu Ermeniler? (İngilizceden çeviren: Lora Sarı), İstanbul: Aras Yayıncılık Sarınay, Y. (2006). Türk Arşivleri ve Ermeni Meselesi, Belleten, Cilt. LXX, S.257, 1-20.
• Şahnur, Ş. (2016). Sessiz Ricat, Ermeniceden çevirenler: Maral Aktokmakyan-Artun Gebenlioğlu, İstanbul: Aras Yayıncılık
• Yüksel, M. (2013). Vilâyât-ı Şarkıyye Ermenilerine Yönelik Sevk ve İskân Uygulamaları (1915-1917), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)