Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Sivil Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi

Year 2025, Volume: 26 Issue: 2, 936 - 970, 02.09.2025

Uğur Arslan , Zafer Çakmak

https://doi.org/10.17679/inuefd.1630619

Abstract

Bu araştırma ile sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sivil okuryazarlık düzeylerini tespit etmek amaçlanmıştır. Araştırma 2022-2023 eğitim-öğretim döneminde uygulanmıştır. Araştırmanın evreni Fırat Üniversitesi, İnönü Üniversitesi ve Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümündeki öğrencilerden oluşmaktadır. Araştırmada toplam 432 kişi yer almaktadır. Bunların 286’sı kadın, 146’sı erkektir.
Araştırmada nicel araştırma yöntemi olan Betimsel Tarama Modeli kullanılmıştır. Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sivil okuryazarlık düzeylerini belirlemek amacıyla Kişisel Bilgi Formu ve “Sivil Okuryazarlık Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde; Betimsel İstatistik, Bağımsız Örneklem T-Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi, Mann-Whitney U Testi, Kruskal Wallis Testi kullanılmıştır.
Öğretmen adaylarının sivil okuryazarlık düzeylerine dair demografik değişkenlerin etkisi değerlendirilmiş ve sonuçlarına yer verilmiştir. Cinsiyet, öğrenim görülen üniversite, sınıf düzeyi, anne eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi ve sivil toplum kuruluşlarına üye olma durumlarında farklılık tespit edilmiştir. Ancak dünya ve Türkiye gündemiyle ilgili olma durumunda farklılık tespit edilmemiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sivil okuryazarlık düzeylerinin genel olarak yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.
Literatür ve elde edilen araştırma verileri ışığında, sivil okuryazarlığın küçük yaşlardan itibaren aile ile başlayıp ömür boyu devam etmesi gerektiği vurgulanmıştır. İlköğretim seviyesi ile beraber sivil okuryazarlık eğitiminin de başlaması gerektiği belirtilmiştir. Elde edilen veriler tartışma zemininde benzer araştırmalar ile yorumlanarak sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır. Bütün bunların neticesinde de çalışmaya ilgi duyacaklar için bazı öneriler getirilmiştir.

Keywords

Eğitim , Öğretmen adayları , Sivil okuryazarlık , Sosyal bilgiler

An Investigation of Civil Literacy Levels of Social Studies Teacher Candidates

Abstract

This study aims to determine the civil literacy levels of social studies teacher candidates. The research was implemented in the 2022-2023 academic year. The participants of the study consisted of students studying in the Department of Social Studies Education in Education Faculties of Fırat University, İnönü University and Muş Alparslan University. A total of 432 participants took part in the research. Of all, 286 were women and 146 were men.
The Descriptive Survey Model, a quantitative research method, was used in the study. Personal Information Form and “Civil Literacy Scale” was used in order to determine the civil literacy levels of the social studies teacher candidates. Descriptive Statistics, Independent Samples T-Test, One-Way Analysis of Variance, Mann-Whitney U Test, and Kruskal Wallis Test were used to analyse the data.
The effect of demographic variables on teacher candidates' civil literacy levels was evaluated and the results were presented. The results showed differences across gender, university, year of education at university, mother's education level, father's education level and their status regarding membership to non-governmental organizations. However, no difference was observed in the case of their interest in the world and Türkiye’s agenda. According to the findings obtained from the study, it was concluded that the social studies teacher candidates' civil literacy levels were generally high.
In the light of the literature and the results obtained form this study, it has been emphasized that civil literacy should start in the family from an early age and continue throughout life. It has also been stated that civil literacy education should start at the primary education level. The study discusses the results in light of similar studies and has reached a conclusion. Finally, some suggestions have been made for those who are interested in the study.

Keywords

Education , Teacher candidates , Civil literacy , Social studies

References

• Akhan, O. (2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının politika bilimine yönelik eğilimlerinin belirlenmesi. (Yayın No. 290583) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aksu, A. & Kuş, Z. (2017). Vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi hakkında sosyal bilgiler öğretmenlerinin inançları. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(8), 18-41.
• Aşıcı, M. (2009). Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26.
• Aybay, R. (1982). Yurttaşlık (vatandaşlık) hukuku: Ders kitabı ve temel yasa metinleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Brander, P., De Witte, L., Ghanea, N., Gomes, R., Keen, E., Nikitina, A. & Pinkeviciute, J. (2008). Pusula: Gençlerle insan hakları eğitimi kılavuzu. (B. Yeşiladalı, Çev.) (1. bs.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2017). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (23. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. doi:10.14527/9789944919289
• Creswell, J. W. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş. (M. Sözbilir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Çakmak, Z. & Taşkıran, C. (2020). Development of civil literacy scale: A study of validity and reliability. Review of International Geographical Education Online, 10(3), 431-444. doi:10.33403/rigeo.713522
• Demir, A. G. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının siyaset okuryazarlık durumları. (Yayın No. 552822) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Doğanay, A., Çuhadar, A. & Sarı, M. (2007). Öğretmen adaylarının siyasal katılımcılık düzeylerine çeşitli etmenlerin etkisinin demokratik vatandaşlık eğitimi bağlamında incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 50(50), 213-246.
• Erbudak, K. C. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık düzeyleri. (Yayın No. 702143) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Faiz, M. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının siyaset okuryazarlık durumları. (Yayın No. 429383) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Geçgel, Ş. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının aktif yurttaşlık öz yeterlikleri ve milli değerlerin öğretimine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 549677) [Yüksek lisans tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Göğebakan Yıldız, D., Şahin, M., Şahin, S. (2016). Sosyal bilgiler eğitimi programı ve dünya vatandaşlığı: Öğretmen adaylarının perspektifinden. Hacettepe University Journal of Education, 31(2), 369-390. doi:10.16986/HUJE.2016015386
• İnan, S. (2021). Siyaset okuryazarlığı (1. bs.). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Kara, C. (2022). İnsan hakları. R. Turan (Ed.), Öğretmen adayları ve öğretmenler için insan hakları ve demokrasi eğitimi içinde (3. bs., ss. 43-72). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kara, C., Topkaya, Y. & Şimşek, U. (2012). Aktif vatandaşlık eğitiminin sosyal bilgiler programındaki yeri. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 4(3).
• Karakuş, G. & Şahin, Ç. (2019). Katılımcıları seçme: Evren ve örneklem. G. Ocak (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (1. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Karasar, N. (2017). Bilimsel araştırma yöntemi (23. bs.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karasu Avcı, E. (2019). Sosyal bilgiler ve kimlik. B. Ü. İbret & S. Kaymakcı (Ed.), Sosyal bilgiler ve toplum içinde (1. bs., s. 412). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kartal, O. Y. (2013). Öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri ile aktif vatandaşlık bağlamında toplum yaşamına katılma düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayın No. 345866) [Doktora tezi, Çanakkele Onsekiz Mart Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kaya, A. & Kaya, B. (2012). Teknoloji çağında öğretmen adaylarının küresel vatandaşlık algıları. Sakarya University Journal of Education, 2(3).
• Kaya, B. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının vatandaşlık algıları ile politik ilgi ve katılımları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 349961) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kayri, M. (2009). Araştırmalarda gruplar arası farkın belirlenmesine yönelik çoklu karşılaştırma (post-hoc) teknikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 51-64.
• Kennedy, K. J. (2006). Towards a conceptual framework for ‘active’citizenship. Hong Kong: Hong Kong Institute of Education.
• Koçar, E. (2022). Öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri ile küresel vatandaşlık düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. (Yayın No. 740724) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kuş, Z. (2020). Türkiye’de ve dünya’da vatandaşlık eğitimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. doi:10.14527/9786257052863
• Oğuz Haçat, S. (2019). Sosyal bilgiler ve kültür. B. Ü. İbret & S. Kaymakcı (Ed.), Sosyal bilgiler ve toplum içinde (1. bs., s. 412). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Omurtak, G. (2020). Eğitim ve kültür. N. Oktik, B. Varışlı & M. C. Tuncer (Ed.), Eğitim sosyolojisi içinde (1. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. doi:10.14527/9786257228206
• Önal, İ. (2010). Tarihsel değişim sürecinde yaşam boyu öğrenme ve okuryazarlık: Türkiye deneyimi. Bilgi dünyası. Bilgi Dünyası, (11(1)), 101-121.
• Özdemir, S. (2022). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin politik okuryazarlık becerisinin geliştirilmesine ilişkin görüşleri. (Yayın No. 769710) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Seçer, İ. (2015). Spss ve lisrel ile pratik veri analizi: Analiz ve raporlaştırma (2. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Süvari, Ş. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının aktif vatandaşlık öz yeterliliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (ege bölgesi örneği). (Yayın No. 644556) [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Süvari, Ş. & Tangülü, Z. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının aktif vatandaşlık öz yeterliliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (ege bölgesi örneği). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 799-818. doi:10.37217/tebd.811544
• Şahin, K. & Türkölmez, O. (2022). Siyasi düşünce’de devlet ve yönetim. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Tarhan, Ö. (2019). Ortaokul öğrencilerinin siyaset okuryazarlık düzeyleri ve temel siyaset bilimine ilişkin görüşleri. (Yayın No. 567384) [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Toker Gökçe, A. (2018). Tarama araştırma yöntemi. N. Özer, K. Beycioğlu ve Y. Kondakçı (Ed.), Eğitim Yönetiminde Araştırma içinde (1. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Topçu, E. (2019). Sosyal bilgiler ve sosyoloji. B. Ü. İbret & S. Kaymakcı (Ed.), Sosyal bilgiler ve toplum içinde (1. bs., s. 412). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Uzay, A. (2021). Kültür ve eğitim. G. Arastaman (Ed.), Karşılaştırmalı ve uluslararası eğitim içinde (4. bs.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. doi:10.14527/9786052411407
• Ünal, F. (2019). Vatandaşlık yaklaşımları vatandaşlık bilinci karma araştırma örneği. Pegem Akademi Yayıncılık. doi:10.14527/9786056991639
• Yalçın, A. & Akhan, N. E. (2019). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının sosyal bilgiler öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi. Journal of Theoretical Educational Science, 12(3), 842-873. doi:10.30831/akukeg.414578
• Yavaş, M. (2021). Ortaokul öğrencilerinin politik okuryazarlık kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi (kit) aracılığıyla incelenmesi. (Yayın No. 673684) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yiğit, E. Ö. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının gözünden vatandaşlık ve Türk vatandaşlığı. İlköğretim Online, 16(2), 406-427. doi:10.17051/ilkonline.2017.304708