İSLAM-OSMANLI HUKUKUNDA KÜÇÜK ÇOCUKLARIN İRTİDADI

Yıl 2024, , 253 - 266, 30.06.2024

Abdussamed Atasoy

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1390880

Öz

İrtidad: Bir Müslümanın İslam dininden çıkmasıdır. İslam hukukunda mürtedlere ve irtidadın hükümlerine ilişkin çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Ancak çocukların irtidadına ilişkin Türkçe müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Mümeyyiz çocukların İslam’a girmesi ve irtidadı hususunda mezhepler arasında ve hatta aynı mezhebin içerisinde mezhep alimlerinin farklı içtihatlarının olması dikkat çekicidir. Osmanlı hukukunda fetva kayıtlarında ve sakk kitaplarında çocukların irtidadı ve bunun sonuçlarına ilişkin örneklerin yer alması, bu konunun önemini ortaya koyması açısından önemlidir. Henüz baliğ olmayan çocukların irtidadı sonucunda ölüm cezası verilemez. Cumhura göre bu çocuklar İslam’a dönmeleri için zorlanırlar, gerekirse güvenlik tedbiri olarak hapsedilirler. Çocukların ebeveynlerine tabi olarak Müslüman kabul edilmeleri veya mürted kabul edilmeleri ile kendi kararları ile irtidad etmeleri sonuçları bakımından farklılık arz eder. Çocukların Müslümanlığının geçerli kabul edilip edilmemesi onların din değiştirmelerinin irtidad kapsamında olup olmamasını da doğrudan etkiler. Çalışmamızda İslam hukukunda henüz baliğ olmayan çocukların Müslüman olmaları, irtidad etmeleri, bunların geçerliliği ve hukuki sonuçları incelenmiştir. Mürted çocuklara verilebilecek olan ceza ve güvenlik tedbirlerinin neler olduğu hususu incelenmiştir. Ayrıca Osmanlı dönemi fetva kitapları ve sakk kitaplarında çocukların irtidadına ilişkin kayıtlar İslam hukukuna uygunluk bakımından değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda fetva kitaplarında, sakk kitaplarında ve mahkeme kayıtlarında, irtidata etkisi bakımından çocukların ihtidası hususunda Hanefi mezhebinden ziyade Şafii mezhebi görüşüne yakın bir yaklaşımın sergilendiği, çocukların irtidadı ve bunun hükmü bakımından ise Hanefi mezhebine uygun bir yaklaşım sergilendiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam ve Osmanlı Hukuku, Çocuğun İrtidadı, Mürted Çocuk, Temyiz ve Buluğ, İhtida

APOSTASY OF YOUNG CHILDREN IN ISLAMIC-OTTOMAN LAW

Öz

Apostasy: A Muslim leaving the religion of Islam. There are many studies on apostates and the provisions of apostasy in Islamic law. H However, there is no independent study on children’s apostasy in Turkish. It is noteworthy that there are different jurisprudence among sects and even within the same sect regarding the conversion to Islam and apostasy of minors. The fact that there are examples of children's apostasy and its consequences in fatwa records and saqq books in Ottoman law is important in terms of revealing the importance of this issue. The death penalty cannot be imposed for the apostasy of children who have not yet reached the age of puberty. According to the majority, these children should be forced to convert to Islam and, if necessary, imprisoned as a security measure. There is a difference in terms of the consequences of children being accepted as Muslims or apostates subject to their parents and apostatizing of their own accord. Whether or not children's Islam is accepted as valid directly affects whether or not their conversion is within the scope of apostasy. In this study, the Muslim conversion and apostasy of underage children, their validity and legal consequences are examined in Islamic law. The penalties and security measures that can be given to apostate children are examined. In addition, the records regarding the apostasy of children in the Ottoman period fatwa books and saqq books were evaluated in terms of compliance with Islamic law. As a result of these evaluations, it is understood that the fatwa books, saqq books and court records show an approach closer to the Shafii school of thought rather than the Hanafi school of thought regarding the conversion of children in terms of its effect on apostasy, and an approach in line with the Hanafi school of thought regarding the apostasy of children and its ruling.

Anahtar Kelimeler

Islamic and Ottoman Law, Apostasy of a Child, Apostate Child, Maturity and Puberty, Conversion.

Kaynakça

• ASLAN, Halide: Tanzimat Döneminde İhtida (1839-1876), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
• ATASOY, Samed: İslam ve Osmanlı Hukukunda Hidane, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• AVCI, Mustafa: Osmanlı Ceza Hukuku (II) Özel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• AVCI, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• BARDAKOĞLU, Ali: “Bulûğ”, DİA, C.6, s.413-414.
• BARDAKOĞLU, Ali: “İstihsan”, DİA, C.23, s.339-347
• Başkanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı (BOA, DH.HMŞ): Defter Gömlek No: 13/49.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Mektuni Kalemi (BOA, HR.MKT.): Defter Gömlek No: 18/18
• Başkanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (BOA, A.}MKT.): Defter Gömlek No: 91/39.
• BEROJE, Sahip: Farklı Bakış Açılarıyla İrtidat Suçu ve Cezası, Fecr, Ankara, 2017.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi: Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1991.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu`fî, Sahîh-i Buhârî, Dâru tavki’n-necât, Beyrut, 1422.
• CEZÎRÎ, Abdurrahman b. Muhammed b. İvaz: el-Fıkıh ale’l-Mezâhibi’l-Erba`a, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• CİN, Halil/AKGÜNDÜZ: Ahmet: Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2017.
• CİN, Halil/AKYILMAZ: Gül: Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2019.
• ÇAVUŞZADE MEHMET AZİZ, Dürrü’s-Sukuk, Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, İstanbul, 1277.
• DALGIN, Nihat: “Mürâhik”, DİA, C.32, s.40-41.
• DAMAD, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman Şeyhizade: Mecmau’l-Enhur fi Şerhi Mülteka’l-Ebhur, Darul İhyaüt Teraisil Arabi, ty.
• DERİNGİL, Selim: 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtidad, İletişim Yayınevi, İstanbul, 2021.
• DÖNDÜREN, Hamdi: Delilleriyle İslam Hukuku (Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras), Konya, 1977.
• EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen-i Ebî Dâvûd, Tahkik: Şuayb Arnavut vd., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• EBU ZEHRA, Muhammed: İslam Hukukunda Suç ve Ceza (I), Çev. İbrahim Tüfekçi, Kitabevi, İstanbul, 1994.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra: Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2017. Fetâvâyi Hindiyye, Çev. Mustafa Efe, Akçağ Yayınevi, Ankara, 1999.
• HALEBİ, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim: Mülteka’l-ebhur, Çev. Mustafa Uysal, İstanbul, 1973.
• İBN ABİDİN, Muhammed Emin: Reddül-Muhtar Ale’d-Dürrü’l-Muhtar, Çev. Ahmed Davudoğlu, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1982.
• İBN KUDÂME, Muvaffakuddin Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî el Cemmâilî: el-Muğnî, Tahkik: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki, Abdulfettah Muhammed el-Hulv, Daru Âlemu’l-Kutub, Riyad, 1417/1997.
• İBN MÂCE, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen-i İbn Mâce, Tahkik: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Daru’l-İhyau’l-Kütübi’l-Arabiyye – Faysal İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1431.
• İBN MANZÛR, Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî: Lisânü’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, 1414.
• İBN RÜŞD, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî: Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Daru’l-Hadis, Kahire, 1425/2004.
• İBNÜ’L-HÜMÂM - KADIZÂDE, Ahmed Şemseddin Kemaleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid es-Sivâsî el-İskenderî: Fethü’l-Kadîr ale’l-Hidaye, Netâ`icü’l-Efkâr fi Keşfi’r-Rumûz ve’l-Esrâr (Tekmiletü’l-Fethu’l-Kadîr), Daru’l-Fikr, Lübnan, 1389/1970.
• İNCE, İrfan: “Ridde”, DİA, C.35, s.88-91.
• İstanbul Kadı Sicilleri 80 İstanbul Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 1201-1203/M. 1786-1787), ed. Yılmaz, Coşkun, İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• KARAMAN, Hayreddin: Mukayeseli İslâm Hukuku, İz Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-Kâsânî el-Hanefî: Bedâ’i`u’s-Sanâ’i` fî Tertîbi’ş-Şerâ’i`, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• KOCAOĞLU, Burak: “Osmanlı Devleti’nde Çocukların İhtida Meselesi (1886-1914)”, History Studies, 12(3), 2020, s.789-805.
• KÖSE, Murtaza: İslam Kamu Hukuku Konusu Olarak İrtidat ve Mürtedin Hükmü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1991.
• MERGÎNÂNÎ, Ebu’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Ebi Bekr b. Abdilcelil el-Fergânî: el-Hidâye fi Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, Tahkik: Tellal Yusuf, Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• MEVSİLÎ, Abdullah b. Mahmûd: el-İhtiyar li- Ta’lîlî’l-Muhtar, Çev. Ahmet Oğuz, Mustafa Bülent Dadaş vd., Nuh Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• MOLLA HÜSREV, Muhammed b. Ferâmuz b. Ali: Dürerü’l-Hükkâm Şerhi Gürerü’l-Ahkâm, Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ty.
• NETİCETÜ’L FETAVA (Şeyhülislam Fetvaları), Der. es-Seyyid Hafız Mehmed b. Ahmed el-Gedusi, Haz. Süleyman Kaya, Betül Algın vd., Klasik Yayınevi, İstanbul, 2014.
• SERAHSÎ, Ebu Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed: el-Mebsût, Daru’l-Maruf, Beyrut, 1414/1993.
• ŞAHİN, Bilgehan: Osmanlı’da İhtida Hareketleri (1900-1922), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2022.
• ŞANİZADE, Bedayiu’s-sukuk (Sakk-i Şanizade), Camiu envari’s-sukuk ve lamiu’z-ziyai li zevi’ş-şukuk (Sakk-i Cedid) Hamişinde, Matbaa-i Ahmed Kamil, İstanbul, 1329.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah eş-Şevkânî el-Yemenî: Neylü’l-Evtâr, Tahkik: Isâmeddin Sabbabetî, Daru’l-Hadis, Mısır, 1413/1993.
• ŞEYH BEDREDDİN: et-Teshil, Şerhu Letaifi’l-İşarat (Letaifi’l-İşarat Şerhi), Ed. Apaydın, Hacı Yunus, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2012.
• ŞEYHÜLİSLAM ÇATALCALI ALİ EFENDİ: Fetava-yı Ali Efendi, Açıklayan: H. Necati Demirtaş, Kubbealtı Yayınevi, İstanbul, 2014.
• ŞEYHÜLİSLAM YENİŞEHİRLİ ABDULLAH EFENDİ: Behcetü’l- Fetava, Haz. Süleyman Kaya, Betül Algın vd., Klasik Yayınevi, İstanbul, 2011.
• ŞİRBÎNÎ, Şemseddin Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî eş-Şafii: Muğni’l-Muhtâc, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• TİRMİZÎ, Ebû İsâ, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk, Sünen-i Tirmizi, thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve Muhammed Fuâd Abdulbâki ve İbrahi Atvah, Mısır: Şirket-i Mektebe ve Matbaat-ı Mustafa el-Bâb-i Halebî, 1395/1975.
• UDEH, Abdulkadir: Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukayeseli İslam Ceza Hukuku (Özel Hükümler) (II), Ter. Ali Şafak, Kayıhan Yayınevi, İstanbul, 2012.
• ÜNAL, Mustafa: “Modern Hukuk ve İslâm Hukukunda İfade Özgürlüğü ve Dine Hakaret Noktasında Sınırlandırılması” Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 2019, s.135-158. Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye: el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye el-Kuveytiyye, Kuveyt, 1404-1427.
• ZEYDAN, Abdulkerim: İslam Hukukuna Giriş, Ter. Ali Şafak, Kayıhan Yayınevi, İstanbul, 2020.
• ZEYLAÎ, Fahreddîn Osmân b. Alî el-Hanefî: Tebyînu’l-Hakâik Şerhi Kenzi’d-Dekâik (Hâşiyetü’ş-şelebî ile birlikte), Matbatu’l-Kubrâ el-Emiriyye Bulak, Kahire, 1313.
• ZUHAYLÎ, Vehbe b. Mustafa: el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhû, Daru’l-Fikr, Dımaşk, ty.