Sağlıklı Bir Toplum İçin Sağlıklı Bireyler Yetiştirmek: Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Sağlık Konusunun İncelenmesi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 19 - 34, 31.03.2025

Ali Yalçın

Abstract

Toplum, sağlıklı bir gelecek inşa etmek için eğitimli bireylere ihtiyaç duymaktadır. Eğitim ise bireylerin zihinsel, bedensel, ruhsal ve fiziksel olarak sağlıklı bir şekilde gelişiminde önemli bir şekilde rol oynamaktadır. Bu araştırma, sağlık konularının tarihsel süreçte eğitimle olan ilişkisini ortaya koyması açısından önemlidir. Dolayısıyla araştırmanın amacı, hayat bilgisi dersi öğretim programlarında sağlık konularının mevcut durumunu incelemek ve ilgili alana katkı sağlayıcı öneriler yapmaktır. Bu nedenle çalışma, nitel araştırma yöntemine göre yürütülmüş ve araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, 1930, 1948, 1968, 2005, 2018 ve 2023 yıllarına ait hayat bilgisi dersi öğretim programlarından elde edilmiştir. Verilerin analizinde, betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, hayat bilgisi dersi öğretim programlarında sağlık konularının, sağlık okuryazarlığı ile ilgili bilgi ve becerilere uygun olduğu görülmektedir. Geçmişteki öğretim programlarında sağlık bilgisi, daha çok bilgi temelli bir şekilde ele alınırken; günümüzde bireylerden sağlıklı yaşam alışkanlıklarını benimsemeleri ve uygulamaları beklenmektedir. Bu bağlamda araştırmada sağlık bilgisi, sağlık sorunları, sağlık kurumu, sağlık görevlileri ve sağlıklı spor isimli beş tema belirlenmiştir. Öğretim programlarında tespit edilen ve ortak olan konular; vücudun organları, kişisel temizlik, hastalıklar, korunma yolları, sağlık kurumu, sağlık görevlileri, spor yapmak ve beslenmektir. Toplumun sağlıklı bir yapıya sahip olabilmesi için bireylerin, sağlıklı ve güvenli bir yaşam sürme bilincine sahip olmalarının önemi vurgulanmıştır. Ayrıca hayat bilgisi dersi öğretim programında sağlık konularıyla ilgili temalar incelendiğinde, en fazla sağlık bilgisiyle ilgili sonuçlara ulaşıldığı görülmüştür. Yaşadığımız çağda küresel sağlık problemleri ve güncel sağlık olaylarının hayat bilgisi dersi öğretim programına yansıtılması önerilebilir.

Keywords

Sağlık, sağlık okuryazarlığı, hayat bilgisi, öğretim programı, toplum, Cumhuriyet dönemi

Raising Healthy Individuals for a Healthy Society: An Examination of Health in Life Studies Curricula

Abstract

Society always needs healthy individuals. Education plays an important role in the healthy development of individuals mentally, physically, and spiritually. This research is important in terms of reflecting the relationship between health topics and education. Therefore, the aim of the study is to examine the current status of health topics in life studies curricula and to provide suggestions that contribute to the related field. For this reason, the study was conducted according to the qualitative research method and document analysis method was used in the research. The data of the study were obtained from the life studies curricula of 1930, 1948, 1968, 2005, 2018 and 2023. Descriptive analysis technique was used to analyze the data. According to the results of this study, it is seen that health topics in the life studies curriculum are appropriate for knowledge and skills related to health literacy. While health knowledge was handled in a more knowledge-based manner in the curricula of the past, today individuals are expected to adopt and practice healthy living habits. In this context, five themes emerged in the study: health knowledge, health problems, health institutions, health officials and healthy sports. The common topics identified in the curricula are body organs, personal hygiene, diseases, ways of prevention, health institutions, health officials, sports and nutrition. It is stated that individuals who are part of a healthy society should have the awareness of leading a healthy and safe life. In the life sciences curriculum, the most common results related to health knowledge were found in the themes that emerged within the scope of health issues. It can be suggested that global health problems and current health events in the age we live in should be reflected more in the life studies curriculum.

Keywords

Republican period, health, health literacy, life studies, curriculum, society

References

• Akkaya, A. (2023). Hayat bilgisi dersi öğretim programının CIPP modeline göre değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi. Kırşehir.
• Alu, A. (2017). Sağlığın temel kavramları. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1 (2), 32-41.
• Apfel, F., & Tsouros, A. D. (2013). Health literacy: the solid facts. Copenhagen: World Health Organization, 3-26.
• Arı, S. (2024). Hayat bilgisi ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurları. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (14), 1194-1207. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1429502
• Aşkan, A. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programlarında beceriler, değerler ve kavramlar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi. Kırşehir.
• Atik, S., & Aykaç, N. (2019). Hayat bilgisi öğretim programlarının değerlendirilmesi (1926-2018). Trakya Journal of Education. 9(4), 708-722.
• Bröder, J., Okan, O., Bauer, U., Bruland, D., Schlupp, S., Bollweg, T. M., ... & Pinheiro, P. (2017). Health literacy in childhood and youth: a systematic review of definitions and models. BMC Public Health, 17(1), 1-25. https://doi.org/10.1186/s12889-017-4267-y
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Centers for Disease Control and Prevention, [CDC], (2023) What is health literacy. Retrieved December 31 2023 https://www.cdc.gov/healthliteracy/learn/index.html#:~:text=Personal%20health%20literacy%20is%20the,actions%20for%20themselves%20and%20others. Creswell, J. W. (2017). Nitel araştırmacılar için 30 temel beceri (H. Özcan, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çınar, S, Ay, A., & Boztepe, H. (2018). Çocuk sağlığı ve sağlık okuryazarlığı. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 14(2), 25-39.
• Çoban, T. & Özcebe, H. (2019). Çocuklarda sağlığın geliştirilmesinde sağlık okuryazarlığının rolü. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 17 (3), 337-349.
• Demirci, K. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programının ve ders kitaplarının duyuşsal kazanımlar ve sosyal ve duygusal beceriler açısından incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi. Ankara.
• DeWalt DA., & Hink A. (2009). Health literacy and child health outcomes: a systematic review of the literature. Pediatrics, 124 (3), 265–274. https://doi.org/10.1542/peds.2009-1162B
• Eyüboğlu, E. (2023). Ebeveynler ve online sağlık bilgisi arama davranışı: Sağlık okuryazarlığı kapsamında bir inceleme. TRT Akademi, 08(19), 904-933.
• Gürdoruk, F., Aykulu, A., & Gürdoruk, S. (2024). İlköğretim hayat bilgisi kitaplarında çevre duyarlığının yeri ve önemi. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(33).
• Hagell, A., Rigby, E., & Perrow, F. (2015). Promoting health literacy in secondary schools: A review. British Journal of School Nursing, 10 (2), 82-87. https://doi.org/10.12968/bjsn.2015.10.2.82
• Jourdan, D. (2011). Health education in schools: The challenge of teacher training. Saint Denis: Inpes.
• Kaya, E. (2020). Hayat bilgisi, sosyal bilgiler ve fen bilgisi derslerinin temeli: Toplu öğretim sistemi. Ankara: Pegem Akademi.
• Kaymakçı, S. (2012) Sosyal bilgiler programında ilişkilendirmeler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (2), 273-304.
• Kılcan, B., Seyhan, O., & Güneş, G. (2020). Sağlık okuryazarlığı ve sosyal bilgiler. İçinde, R. Turan & H. Akdağ (Eds.) Sosyal bilgiler öğretiminde yeni yaklaşımlar- IV (s. 204-225). Ankara: Pegem Akademi.
• Kickbush, I. (2012). Learning for well-being: a policy priority for children and youth in Europe. A process for change. Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation.
• Kickbusch, I. S. (2001). Health literacy: addressing the health and education divide. Health Promotion İnternational, 16(3), 289-297.
• Maarif Vekâleti (1930). İlk mektep müfredat program (Hayat bilgisi dersi öğretim programı), İstanbul: Devlet Matbaaları.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber, (S. Turan Çev. Ed.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB], (2005). İlköğretim 1, 2 ve 3. sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB.
• Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB], (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1, 2 ve 3. sınıflar). Ankara: MEB.
• Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB], (2023). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1, 2 ve 3. Sınıflar), Ankara: MEB.
• Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB]. (1948). İlkokul programı (Hayat bilgisi dersi öğretim programı), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB]. (1968). İlkokul programı (Hayat Bilgisi dersi öğretim programı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Nutbeam D. (2000). Health Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education and Communication Strategies into the 21st Century. Health Promotion International, 15(3), 259-267.
• Özçınar, A. (2024). Hayat bilgisi dersi 2005-2018 öğretim programları ve ders kitaplarında zaman ve yerleştirmeyi algılama becerisi. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 13(1), 49-71. https://doi.org/10.17497/tuhed.1347450
• Pelitoğlu, F., Çıldır Pelitoğlu, F., & Özgür, S. (2013). İlköğretim öğrencileri için sağlık tutum ölçeği geliştirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 7 (1), 32-56.
• Simovska V et al. (2010). HEPS tool for schools –a guide for school policy development on healthy eating and physical activity. Utrecht, NIGZ–Netherlands Institute for Health Promotion.
• Sönmez, S. (2015). Ortaöğretimde sağlık okuryazarlığı. [Yayınlanmamış doktora tezi] Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
• Sönmez, S., & Seyhan, G. B. (2016). MEB 2013 okul öncesi eğitim programının sağlık kavramı açısından incelenmesi. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(1), 146-174.
• Şahin, İ. & Özata, E. (2009). Türkiye'deki sağlık eğitiminin Finlandiya, Amerika (New Jersey ve Massachusetts), Kanada (Saskatchewan) sağlık eğitimleriyle karşılaştırılması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 606-623.
• Şahin, M. (2009). Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türkiye’de hayat bilgisi dersi programlarının gelişimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (8), 402-410.
• Tanrıöver, M. D., Yıldırım, H. H., Ready, F. N. D., Çakır, B., & Akalın, H. E. (2014). Sağlık okuryazarlığı araştırması. Sağlık-Sen Yayınları, 6, 42-7.
• Tay, B., & Baş, M. (2015). 2009 ve 2015 yılı hayat bilgisi dersi öğretim programlarının karşılaştırılması. Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (2), 341-374.
• Topaloğlu, S. (2023). Hayat bilgisi ders içeriklerinin temel yaşam becerileri ve değerler bakımından analizi ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
• Tuncer, Ö. (2009). İlköğretim 3. sınıf hayat bilgisi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Ustaoğlu-Çelik, A., & Kozaner-Yenigül, Ç. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarında sağlık ile ilgili içeriklere yer verilme durumu, Trakya Eğitim Dergisi, 12(2), 880-895.
• Wach, E., & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. IDS Practice Paper in Brief, 13, 1-11.
• Winkelman, T. N., Caldwell, M. T., Bertram, B., & Davis, M. M. (2016). Promoting health literacy for children and adolescents. Pediatrics, 138(6), https://doi.org/10.1542/peds.2016-1937
• World Health Organization, [WHO] (2023). Health Literacy. Retrieved, December 31 2023 https://www.who.int/activities/improving-health-literacy.
• Yıldırım, A. & Simsek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, G. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nde dünden bugüne toplu öğretim anlayışı. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 3(2), 60-69.
• Yin, R. (2003). Case study research: design and methods. USA. Sage Publications.