GAZZÂLÎ’NİN TE’VİL YÖNTEMİNİN İBN RÜŞD ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Year 2010, Volume: 1 Issue: 9, 107 - 132, 30.03.2010

Mesut Okumuş

Abstract

Makale Gazzali’nin te’vil yönteminin belli düzeyde İbn Rüşd’ü etkilediğini örnek
lerle ispata çalışmaktadır. Felsefe ve dini nasların te’vili konusunda Gazzali’yi
birçok noktada eleştiren İbn Rüşd’ün yazdığı Tehâfutu’t tehâfut, Faslu’l-makâl
ve el-Keşf adlı eserlerinde selefine yönelik eleştiriler ve onun yanlışlarına dair
bazı tashih çabaları yer almaktadır. Adı geçen eserlerde Gazzali’ye yönelik çok
sayıda eleştiri bulunsa da onun bazı görüşlerinden ve özellikle te’vil yöntemin
den bazı etkilenmeler de gözlenmektedir. Bu etkilenmeler te’vilin tanımı, dinî
naslarda yer alan anlamlı lafızların tasnifi, te’vil yetkisine sahip olan insanla
rın sınıflanması noktasında görülmektedir. Yine dinî nasların te’viline kimlerin
yetkili olduğu noktasında İbn Rüşd’ün yaptığı avam, kelamcılar ve ehl-i bur
han şeklindeki üçlü tasnifin mucidi İmam Gazzali’dir. Ayrıca İbn Rüşd te’vil
konusunda insanları üçlü taksime tabi tutup her bir grubun burhan, cedel ve
hitabet yöntemlerinden birini esas alması gerektiği şeklindeki üç farklı yön
tem önerisi de tamamen Gazzali’den ve onun Nahl Suresi 125. ayetine dair
yorumundan almıştır. İbn Rüşd’ün te’vil konusunda Gazzali’den etkilendiği en
önemli noktalardan bir diğeri de şeriatta caiz olan te’vilin dinî naslara nasıl
uygulanacağı hususundadır. O bu konuda Gazzali’nin geliştirdiği zatî, hissî,
hayalî, aklî ve şibhî varlık tasnifinden etkilenmiş, te’vilin naslara tatbikinde
bunların esas alınmasını istemiştir. Makalede bütün bu etkilenmeler örnekler
le ortaya konularak ispata çalışılmıştır.

Keywords

Gazzalî, İbn Rüşd, din, felsefe, Qur’an, te’vil, etkileme.

THE InFlUEnCES oF Al-GHAZZâlî on THE HErMEnEUTICS oF IBn rUSHD

Abstract

This article is intended to illustrate that the hermeneutics of al-Ghazzâlî influ
enced Ibn Rushd in a certain degree. One can come across a number of con
texts in the works of Ibn Rushd such as Tahâfut al-Tahâfut, Fasl al-Maqâl and
al-Kashf, in which he criticizes al-Ghazzâlî in relation to the interpretation of
religious texts. However, one can notice that Ibn Rushd is deeply influenced by
the views of al-Ghazzâlî on the matter of hermeneutics, especially concerning
the definition of interpretation, the categorization of the ambiguous wordings in
the religious texts as well as the classification of the groups of people authorized
to fulfill the task of interpretation. In fact, Ibn Rushd’s threefold graduation of
people as the Masses, the Theologians, and the Demonstrative People was mas
terminded and introduced by al-Ghazzâlî. In addition, it is from al-Ghazzâlî and
from his interpretation of the 125th verse of the Sura al-Nahl that Ibn Rushd bor
rowed the suggestion that as regards the interpretation of religious texts, each of
these three groups should adopt one of the three methods described as rhetori
cal, dialectical, and demonstrative. Another important context where Ibn Rushd
is clearly under the influence of al-Ghazzâlî is the issue how the lawful method of
interpretation is to be applied to the religious texts. Regarding this issue, he took
up al-Ghazzâlî’s fivefold categorization of being as essential existence, sensual
existence, imaginative existence, mental existence and analogical existence, sug
gesting to interpret the religious texts on the basis of this categorization.

Keywords

al-Ghazzâlî, Ibn Rushd, religion, philosophy, the Qur’ân, herme neutics, ta’wel.

References

• Gazzâlî, Tehâfütü’l-Felâsife, thk: Süleyman Dünya, Beyrut: Daru’l-Maaarif, 1987.